BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
URL: http://rme.gums.ac.ir/article-1-964-fa.html
به دنبال رشد روزافزون فناوری اطلاعات و ارتباطات، روشهای سنتی ارزشیابی، به تنهایی پاسخگوی نیازهای آموزشی جوامع امروزی نیست (1). امروزه، اغلب دانشگاه ها، برای افزایش اثربخشی فناوری های نوظهور در فعالیت های آموزشی که عامل اجتناب ناپذیری با یادگیری دارد، تلاش می کنند (2). باتوجه به مزایای آموزش الکترونیکی، تقاضا برای برگزاری دوره های آموزشی الکترونیکی در برنامه آموزشی دانشـگاه ها رو به فزون است (3،4). درآموزش عـالی ایران در یک دهه اخیر، باتوجه به چالش هایی از قبیل کمبود هیات علمی تمام وقت و بهره گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات در نظام آموزشی، یادگیری الکترونیکی مورد توجه جدی قرار گرفته است. اغلب دانشگاه های بزرگ دولتی در ایران، مرکز یادگیری الکترونیکی را درون مجموعه خود دایرکرده اند، به گونه ای که روند رشد کمی دانشجویان در دوره های الکترونیکی در سالهای اخیر افزایش چشمگیری داشته است (5).
استفاده از اینترنت و فناوری های چندرسانه ای، یادگیری سنتی را به سمت یادگیری الکترونیکی سوق داده است که این امر استفاده از روش های نوین ارزشیابی را جهت سنجش فراگیران اجتناب ناپذیر می کند (6). امروزه ارزشیابی الکترونیکی، یکی از مهمترین کاربردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در جهان به حساب آمده و بسیاری از دانشگاه ها در سراسر دنیا با طراحی برنامه ها و دوره های آموزش الکترونیکی، پا به عرصه وجود نهادهاند تا پاسخگوی تقاضای روزافزون علاقه مندان برای آموزش و انعطاف پذیری بیشتر در امر آموزش باشند (7). ظهور ارزشیابی الکترونیکی، بهعنوان زیرمجموعه ای از آموزش از راه دور، زمینه را بیش از پیش برای کاربرد گسترده آموزش های یادگیرنده محور و سایر تغییرات در رویه های آموزشی فراهم کرده است (8).
ارزشیابی، فرآیندی است که طی آن درمورد یک پدیده یا شیء، اطلاعات لازم جمع آوری، تحلیل و تفسیر میشود تا براساس آن، بتوان درباره ارزش یا اهمیت یک پدیده قضاوت کرد. براین اساس، ارزشیابی آموزشی، فرآیندی است که از طریق گردآوری اطلاعات درباره ویژگیهای عناصر نظام آموزشی، بستری را برای قضاوت درباره کیفیت و بهبود یا اصلاحشان، فراهم میسازد (9). اقدام برای ارزشیابی و تضمین کیفیت آموزش الکترونیکی، می بایست در چارچوب علمی انجام شود تا از اثربخشی لازم برخوردار گردد (10). در همین راستا، هرچه میزان کیفیت آزمونهای الکترونیکی بیشتر باشد، میزان رضایت دانشجویان از این آزمونها بیشتر میشود (6). امروزه، آزمون های کاغذی، به طور وسیع در دانشگاه ها و سایر مراکز آموزشی برای ارزیابی دانشجویان و فراگیران مورد استفاده قرار می گیرند. اما، باتوجه به پیشرفت تکنولوژی و استفاده از کامپیوتر در نسل جدید دانشجویان، کاربرد آزمون مبتنی بر کامپیوتر در ارزیابی های آموزشی در موسسات آموزشی مورد توجه قرار گرفته است که از مزایای این آزمون ها، می توان به نمره دهی خودکار و سریع و ارتقای امنیت آزمون اشاره نمود (11). در نتایج جویباری و همکاران نیز دیده شد که استفاده از نیروی انسانی کمتر و صرفهجویی در هزینههای چاپ و راحتتر بودن ارزشیابی، بیشترین مزایای روش ارزشیابی اساتید بهصورت تحت وب از دیدگاه دانشجویان بوده است (12). بر این اساس باید گفت که رﺷﺪ ﮔﺴﺘﺮده ﭼﻨﯿﻦ ﺷﯿﻮهﻫﺎیﯽ در ارزیﺎﺑﯽ آﻣﻮزﺷﯽ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺰایﺎی ﻓﺮاوان آنﻫﺎ اﻣﮑﺎنﭘﺬیﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ. اﻟﺒﺘﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ارزیﺎﺑﯽ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮑﯽ معایبی نظیر سخت بودن به کارگیری آن در مباحث امتحانی مانند ریاضی ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮلﺳﺎزی و ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻣﻬﺎرتﻫﺎی ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮی را دارد (13).
در هر سیستم آموزشی، ارزشیابی از موضوعات اساسی قلمداد می شود و هیچ آموزشی، بدون ارزشیابی و ارائه بازخورد، ارزشی ندارد و دانشجویان، نیازمند این هستندکه بتوانند نقایص و مشکلات خود را شناخته و در جهت رفع آن کوشش نمایند (14). همانطورکه بیان میشود، سنجش، بریادگیری دانشجویان تاثیر دارد. بنابراین، در برنامه ریزی درسی مبتنی بر شبکه نیز، باید از سنجش، برای اطمینان از کیفیت آموزش استفاده کرد (15). رویکردها و دیدگاهها، ابزار و تکنیک های گوناگون، درخصوص ارزشیابی کیفیت آموزش مجازی در کشورهایی که پیشگام توسعه آموزش مجازی بودهاند، معرفی و بهکار گرفته شده اند (16). نتایج پژوهش سیسین(Sissine) (2014) نشان داد که استفاده از یک روش الگوریتم ترکیبی در مقایسه با روش آموزش سنتی برای آموزش کارکنان، میتواند باعث کاهش زمان کلاس درس و کاهش هزینه های مسافرت و آموزش شود (17). در مطالعه دیگری که توسط ماری لاهتی (Mari Lahti) و همکاران انجام شد، نتایج نشان داد که در دانش، مهارتها و رضایتمندی پرستاران و دانشجویان بین دو گروه الکترونیکی و سنتی، تفاوت آماری معنیداری وجود ندارد (18). همچنین، در پژوهش هوچلنرت (Hochlehnert) و همکاران دلایل مخالفت دانشجویان در آزمون های الکترونیکی، ترس از خطای کامپیوتر یا صدای اضافی از صفحه کلید بود (19).
حال، ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﺤﻮری داﻧﺸﺠﻮیﺎن در یک ﺳﯿﺴﺘﻢ آﻣﻮزﺷﯽ، ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ دیدگاه و تجارب آﻧﺎن در اﺟﺮای ایﻦ روش ارزشیابی ﻧﻮﭘـﺎ در اﺟﺮای ﺑﺮﻧﺎﻣﻪریـﺰیﻫـﺎی آﺗـﯽ، ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﮐﻤﮏﮐﻨﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ. باتوجه به اهمیت موضوع و عدم انجام تحقیقی مشابه در این زمینه در دانشگاه علوم پزشکی گیلان، پژوهشگران بر آن شدند تا پژوهشی تحت عنوان "مقایسه دو روش ارزشیابی آزمونهای سنتی و الکترونیک براساس نگرش و تجارب دانشجویان پزشکی دانشگاه علوم پزشکی گیلان" انجام دهند.
روش ها
مطالعه حاضر از نوع مطالعه ترکیبی (کمی و کیفی) بوده و جمعیت مطالعه، دانشجویان رشته پزشکی دانشگاه علوم پزشکی گیلان بودند. روش های تحقیق ترکیبی نسبت به زمانی که از تحقیق کمی یا کیفی به تنهایی استفاده می شود، نتایج واقعی تر و قابل قبول تری برای درک مساله تحقیق ارائه می دهد. بنابراین، محققان به جای محدود شدن به استفاده از نوع خاصی از داده های مرتبط با تحقیق کمی یا کیفی میتوانند برای جمعآوری داده ها از همه ابزارهای موجود (پرسشنامه، مصاحبه) استفاده کنند (20). در تحقیق حاضر، روش انتخاب نمونه ها در قسمت کمی، سرشماری درنظر گرفته شد. نمونه ها، کلیه دانشجویان ترم سوم دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی گیلان (54 نفر) بودند که در نیمسال اول سال تحصیلی 1398-1397 واحد درسی فیزیک پزشکی را انتخاب کردند. درس فیزیک پزشکی به دلیل داشتن مفاهیم تئوری و محاسبات کاربردی ازجمله دروسی است که سوالات آن در دو بخش طرح می گردد: 1- سوالات مفهومی محض 2- مساله و محاسبات با رویکرد تشخیصی و درمانی.
لذا لازم است دانشجو ابتدا دادههای صورت مساله را از کامپیوتر به کاغذ منتقل کرده و با نوشتن فرمول و محاسبه آن، به سوال پاسخ دهد که این کار برای دانشجو زمانبر است درصورتی که در سوالات مفهومی محض، دانشجو فقط با خواندن سوال، به آن پاسخ میدهد. از آنجائیکه آزمون درس فیزیک پزشکی نسبت به سایر دروس، تلفیقی از دو سبک متفاوت سوال بود برای بررسی نظر دانشجویان انتخاب گردید.
در امتحان پایان ترم، نمونه های تحقیق به طور تصادفی به دو گروه تقسیم شدند. نیمی از دانشجویان در آزمون سنتی و نیمی دیگر در آزمون الکترونیکی شرکت نمودند. آزمونها بهصورت همزمان برگزار شد و سوالات امتحانی در هر دو گروه (سنتی و الکترونیکی) یکسان بود. از معیارهای ورود به مطالعه، داشتن حداقل یک بار تجربه آزمون الکترونیکی بود. همچنین از دانشجویان جهت شرکت در آزمون سنتی یا الکترونیکی رضایتنامه کتبی اخذ شد. جهت انتخاب تصادفی نمونه ها در دو گروه، پژوهشگر براساس لیست دانشجویان با انجام قرعه کشی شماره دانشجویی زوج را به گروه سنتی و شماره دانشجویی فرد را به گروه الکترونیکی تخصیص داد.
در قسمت کمی، نگرش دانشجویان در ارتباط با روشهای آزمون، با استفاده از یک پرسشنامه محقق ساخته مورد بررسی قرار گرفت. جهت تدوین این پرسشنامه از مقالات جمع آوری شده مرتبط با موضوع و کتاب های معتبر در این زمینه استفاده شد (11،14،17،20). پرسشنامه دارای دو بخش سؤالات دموگرافیک (اطلاعات دموگرافیک شامل سن، جنس، تحصیلات پدر، تحصیلات مادر، دسترسی و میزان استفاده از رایانه، وضعیت تاهل، وضعیت اشتغال و وضعیت سکونت) و سوالات نگرش دانشجویان (12 سوال) درمورد ارزشیابی الکترونیکی و سنتی بود. سؤالات نگرش به صورت لیکرت پنج گزینهای کاملاً موافقم، موافقم، نظری ندارم، مخالفم، کاملاً مخالفم طراحی شد. نمرهدهی هر سوال پرسشنامه براساس معیار 5 تا 1 بود. به منظور تعیین روایی پرسشنامهها، از روش اعتبار محتوا استفاده شد. ابتدا، پرسشنامه محقق ساخته برای ارزیابی نگرش دانشجویان درمورد روشهای ارزشیابی، به 10 نفر از افراد صاحب نظر ارائه و سپس براساس نظرات دریافت شده مورد اصلاح قرار گرفت (93/0 CVI= و79/0 CVR=). جهت تعیین پایایی، پرسشنامه میان 30 نفر از افراد مورد مطالعه، توزیع شد و مقدار آلفای کرونباخ 71/0 بهدست آمد.
پس از استخراج اطلاعات، از روشهای آماری توصیفی مانند میانگین، انحراف معیار، و ازآزمون tمستقل برای تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شد. پرسشنامه، توسط دانشجویان به صورت خودگزارشدهی تکمیل گردید. جهت اخذ اطلاعات دقیقتر باتوجه به تجربه عمیق دانشجویان، همراستا با بررسی کمی، یک مطالعه کیفی نیز انجام شد. در بخش کیفی تحقیق، تجارب دانشجویان (19 دانشجو) به روش مصاحبه اخذ شد. نمونهگیری، بهصورت هدفمند آغاز شده و براساس نمونهگیری نظری، تا اشباع دادهها و تا زمانی که مصاحبه ها اطلاعات جدیدی بر داده ها نیفزایند، ادامه یافت. جهت جمعآوری اطلاعات، از مصاحبه فردی و گاه، گروهی، بهره گرفته شد. مصاحبهها با سؤالات باز نظیر لطفاً تجارب خود را در رابطه با روشهای ارزشیابی بفرمایید"، "لطفا تجارب خود را در رابطه با روش ارزشیابی سنتی (الکترونیکی) بفرمایید."، شروع شد و با سؤالات اکتشافی نظیر: "لطفاً در این رابطه بیشتر توضیح دهید"، ادامه یافت. روش تحلیل محتوای کیفی با رویکرد مرسوم (Conventional Approach) در بخش کیفی بهکار گرفته شد. در این روش، مصاحبهها بهطور مستقیم جهت درک و تجارب مشارکت کنندگان انجام میگردد و در ادامه، کدها و طبقات بهطور مستقیم و بهصورت استقرایی از دادههای خام استخراج میگردند.
مصاحبه ها با اجازه آن‌ها ضبط گردیده و بلافاصله بعد از اتمام مصاحبه، هر مصاحبه کلمه به کلمه نوشته و سپس کدگذاری شدند و پس از تحلیل هر مصاحبه، مصاحبه بعدی انجام شد. تجزیه و تحلیل دادهها با رویکرد تحلیل محتوای قراردادی و پردازش آن‌ها با روش [مرسوم] نظاممند و شفاف 7 مرحلهای زیر صورت گرفت: در مرحله اول، مصاحبهها دست نویس شده و جهت تحلیل محتوای کیفی، مرتب گردیدند. در مرحله دوم، هر متن، جهت تصمیمگیری درخصوص واحد تجزیه و تحلیل، چند بار خوانده شد. در مرحله سوم، طراحی توسعه کدها و طبقات انجام و طبقات با رویکرد استقرایی از دادههای خام استخراج و با مقایسه مداوم، تمایز بین طبقات صورت پذیرفت. در مرحله چهارم، کدگذاری باتوجه به نمونه متن صورت گرفته و نمونه‌ای از متن با روش پیشنهاد شده Polit و همکاران (21)، تبدیل به کد شده و در ادامه، کدگذاری باز انجام گرفت و بعد از آن، دادهها سازماندهی گردید. در کدگذاری باز، خط به
خط دادهها بررسی شده و به هر جمله مرتبط با رویداد، یک کد اختصاص مییافت. در مرحله پنجم، تمام متن کدگذاری شده بهطور پیوسته، از توافق بین نظرات مشارکت کنندگان و اعضای تیم پژوهش اطمینان حاصل میشد. در گام بعدی، تثبیت در کدگذاری حاصل و همچنین، تثبیت در کدگذاری کلی دوباره کنترل شد. در مرحله هفتم و تجزیه و تحلیل نهایی، درباره دادههای کدگذاری شده نتیجهگیری شده و براساس نتیجهگیری از دادهها، سازه‌هایی از معانی ارایه شد. از معیارهای پیشنهادی Lincoln & Guba شامل اعتمادپذیری (Credibility)، تأییدپذیری (Confirmability)، اعتمادپذیری (Dependability) و انتقالپذیری (Transferability) برای اطمینان از صحت و دقت دادهها استفاده گردید (22). اعتمادپذیری دادهها، از طریق بازبینی اعضای تیم تحقیق و افراد صاحب نظر (Peer check or faculty member check) صورت گرفته و صحت فرایند کدگذاری مورد بررسی قرار گرفت. اعتمادپذیری یا مقبولیت در جمعآوری دادهها با روش تلفیقی (Triangulation) مانند مصاحبه نیمه ساختار یافته، بررسی مدارک کمی و تلفیق زمانی ازجمله بررسی در زمان‌های متفاوت و امکان بازخورد به دادهها، غرق شدن و درگیری مداوم محقق در دادهها (Prolonged Engagement with Subject Matter) و تحلیل مقایسه‌ای و مستمر انجام شد. همچنین، بهره گیری از روش مطالعه مکرر، مقایسه مستمر دادهها، خلاصه سازی و دسته بندی اطلاعات بدون این که دادهها آسیب ببیند، تأمین کننده فرایند اعتبار دادهها در این پژوهش بود. حفظ مستندات مربوط به مطالعه، علاقه محققین به موضوع مورد مطالعه و تماس دراز مدت با این موضوع و تلاش جهت اگاهی از نظرات و درک افراد مشارکت کننده در تحقیق، از دیگر عوامل تعیین کننده تأییدپذیری بوده است. با ارایه توصیف کاملی از موضوع و نتایج اخذ شده، ویژگیهای توصیف توصیف کاملی از موضوع و نتایج اخذ شده، ویژگیهای مشارکتکنندگان، ، روش جمعآوری تجزیه و تحلیل دادهها با ارایه گویههایی از بیانات مشارکتکنندگان، انتقال پذیری داده ها با هدف امکان پیگیری مسیر تحقیق برای دیگران، صورت گرفت.
جهت توجه به نکات اخلاقی تحقیق، معرفینامه کتبی اخذ شده از معاونت محترم پژوهشی دانشگاه، به ریاست دانشکده پزشکی ارائه و جهت شروع تحقیق، اجازه گرفته شد. اهداف پژوهش بهطور کامل برای مشارکت کنندگان شرح داده شد. به دانشجویان اطلاع داده شد که شرکت در تحقیق اختیاری بوده و جهت مصاحبه و ضبط صدا نیز از آنان اجازه کتبی اخذ شد. همچنین به آنان گفته شد که ذکر نام و نام خانوادگی در پرسشنامه نیاز نیست، نتایج پژوهش محرمانه بوده و درصورت تمایل، نتایج در اختیار آنان قرار داده خواهد شد. تحقیق حاضر، نتیجه طرح مصوب در مرکز آموزش پزشکی دانشگاه علوم پزشکی گیلان با کد اخلاق IR.GUMS.REC.1398.3 است.
یافته ها
مشارکت کنندگان در قسمت کمی، 54 نفراز دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان بودند که تجربه شرکت در حداقل یک تا دو آزمون الکترونیکی را داشتند. 27 نفر دختر و 27 نفر پسر و میانگین سنی آنان 81/1±81/19 سال بود. همچنین 1/98 درصد از دانشجویان به کامپیوتر دسترسی داشتند. میانگین نمره نـگرش دانشجویان نسبت به آزمون الکترونیکی 09/6±87/38 از حداکثر60 نمره با حداقل نمره 24 و حداکثر نمره 54 بود.
بالاترین میانگین نمره نگرش مربوط به سوال: "در آزمون الکترونیکی نسبت به آزمون سنتی، دانشجویان سریع میتوانند از نتیجه امتحان خود مطلع شوند و بازخورد دریافت کنند"، و پایینترین میانگین نمره نگرش، در سوال "آزمون الکترونیکی نسبت به آزمون سنتی میتواند یادگیری دانشجویان را افزایش دهد" بوده است. اما تفاوت آماری معنی داری در دو گروه جز در سوال امکان تقلب در آزمون الکترونیکی نسبت به آزمون سنتی اصلاً وجود ندارد در سوالات دیگر وجود نداشت (جدول 1).
میانگین نمره نگرش در گروه آزمون الکترونیکی بیشتر از گروه آزمون سنتی بود. اما تفاوت معنیدار آماری بین این دو گروه وجود نداشت (508/0p=) (جدول 2). همچنین میانگین نمره نگرش در گروه دختران (38/39) بیشتر از گروه پسران (36/39) بود. اما تفاوت معنی دار آماری بین میانگین نمره نگرش این دو گروه نیز وجود نداشت (553/0p=).
در قسمت کیفی، با 19 نفر از دانشجویان مصاحبه انجام شد. تجزیه و تحلیل دادهها درباره تجارب دانشجویان پزشکی در رابطه با شرکت در آزمونهای سنتی (مداد و کاغذ) و الکترونیک، منجر به شکل گیری 4 طبقه اصلی و 15 زیرطبقه گردید: طبقه اصلی "کارآمدی آزمون الکترونیک" با 4 زیرطبقه، دست یافت سریع پاسخ، تسریع در اصلاح اشتباهات، آرامش یافت شده در آزمون، در مسیر اقتصاد پایدار/ طبقه اصلی "نوآوری نامانوس" با 4 زیرطبقه "روند کند دریافت پاسخ اعتراض، سیستمهای ناکارآمد، روند ناآشنای آزمون، وهم فهم بدون تصویرنگاری/ طبقه اصلی" در چالش قالب کهنه "با 3 زیرطبقه: سردر گمی عکس های کم وضوح، درک سرگشته سوالات اشتباه، تطابق ناعادلانه نمرات اختصاص یافته/ طبقه اصلی" راههای هموارشدگی" با 4 زیرطبقه: پاسخنامه فردی دریافتی، پاسخ های تصادفی شده، فهم هموار شده آزمون، چرک نویس در دسترس (جدول 3).
از طبقه اصلی کارآمد بودن آزمون الکترونیک، زیر طبقات دانشجویان، دست یافت سریع پاسخ، تسریع در اصلاح اشتباهات، آرامش تجربه شده در زمان آزمون و همراه شدن آزمون الکترونیکی با فراهم آوری اقتصاد مناسب، شناخته شده است. برخی از دانشجویان، از دریافت سریع پاسخ در آزمونهای الکترونیک گفته و آن را مزیت بزرگی در این آزمونها دانسته و بیان داشتند که این روند با یادگیری بالای آنان بهدلیل آگاهی زود هنگام خود از اشتباهات، همراه است. این موضوع در نتایج کمی نیز بالاترین امتیاز نگرشی دانشجویان را نسبت به آزمون الکترونیک به خود اختصاص داد. دانشجوی دختر: "به نظر من، یکی از مزیتهای بالای آزمونهای الکترونیک این است که همان موقع میتوانی از نتیجه امتحان خودت با خبر شوی که کاهش استرس ما را در زمان آزمون به همراه دارد". دانشجوی پسر:"آنطور که یادم هست، در آزمونهای سنتی، گاه ما تا یک یا دو هفته هم از نتیجه آزمون خود خبر نداشتیم و نگرانی از نتیجه هر آزمون روی عملکرد آزمونهای بعد ما نیز تاثیر منفی میگذاشت".
از دیگر موارد ذکر شده توسط دانشجویان، وجود سلامت اقتصاد در آزمون الکترونیک بود که با مصرف پایینتر کاغذ به وجود میآید. این موضوع در پاسخ به سوال پرسشنامه در قسمت کمی نیز با نگرش مثبت تعداد زیادی از دانشجویان دیده شد. بهخصوص در برخی سوالات تشریحی دروس گروه معارف، چند صفحه برای هر دانشجو تکثیر میشود که میتواند با هزینه بالای خرید کاغذ همراه باشد. دانشجوی دختر: "همانطور که میدانیم، در آزمون سنتی، مقدار زیادی کاغذ برای سوالات مصرف میشود که در حال حاضر با این گرانی کاغذ، اصلاً مرقون به صرفه نیست و درنهایت جهت انهدام، برای اکوسیستم هم مضر میباشد".
طبقه اصلی 2: نوآوری نامانوس
دانشجویان، از وجود گاه به گاه روند کند دریافت پاسخ به اعتراض خود در آزمونهای الکترونیک گفته و وجود برخی سیستمهای ناکارآمد و روند ناآشنای آزمون و همچنین، عدم وجود تصویرنگاری در آزمون الکترونیک را علتی برای گنگ بودن خود در هنگام آزمون الکترونیک بیان داشتند.
دانشجوی دختر: "یادم میآید در یکی از آزمونها، دو پاسخ غلط ثبت شده بود و تعداد زیادی از دانشجویان، با کاهش نمره خود مواجه شده بودند، متاسفانه وقتی هم اعلام کتبی درخواست بررسی خود را نوشتیم، حدود ده روزی منتظر دریافت پاسخ خود بودیم". دانشجوی پسر از اشکال در سیستمها که با استرس بالا همراه میشد، میگفت: "نام آزمون الکترونیک با کامپیوتر خوب با سرعت بالا تعریف میشود. حال اگر، مهمترین قسمت امتحان، برای ما ایجاد مشکل نماید، بهیقین، کل روند آزمون دچار اختلال خواهد شد و بر استرس ما نیز میافزاید ".
ناآشنایی با روند آزمون و چگونگی پاسخ دادن و حذف پاسخهای اشتباه بهخصوص در آزمونهای اولیهای که بهصورت الکترونیک داده بودند، از دیگر مشکلاتی بود که در برخی بیانات مشارکتکنندگان شنیده میشد. نتایج مطالعه کمی نیز نشان از کمترین نگرش دانشجویان نسبت به این موضوع را داشت و بسیاری از دانشجویان نسبت به عبارت "در آزمون الکترونیکی باید به دانشجویان آموزشهای لازم داده شود" نگرش مثبت و اعتقاد داشتند که آزمونهای الکترونیکی از آزمونهای سنتی استرس آورتر است. دانشجوی دختر: "یادم میآید وقتی برای بار اول، در ترم اول قرار بود آزمون الکترونیک بدهیم، اکثر ما دچار استرس زیادی شده بودیم، چون اصلاً از روند این آزمون و چگونگی پاسخدهی اطلاعی نداشتیم، چون ما در کل دبیرستان، با روش آزمون سنتی امتحان داده بودیم و حالا به شما اطلاع دهند بدون هیچگونه آمادگی قبلی باید به روش دیگری امتحان بدهید ".
تجربه دانشجوی پسر از درک صحیح برخی سوالات با توجه به عدم امکان تصویرنگاری میگفت: "گاهی درک یک سوال تا شکلش را برای خودت ترسیم نکنی، به خوبی ممکن نیست و چون چنین امکانی در آزمون الکترونیک وجود ندارد، سوال را متوجه نمیشوی تا بتوانی برایش پاسخ صحیح مربوطه را پیدا کنید".
طبقه اصلی 3: در چالش قالب کهنه
در قالب کهنه آزمونهای سنتی، دانشجویان وجود عکسهای کم وضوح، سوالاتی با اشتباهات تایپی فاحش و اختصاص ناعادلانه نمرات به سوالات را تجربه کرده بودند. دانشجوی پسر: "به ندرت پیش میاد که به این موضوع توجه کنند که عکس، قسمت اصلی سوال است و باید به شفافیت و رنگ واضح و قسمتهای مختلف عکس توجه شود و شکر خدا، این موضوع در آزمونهای الترونیک به خوبی حل شده است و در دیدار عکسها در آزمون الکترونیک مشکلی نداریم".
سوالاتی با داشتن اشتباهات تایپی فاحش، از مشکلات مهم و قابل بررسی دانشجویان در آزمونهای سنتی بیان شد که پاسخدهی آنان را با مشکل مواجه میساخت. دانشجوی پسر: "یادم هست در یکی از امتحانات، یکی از پزشکان، سوال خود را جهت تایپ به منشی خود داده بود و منشی بدون اطلاع از معنی یک کلمه تخصصی، آن را بهطور کامل اشتباه تایپ کرده بود و اکثر بچههای کلاس ما، به آن سوال، پاسخ اشتباه داده بودند ".
عدم توجه سهم نمره اختصاص یافته برای هر استاد هنگام طراحی سوالات، از دیگر مشکلات بیان شده در آزمونهای سنتی توسط برخی دانشجویان بود. دانشجوی پسر: "گاهی در آزمونهای سنتی، یکباره میبینی که تعداد سوالات امتحان از دو استاد که یکی فقط دو جلسه با ما کلاس داشت با استاد دیگری که هشت جلسه داشت، یکسان است که این موضوع در آزمونهای الکترونیک به خوبی مشخص شده است و بارم سوالات نیز مشخص است".
طبقه اصلی 4: راههای هموارشدگی
دانشجویان، جهت ارتقاء فرایند آزمونهای الکترونیک پیشنهاداتی ارائه دادند. از نظر آنان، بهکارگیری این راهکارها میتوانست بر کیفیت هرچه بهتر آزمونهای الکترونیک کمک نماید. آنان دریافت پاسخنامه فردی، چینش تصادفی پاسخها، آگاهی آنان از چگونگی روند آزمون الکترونیک قبل از شرکت در اولین آزمون و وجود یک چرکنویس در دسترس هنگام آزمون الکترونیک را از جمله راههای ارتقاء و اخذ تجارب مثبت در آزمونهای الکترونیک بیان داشتند.
دانشجوی دختر : "از نظر من، با پیشرفت تکنولوژی، شاید در چند سال آینده، کلیه امتحانات فقط به شکل آزمون الکترونیک برگزار گردد، بنابراین بهکارگیری راههایی مثل دریافت پاسخنامه فردی برای هر دانشجو میباشد تا هر دانشجو بعد از امتحان، پاسخنامه و جوابهای صحیح و غلط خود را ببیند تا یادگیری عمیقتری از امتحان برایش ایجاد شود".
همچنین آنان، چینش متفاوت سوالات را در کاهش میزان تقلب و درنتیجه، سلامت آزمون موثر می دانستند. دانشجوی پسر: "ما در آزمونهای خود میبینیم که برای کم شدن تقلب، سوالات به صور مختلف چیده میشوند. حال، با توجه به اینکه هنوز هم تقلب بهطور کامل در این آزمونها ازبین نمیرود، چینش متفاوت همزمان پاسخها، میتواند کمککننده باشد".
دانشجویان برگزاری یک دوره آموزشی پیش از آزمون را برای کلیه شرکتکنندگان در این آزمونها ضروری میدانستند. دانشجوی پسر در این زمینه میگفت: "شرکت برای بار اول در آزمونهای الکترونیک برای همه ما استرسزا بود. بهترین راهکار این است برای برگزاری هرچه بهتر این آزمونها، اول یک جلسه توجیهی برای دانشجویان برگزار نمود و راههای ثبت یا حذف پاسخهای غلط را آموزش داد تا دانشجویان با آرامش بیشتری در این آزمونها شرکت کنند".
برخی از دانشجویان، داشتن یک چرکنویس جهت حل سوالات مسئلهای یا ترسیم برخی موارد مربوط به سوالات را جهت دسترسی سهلتر به پاسخ و درک بهتر سوال پیشنهاد دادند. یکی از دانشجویان دختر میگفت: "پیشنهاد میکنم جهت کسب نمرات بهتر دانشجویان، باتوجه به اینکه تعداد زیادی از سوالات در دروسی با داشتن مسئله، نیاز به حل کردن یا ترسیم موضوع مربوطه جهت درک بهتر دارد لااقل، یک برگ چرکنویس در اختیار هر دانشجو قرار دهند".
پژوهش حاضر با هدف مقایسه دو روش ارزشیابی آزمون های سنتی و الکترونیک براساس نگرش و تجارب دانشجویان پزشکی دانشگاه علوم پزشکی گیلان به روش ترکیبی انجام شد. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که میانگین نمره نگرش دانشجویان نسبت به آزمونهای سنتی و الکترونیکی در گروه آزمون الکترونیکی بیشتر از گروه آزمون سنتی است، اما تفاوت معنی دار آماری بین نمره نگرش دو گروه وجود نداشت.
در نتایج کمی مطالعه حاضر، بالاترین میانگین نمره نگرش مربوط به سوال "در آزمون الکترونیکی نسبت به آزمون سنتی، دانشجویان سریع میتوانند از نتیجه امتحان خود مطلع شوند و بازخورد دریافت کنند"، بود. در مصاحبه ها نیز، اکثریت دانشجویان از اینکه بعد از آزمون الکترونیک، قادر به دریافت زود هنگام نتایج خود بودند، رضایت بیشتری نسبت به آزمون سنتی داشتند و آن را مزیت بزرگی در این آزمونها بیان داشتند. همراستا با نتیجه مطالعه حاضر، در تحقیق "فقیهی" و همکاران نیز دانشجویان بازخورد سریع و دسترسی به پاسخنامه و مشاهده آن بعد از آزمون را از مزایای آزمون الکترونیک برشمردند (11). این موضوع درحالی است که در تحقیق حبیبی، بازخورد سریع ازجمله آسیب‌های اجرایی آزمون الکترونیکی از دیدگاه دانشجویان شناخته شده است (13). این موضوع را میتوان با بروز گاه به گاه استرس در دانشجویان با دریافت سریع پاسخنامه توجیه نمود. از نظر برخی دانشجویان، درصورتی که آنان از عملکرد خود در امتحانی رضایت نداشته باشند، ترجیح می دهند از نمره خود در پایان امتحانات آگاه شوند تا تاثیر منفی روی سایر امتحانات آنان نداشته باشد.
از دیگر سوالاتی که نمره بالایی را در پرسشنامه، به خود اختصاص داد، عبارت "برگزاری آزمون الکترونیکی باعث صرفه صرفه جویی در هزینه ها نسبت به آزمون سنتی می شود."، بود. نتیجهای که در مصاحبه با دانشجویان نیز بیان میشد. نتیجهای که در برخی نتایج دیگر، نظیر تحقیق "یزدانی" و همکاران (23) و جویباری و همکاران (12) دیده شده است. درواقع، با کاربرد کاغذ زیاد و تعدد تکثیر، علاوه بر ضربه به سیستم اقتصاد کشور، شاهد آسیب به اکوسیستم نیز خواهیم بود.
در نتایج تحقیق کمی ملاحظه گردید که دانشجویان آزمون های الکترونیکی را استرس آورتر از آزمونهای سنتی ذکر نمودند. همچنین، گزینههای "برخلاف آزمون سنتی، در آزمون الکترونیکی دانشجو باید مهارت استفاده از کامپیوتر و اینترنت را داشته باشد" و "برخلاف آزمون سنتی، درآزمون الکترونیکی باید به دانشجویان آموزشهای لازم داده شود" با کسب امتیازهای بالایی از سوی دانشجویان همراه بود. نتیجه ای که در برخی مصاحبه ها نیز شنیده می شد. آنان، آموزش را راهی جهت هموار شدگی این مسیر می دانستند. نتایج برخی تحقیقات در راستای این نتیجه است. در تحقیق "واشبرن" (Washburn) و همکاران نیز، دانشجویان بیان میداشتند که شرکت در آزمونهای الکترونیکی، استرس مضاعفی را برای آنان به همراه دارد (24). در نتایج تحقیق "هوچلنرت" (Hochlehnert) و همکاران نیز، اکثریت دانشجویان، با برگزاری آزمونهای سنتی موافق تر بودند که دلیل آن هم، عدم آشنایی کافی با چگونگی روند امتحانات الکترونیکی و ترس از خطا در هنگام امتحان بود (20).
یکی دیگر از سوالات پرسشنامه که امتیاز تقریبا خوبی را از سوی دانشجویان به خود اختصاص داد، سوالی مبنی بر "صرفه جویی در وقت و زمان دانشجویان در آزمون الکترونیکی بیشتر از آزمون سنتی است"، بود. پاسخی که مشابه آن، در مصاحبه با دانشجویان اخذ شد. در برخی تحقیقات دیگر نیز، صرفهجویی در زمان آزمون، از مزایای آزمون الکترونیک از سوی دانشجویان بر شمرده شده است (12 و 23).
در تحقیق حاضر، نگرش برخی از دانشجویان، در رابطه با عبارت "امکان تقلب در آزمون الکترونیکی نسبت به آزمون سنتی اصلا وجود ندارد" مثبت، و در برخی دیگر، منفی بود. در نتایج کیفی نیز تعیین شد که برخی از دانشجویان یکی از علل آرامش در زمان امتحانات را سکوت و سر و صدای کم که نشات گرفته از عدم امکان تقلب دانشجویان میباشد، می دانستند. مشابه با نتیجه تحقیق حاضر، در تحقیق "فقیهی" و همکاران، دانشجویان عدم امکان تقلب" را به عنوان یکی از نقاط قوت آزمونهای الکترونیک برشمردند (11).
از دیگر نتایج در تحقیق حاضر، موافق بودن برخی از دانشجویان با عبارت "اشکالات در ساختار نرمافزار آزمون الکترونیکی باعث میشود که دانشجویان آزمون سنتی را ترجیح دهند" بود، شاید علت این تفاوت را بتوان براساس نوع سیستم هایی که با آن کار میکردند، ذکر نمود. نتایج در قسمت کیفی نیز حاکی از بروز برخی مشکلات سیستمی در زمان امتحانات بود که باعث بروز استرس در دانشجویان می شد. در برخی تحقیقات دیگر نیز فرسودگی و قدیمی بودن سیستمها، بروز گاهبهگاه مشکلات سیستمی در روند برگزاری آزمونها (24)، اشکال ساختاری نرم افزاری، به طور مثال وجود صداهای اضافی و سوت کشیدن های ناگهانی برخی کامپیوترها، از مشکلات سیستمی شناخته شده و بهعنوان یک مشکل تخصصی در برگزاری این آزمونها ذکر کرد (11).
در مطالعه حاضر، عبارت "آزمون الکترونیکی نسبت به آزمون سنتی میتواند یادگیری دانشجویان را افزایش دهد"، کمترین امتیاز را به خود اختصاص داد که بهمعنی نداشتن نگرش مثبت دانشجویان به این گزینه بود، اما تفاوت معنی دار آماری بین میانگین نمره نگرش در گروه آزمون الکترونیکی و سنتی مشاهده نشد. این نتیجه، با برخی نتایج همراستا، و با برخی دیگر، مغایر بود. براساس نتیجه تحقیق "واشبورن" (Washburn) و همکاران، علیرغم وجود برخی مزایای آزمون الکترونیکی، دانشجویان شرکت در آزمون هایی با روش سنتی را ترجیح میدادند (24). اما، در نتایج تحقیق دانا (Dana) (25)، فقیهی (11) و گنجی (6)، بهکارگیری روش مجازی مورد استقبال دانشجویان قرار گرفته بود. شاید علت این تفاوتها را بتوان به وجود شرایط بهتر برگزاری آزمونها در برخی تحقیقات دانست. از سوی دیگر، نوع نگرش متفاوت گروه های مختلف دانشجویی میتواند در ایجاد چنین تفاوت هایی تاثیرگذار باشد (26).
در نتایج اخذ شده در مطالعه حاضر، میانگین نمره نگرش در گروه دختران بیشتر از گروه پسران بود، اما تفاوت معنیدار آماری بین میانگین نمره نگرش در دو گروه وجود نداشت. گرچه در برخی تحقیقات نیز در بررسی ارزیابی کیفیت یادگیری الکترونیکی برحسب جنسیت دانشجویان، تفاوتی مشاهده نشد (20،27). اما در برخی مطالعات، جنسیت در نوع نگرش تاثیرگذار بود (28،29) و همانند تحقیق حاضر، پاسخ دانشجویان زن، مثبتتر بود. یکی از علل تفاوت نتایج مبنی بر معنی دار شدن تفاوت یا عدم معنی دار شدن آنرا، شاید بتوان در نوع نگرش زنان و همچنین، تعداد نمونه ها از هر جنس در تحقیقات متفاوت دانست که در تحقیق حاضر، حجم نمونه هر دو جنس، تقریباً یکسان بود. در برخی موارد، عدم تمایل دانشجویان برای شرکت در مصاحبه که دلیل آن را خستگی ناشی از امتحان بیان میکردند، از محدودیت های تحقیق بود که تلاش گردید تا با توضیحات لازم و ذکر اهداف پژوهش، رضایت آنان را جلب نمود.
نتایج مطالعه حاضر حاکی از آن بود که هر دو روش ارزشیابی سنتی و الکترونیکی با مزایا و چالش هایی همراه است، اما، به طورکلی، نتایج بیانگر عدم وجود تفاوت معنی دار نگرش دانشجویان بین دو گروه شرکتکننده در آزمون های سنتی و الکترونیکی بود. همچنین در نتایج کیفی نیز، تجارب متفاوتی از مصاحبه ها استخراج شد که در برخی موارد با تجارب مثبت و در برخی موارد نیز، با تجارب منفی در رابطه با هریک از روش های ارزشیابی بود. دانشجویان، جهت رفع یا کاهش برخی مشکلات موجود در آزمون الکترونیکی به مواردی جهت هموار شدن این مسیر، نظیر آگاه شدن از روند آزمون قبل از شرکت در امتحانات و داشتن چرکنویس در دسترس جهت یادداشت برداری در مواقع لزوم اشاره داشتند.
باتوجه به اهمیت و مزایای آزمون الکترونیکی که ازجمله میتوان به صرفه جویی در وقت و زمان اساتید، وجود نظم و مقررات صحیح، امکان تقلب کمتر و صرفهجویی و هدر نرفتن کاغذ و کمک به اقتصاد کشور اشاره نمود و از آنجایی که اگر سیستم امتحانات الکترونیکی به اندازه کافی بهبود یابد، می توان این آزمون ها را بهعنوان یک نوآوری برای یادگیری و آموزش در تحصیلات عالی در نظر گرفت (13)، برنامهریزان، دستاندرکاران و مدیران مربوطه میتوانند با بهرهگیری از آزمون های الکترونیکی به عنوان ارزیابی های دورهای و مشارکت بیشتر دانشجویان در این نوع از آزمون ها، به زمینه سازی مناسب جهت بهره گیری از این روش در آزمون پایانی دست یابند (30). همچنین، در این صورت، آنان میتوانند با اخذ اطلاعات بیشتر، با تقویت نقاط قوت و کاهش یا رفع نقاط ضعف، در صدد بهبود این روش و کارآیی بهتر آن برآیند تا بدینوسیله شاهد پویایی و اعتلای بیشتر مراکز دانشگاهی باشیم. با عنایت بر انجام تحقیق حاضر در یک گروه از دانشجویان و در یک دانشگاه در گیلان، پیشنهاد می شود جهت دستیابی به اطلاعات کاملتر، تحقیقات مشابه در سایر گروههای دانشجویی و همچنین در سایر استانهای کشور انجام گیرد.
قدردانی
پژوهشگران تقدیر و قدردانی خود را از دانشجویان عزیز که وقت خود را در اختیار تیم تحقیق گذاشتند و همچنین مرکز تحقیقات آموزش پزشکی دانشگاه علوم پزشکی گیلان اعلام می کنند.
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
