از آنجایی که هدف آموزش بالینی فراهم آوردن فرصت­هایی است تا دانشجویان بتوانند اطلاعات نظری را با واقعیات عملی پیوند بزنند، ارتقای کیفیت آن می­تواند موجب تربیت دانشجویان با کفایت در حیطه­های مختلف بالینی گردد (1). آموزش موثر هدف بسیاری از برنامه­های آموزشی در سراسر دنیا می­ باشد. برای اجرای برنامه­های آموزشی ثمربخش وجود افراد کار آمد، مکان مناسب، وسایل و امکانات آموزشی نقش مهمی دارند. ارزیابی خدمات آموزشی موثرترین شیوه برای بهبود کیفیت آموزش به شمار می­آید. با توجه به حساسیت فرایند آموزش در دانشـکده­های پزشـکی ضرورت ارزشیابی را دو چندان می­ کند (2)." سلدین ( با بررسی در 600 دانشکده  معتقد است که با ارزیابی نگرش دانشجویان از اساتید می­توان باعث ارتقا کیفیت آموزش گردید. آدامز (Adams) هدف اصلی ارزیابی دانشجویان از اساتید را به عنوان ارزیابی نهایی نمی­داند بلکه فقط نوعی ارزیابی تکوینی به منظور بهبود تدریس در نظر می­ گیرد "(2). علی­رغم نقطه نظرات منفی از سوی بعضی محققین اغلب صاحبنظران آموزشی معتقدند که برای نیل به ارتقاء کیفیت آموزشی، بررسی دیدگاه فراگیران از وضعیت آموزشی در   گروه­های مختلف بالینی اهمیت ویژه­ای دارد (3). امروزه در دانشگاه­های علوم پزشکی، دیدگاه دانشجویان در مورد همه جنبه­های آموزش ارایه شده به آن­ها بطور مستمر بررسی  می­شود و آن را یک عامل ضروری پایش کیفیت دردانشگاه­ها در نظرمی ­گیرند. از نتایج این ارزشیابی­ ها برای بهینه­ سازی برنامه ­های آموزشی استفاده می­ گردد (5 ،4).

نقش عمده پزشکان عممومی به عنوان یکی از رده­های فعال تیم سلامتی در مواجهه و درمان بیماران سرپایی بر کسی پوشیده نیست (6). دوره­ های کارآموزی و کارورزی درشکل ­دهی مهارت­ های اساسی و توانمندی­ های حرفه ­ای دانشجویان پزشکی نقش اساسی دارند و حدود 50 درصد از برنامه­ های آموزشی این رشته را به خود اختصاص می­ دهند و یک منبع ضروری در آماده سازی دانشجویان برای ایفای نقش حرفه­ ای آن­هاست (7،8) .

در حال حاضر دانشگاه ­های ایران از مرحله رشد کمی به سوی  افزایش کیفیت خدمات آموزشی حر کت می ­کنند. لذا ضرورت انجام پژوهش ­هایی در زمینه وضعیت آموزش بالینی و مشکلات موجود درمحیط آموزشی برای بهبودکیفیت خدمات آموزشی در دانشکده ­های علوم پزشکی، احساس می­ شود. در این راستا تعدادی از پژوهشگران به بررسی وضعیت آموزش بالینی و مقایسه مشکلات موجود در آن پرداخته ­اند (11-9). عنبری و همکاران انجام ارزیابی­ ها تکوینی مستمر، استفاده از محیط ­های شبیه­ سازی شده و مکان­ های آموزشی مناسب را به عنوان استراتژی اثربخش جهت ارتقا کیفیت آموزش در دانشگاه­های علوم پزشکی بیان می­ کنند (12). مرتضوی و همکاران در بررسی دیدگاه کارآموزان و کارورزان از بخش­ها و مراکز سر­پایی بیمارستانی و درون جامعه به اهمیت مراکز درمانی سرپایی در برنامه­ریزهای آموزش بالینی تاکید  می ­کنند (5).

همانطور که اشاره شد از متداول ­ترین روش ­ها ارزشیابی فعالیت ­های آموزشی که در بیشتر کشورها و از جمله ایران استفاده می­شود، ارزشیابی توسط دانشجویان است (13،10). اکثر مطالعاتی که در این ارتباط انجام گرفته است، ارزیابی مثبتی از این روند دارند و نتایج این ارزشیابی­ ها را تا حدودی با واقعیت منطبق می­ دانند. در عین حال، عده ­ای نیز ضمن طرح یکسری کمبودها و نواقص از جمله سطح دشواری واحد درسی، تعداد افراد کلاس، ماهیت نظم و مقررات کلاس، جاذبه جسمانی و اجتماعی استاد، نمره مورد انتظار را دخیل دانسته ­اند و خواستار تمرکز این مطالعات بر نقد و بررسی چگونگی روند اجرایی فرآیند ارزشیابی استاد از مرحله تهیه ابزار تا مرحله باز خورد به استاد می­ باشند (16-14).

با توجه به این­که شناخت دیدگاه دانشجویان در مورد روش­ های اجرای فعالیت­های آموزشی و ارزشیابی استاد می ­تواند راهنمای مفیدی برای اصلاح مشکلات موجود در بخش ­های آموزشی باشد، براین اساس پژوهش حاضر با هدف ارزیابی خدمات آموزشی در بخش پوست ازدیدگاه دانشجویان پزشکی انجام گردید.

روش­ ها

این پژوهش، یک مطالعه توصیفی- مقطعی است. جمعیت مورد مطالعه عبارتند از تمامی دانشجویان کارآموز و کارورز که در طی  سال­ های 1389 تا 1391 به بخش پوست بیمارستان رازی جهت گذراندن دوره معرفی شدن وارد مطالعه شدند. دانشجویانی که به هر دلیل سوالات پرسشنامه را پاسخ نداده بودند، از مطالعه خارج شدند. روایی سوالات از طریق روایی محتوی و پایایی آن از طریق محاسبه آلفای کرونباخ 0/85 تایید گردید. 198 پرسشنامه به صورت سرشماری بین کارآموزان و کارورزان توزیع شد که از این تعداد 189 پرسشنامه قابل بررسی بود. به دلیل محرمانه بودن اطلاعات و افزایش ضریب اطمینان پاسخگویی پرسشنامه­ ها بدون نام و جنسیت طراحی شده است.

در پایان دوره بخش پوست (بعد از برگزاری امتحان پایان دوره) بین کلیه دانشجویان پزشکی دوره کارآموزی و کارورزی بخش پوست، پرسشنامه ­ای درمورد کیفیت آموزشی شا مل: دسترسی، ارتباط و کفایت حضور استاد و دستیاران، فضای آموزش و مدت آموزش توزیع گردید. پرسشنامه شامل 11 سوال برای هر گروه (کارآموزی و کارورزی) بود که بنا بر برنامه آموزشی دو گروه 10 سوال بود. ارزیابی پرسشنامه بر اساس مقیاس 5 درجه­ای لیکرت ( بسیار خوب₌5، خوب₌4، متوسط₌3، ضعیف₌2، بسیار ضعیف₌1) انجام گرفت. جمع امتیازات پرسشنامه از11تا 55 بود. نتایج حاصل از پژوهش در گروه­ها پس از تحلیل مقدماتی با استفاده از آنالیز واریانس و Independent t-test و نرم­ افزارVer.16  SPSS. مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و 0/05 P<معنی­ دار تلقی شد. دوره کارورزی پوست دو هفته و دوره کارآموزی یک ماه درسال­ های تحصیلی 1 9-89 در دانشگاه علوم پزشکی گیلان ارائه شد.

یافته ­ها

از مجموع 189نفر مورد مطالعه 40 نفر در دوره ­ی کارورزی و 149 نفر در دوره­ ی کارآموزی بودند. میانگین پاسخ به سوالات مربوط به کیفیت آموزشی 31/3 و میانگین سنجش شرایط آموزشی 47 /3 تعیین گردید. در کل تمامی پاسخ­ها به سوالات اعم از اثربخشی کلاس­های نظری، کیفیت پاسخ­گوییاساتید و دستیاران به نیازهای آموزشی و تناسب امتحان پایان دوره با محتوای آموزشی بخش به طور میانگین بالاتر از 3 (متوسط) ارزیابی شدند.

مقایسه نظرات کارآموزان و کارورزان در مورد سئوالات کیفیت آموزشی بخش پوست اختلاف معنی­ داری را بین دو گروه نشان داد، بطوری­ که سوالات در مورد اثربخشی کلاس­ های نظری با توجه به سر فصل­ های بیماری­ های پوست (0/01 >p)، میزان پاسخ­گویی اسـاتید به نیـازهای آموزشی (0/01 >p)، کـفایت حضور دستیاران در بخش به منظور پاسخ­گویی به نیازهای آموزشی (0/005>p)، امکانات بخش پوست در ارتباط با آموزش (005/0>p)، و در مورد کفایت مدت دوره آموزش در بخش پوست (0/001>p)، از قدرت معنی دار بودن  چشم­گیری برخوردار بودند (جدول 2).

علیرغم این اختلاف چشم­گیر در مورد پاسخ به بعضی از سوالات، مقایسه میانگین کیفیت آموزشی در دوگروه کارآموز و کارورز از نظر آماری معنی ­دار نبود. (جدول 3)

بحث و نتیجه ­گیری

در روند اجرای این پژوهش مولفه­ های مختلف آموزشی از جمله عوامل محیطی و عوامل آموزشی و عوامل فردی مورد بررسی قرار گرفت که این موارد به صورت مستقیم بر روند آموزش و نتیجه­ی حاصل از آن تاثیرگذار بودند. ارزشیابی کیفیت آموزشی از نظر دانشجو متاثر از محیط آموزشی، ویژگی­های دوره آموزشی، استاد و دانشجو است (15،10). در این مطالعه همانطور که در جدول شماره دو نشان داده شد کارورزان میزان پاسخ­گویی اساتید را به نیازهای آموزشی درحد ضعیف و کارآموزان درحد خوب ارزیابی نمودند. در مطالعه عنبری و همکاران کارآموزان وضعیت آموزش  مهارت­های بالینی را در حد ضعیف و کارورزان در حد متوسط تعیین نمودند. در این مطالعه یکی از مهم ­ترین عوامل موثر اختلاف در ارزیابی دسترسی اندک به استاد برای رفع اشکال و یا پاسخگویی به سئوالات وعدم تکرار مهارت­ها از سوی کار آموزان ذکر شده است (12). تفاوت بین مطالعات منعکس­ ننده رویه ­های مختلف در زمینه ارائه خدمات آموزشی در دانشکده­ها وحتی در بخش­های مختلف بالینی است. بطوریکه در مطالعه زمان­زاد و همکاران رضایت­مندی بالا دانشجویان از بخش­های مینور بیش­تر از بخش­های ماژورگزارش شده است که می ­توانداز علل موثر اولویت ویزیت بیماران در درمانگاه­ های سرپایی نسبت به بیماران بستری در بخش ­های مینور باشد (17). به­نظر می­رسد آموزش صرف در درمانگاه­ های سرپایی در برنامه آموزشی کارآموزان در مقابل آموزش در بخش­های بستری و در درمانگاه ­های سرپایی در برنامه آموزشی کارورزان می ­تواند در اختلاف ارزیابی این دوگروه نقش داشته باشد. در مطالعه مرتضوی و همکاران نیز به نقش آموزش سر پایی در برنامه­های آموزشی کارآموزان و کارورزان و میزان رضایتمندی آن­ها تکیه شده است (6).

در پژوهش حاضر کیفیت و شرایط آموزشی بخش پوست بیمارستان رازی رشت از دیدگاه کارآموزان و کارورزان به طور کلی مطلوب (بالای3) ارزیابی شده است. عدم رضایت کارورزان از کوتاه بودن طول مدت آموزش (دو هفته) در طی سال ­های 91-89 می­تواند زمینه­ساز نارضایتی کارورزان از عوامل وابسته به طول مدت دوره از جمله نحوه آموزش باشد. اگرچه متغیر بودن دیدگاه کارآموزان و کارورزان می­تواند ناشی از نیازهای آموزشی بیشترکارورزان به منظور کسب مهارت­ های بالینی باشد (17).

پیشنهاد می­ گردد که در مطالعات آینده متغیرهای بیشتری در ساختار پرسشنامه لحاظ گردد و نیز از مصاحبه و بررسی­ های میدانی علاوه بر توزیع پرسشنامه ­ها استفاده شود. همچنین برای کسب نتایج قابل قبول­تر در جهت ارتقاء کیفیت آموزش بالینی در کشور، مطالعاتی با ارزیابی از دیدگاه دانشجویان به تفکیک بخش­های مختلف بالینی در کلیه دانشکده­ های علوم پزشکی با توجه به کوریکولوم آموزشی انجام گردد.

نتایج این تحقیق می ­تواند زمینه ­ساز ایراد تصمیمات و ایجاد تغییرات مناسبی در نحوه و روند آموزش بخش پوست بالاخص در دوره کارورزی باشد بطوری­ که با توجه بیشتر به نیازهای آموزشی و تغییر در نحوه برگزاری امتحان پایان دوره و افزایش مدت دوره کارورزی (از دو هفته به یک­ماه) به­نظر می­رسد  می­توان به دستاوردها و نتایج بهینه ­ای دست یافت.

قدردانی

از سرکار خانم دکتر عاطفه قنبری و جناب آقای دکتر جواد گل­چای که در این تحقیق ما را یاری نمودند تشکر و تقدیر می­ گردد.