[صفحه اصلی ]   [Archive] [ English ]  
:: صفحه اصلي :: درباره نشريه :: آخرين شماره :: تمام شماره‌ها :: جستجو :: ثبت نام :: ارسال مقاله :: تماس با ما ::
بخش‌های اصلی
صفحه اصلی::
اطلاعات نشریه::
آرشیو مجله و مقالات::
برای نویسندگان::
برای داوران::
ثبت نام و اشتراک::
تماس با ما::
تسهیلات پایگاه::
بایگانی مقالات زیر چاپ::
::
جستجو در پایگاه

جستجوی پیشرفته
..
دریافت اطلاعات پایگاه
نشانی پست الکترونیک خود را برای دریافت اطلاعات و اخبار پایگاه، در کادر زیر وارد کنید.
..
ثبت شده در

AWT IMAGE

AWT IMAGE

..
سامانه جامع رسانه های کشور

..
:: دوره 12، شماره 1 - ( 1399 ) ::
جلد 12 شماره 1 صفحات 23-14 برگشت به فهرست نسخه ها
بررسی ارتباط جو عاطفی خانواده و تفکر انتقادی با حل مسئله خلاق در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی زنجان
زهرا معین ، مسعود حجازی* ، زکراله مروتی ، محمدرضا اروجی
گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد زنجان، زنجان، ایران ، masoud.hejaziaz@gmail.com
واژه‌های کلیدی: جو عاطفی، خانواده، تفکر انتقادی، خلاق، حل مسئله
متن کامل [PDF 629 kb]   (1034 دریافت)     |   چکیده (HTML)  (3954 مشاهده)
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: روانشناسي تربيتي
متن کامل:   (1731 مشاهده)
مقدمه

یکی از وظایف مهم دانشگاه ­ها زمینه سازی مناسب برای ظهور و بروز استعدادهای نهفته دانشجویان و پرورش خلاقیت و حل مسائل بصورت خلاقانه در آنان است (1، 2). دانشجویان، در کنار کسب حقایق علمی باید به روش های جستجوی اطلاعات علمی توجه کنند و به­جای انباشتن اطلاعات علمی در ذهن، بیاموزند که چگونه بیندیشند، تصمیم بگیرند و درباره امور مختلف قضاوت کنند (3). با توجه به گستردگی جوامع امروزی و مـواجهه با مشکلات عـدیـده زندگی جهت رسیدن به رشد و پیشرفت در جنبه ­های گوناگون، می­ بایست دانشجویان از توانایی لازم و کافی جهت مقابله با موقعیت­ های دشوار زندگی برخوردار باشند. در دنیای در حال تغییر، شرایط اجتماعی و مسئولیت­ های کاری، وجود مهارت­ های حل مسأله برای دانشجویان ضروری به­ نظر می ­رسد (4). حل مسئله خلاق (Creative Problem Solving) از گسترده ­ترین نوع حل مسئله است که به­ صورت هدفمند صورت می ­گیرد در این نوع حل مسئله فرد به صورت ارادی، عمدی و آگاهانه می­ کوشد تا به هدف مشخصی دست یابد (5،6). ‏از طرف دیگر دانشجویان برای حل خلاقانه مسائل در کنار داشتن اطلاعات و داده­ های مناسب، نیازمند جو عاطفی مناسب در خانواده هستند (7). به­ طوری­که اگر افراد جامعه به ویژه والدین از تأثیر جو عاطفی خانواده و عملکرد خود بر روی سلامت و شکوفایی فرزندان   آگاه باشند، سعی خواهند کرد که فضایی آرام، متعادل و حمایت­ کننده را برای فرزندان خویش مهیا کنند (8).
‏همچنین در دوران اخیر که تحولات اجتماعی زیادی به وقوع پیوسته، خانواده با مسائل عدیده­ای روبرو گردیده است که نظام سنتی خانواده را تحت تأثیر قرار داده و تغییرات زیادی را در درون خانواده ایجاد کرده که شناخت این تغییرات و برنامه ­ریزی­ های مناسب در برخورد با این تغییرات، نیازمند بررسی و مطالعه است (9). از طرف دیگر فضای عاطفی، کیفیت الگوی­ های ارتباطی و ارزش ­های اساسی حاکم در خانواده در نحوه شکل ­گیری پایه­ های شخصیتی و ویژگی­های روانی-رفتاری اعضاء تأثیر ژرف و پایدار دارد، بنابراین جو عاطفی خانواده به مجموع روابط و تعاملات عاطفی که بین اعضای یک خانواده وجود دارد همانند بیان احساسات و علایق، نحوه ارتباط و طرز برخورد افراد با یکدیگر گفته  می­شود (10). بدیهی است در خانواده­ هایی که جو عاطفی ناسالم است، اعضای آن پیوسته در نزاع و کشمکش به سر می­ برند و فرزندان قربانیان اصلی چنین شرایطی محسوب می­ شوند (11).
در این میان به نظر می­رود عواملی چون تفکر انتقادی (Critical Thinking) می­توانند باعث بهبود جو عاطفی و حل خلاقانه مسائل در دانشجویان گردند. تفکر انتقادی یکی از مهم­ترین اصول آموزش در هر کشور است و جوامع برای رسیدن به رشد و شکوفایی نیاز به افرادی دارد که دارای تفکر انتقادی بالایی باشند (12). در عصر حاضر به تفکر انتقادی توجه بسیاری شده و بسیاری از دانشگاه ­ها گذراندن دروسی در این زمینه را پیش از فارغ ­التحصیل شدن دانشجویان، لازم دانسته‌اند (13). تفکر انتقادی فرایند تأمل و استدلال است که فرد برای کشف موقعیت­ها، مسائل مشکل برای ایجاد یک فرضیه، یکپارچه­کردن همه اطلاعات به دست آمده از طریق فرایند پرسش، نیاز دارد که منجر به توسعه نتایج و توجیهی برای نتیجه ­گیری می­ شود. تفکر انتقادی برای حل مسائل، تصمیم ­گیری و استنتاج استفاده می­ شود (14). تفکر انتقادی معطوف به هدف و مبتنی بر نتیجه است که نیاز به قضاوت دارد. همچنین به عنوان یک فرایند شناختی، درک بنیادی برای رشد و بهره­مندی از دانش محسوب می­گردد. این نوع از تفکر برای حل مسأله، تصمیم ­گیری در هر بافتی که می­ تواند اجتماعی، بالینی، اخلاقی، مدیریتی و سیاسی باشد، قابل اجرا است (15).
نتایج مطالعات مشابه نیز نشان می­دهد که جو عاطفی مناسب می­ تواند به حل خلاقانه مسائل در افراد کمک نماید. در این رابطه دلنواز در مطالعه­ ای نشان داد که بین الگوهای ارتباطی خانواده و جو یادگیری با حل مسئله خلاق رابطه وجود دارد. همچنین الگوهای ارتباطی خانواده، پیش‌بین مثبت و معنی­دار حل مسئله خلاق و بازخورد خلاقانه بود (7). مؤمنی نیز در مطالعه ­ای بین عواطف مثبت و جو عاطفی خانواده با اشتیاق تحصیلی، رابطه مثبت و معنی­ دار و بین عواطف منفی و اشتیاق تحصیلی رابطه منفی را گزارش نمودند. در این مطالعه همچنین هیجان­پذیری و جو عاطفی خانواده پیش ­بینی کننده­های مناسبی برای اشتیاق تحصیلی فراگیران بودند (16). در مطالعه دیگری کومار و سینگ (Singh and Kumar) نشان دادند که جو عاطفی درک شده در محیط خانواده با تفکر خلاق ارتباط دارد (17).
حال اگرچه مطالعات پراکنده و تا حدی مشابه با مطالعه حاضر انجام شده، اما مطالعه ­ای که متغیرهای مطالعه حاضر را در کنار هم مورد بررسی قرار داده و سهم هرکدام را در حل مسئله خلاق دانشجویان مشخص نماید، انجام نگردیده است. لذا با توجه به مواردی که اشاره شد و اهمیت دانشجویان در سیستم­ های آموزشی و اجتماعی و تأثیری که حل مسئله خلاق می­تواند در رشد و تعالی آنان و به تبع آن جامعه داشته باشد، مطالعه حاضر با هدف تعیین نقش میانجی تفکر انتقادی در رابطه بین جو عاطفی خانواده با حل مسئله خلاق در بین دانشجویان علوم پزشکی زنجان در سال تحصیلی 98-97 انجام گرفت.
روش­ ها
این مطالعه از نوع توصیفی- همبستگی است. جامعه‌ آماری شامل کلیه‌ دانشجویان دکترای عمومی (1654 نفر) دانشگاه علوم پزشکی زنجان در سال تحصیلی 98-97 بود. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران تعداد 311 نفر محاسبه شد. جهت نمونه‌گیری باتوجه به در دسترس بودن چارچوب نمونه‌گیری از روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای استفاده گردید. در دانشکده‌های پزشکی، دندان‌پزشکی و داروسازی دانشجویان به ‌صورت تصادفی و به نسبت تعداد کل دانشجویان هر رشته انتخاب گردیدند. با توجه به این­که تعداد کل دانشجویان در رشته­ های دکترای عمومی در دسترس بود، حجم نمونه در هر رشته و به نسبت تعداد کل دانشجویان رشته انجام شد. در داخل طبقات نیز با توجه به موجود­بودن لیست تمامی دانشجویان از روش اعداد تصادفی استفاده شد. در مرحله جمع­ آوری اطلاعات 311 پرسشنامه توزیع و جمع­ آوری شد که از این تعداد 36 پرسشنامه بدلیل عدم پاسخ به 3 سؤال یا بیشتر و مخدوش بودن از فرآیند مطالعه خارج شده و 275 پرسشنامه سالم مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. به ­منظور جمع‌آوری داده‌ها، از پرسشنامه ­های جو عاطفی خانواده هیل برن (Hill bern)، حل مسئله خلاق باسادر (Basader) و تفکر انتقادی ریکتس (Riteks) استفاده گردید. پرسشنامه حل مسئله خلاق باسادر در سال 2004 طراحی و دارای 16 سؤال با مقیاس 5 درجه ای لیکرت (به هیچ­وجه، خیلی کم، گاهی اوقات، اغلب اوقات و بسیاری از اوقات) است. این پرسشنامه به دو صورت گروهی و انفرادی قابل اجرا است. سؤالات 1، 2، 3، 4، 5، 6، 7، 9، 10، 13، 14 و 15 به ­صورت مستقیم و بقیه سؤالات (8، 11، 12 و 16) به­صورت معکوس نمره ­گذاری می­ شوند. پس از اجرای آزمون مجموع نمرات با یکدیگر جمع می شود. حداقل نمره 16 و حداکثر نمره 80  می­باشد. نمره بالا در این مقیاس به معنی مهارت بالاتر در حل خلاقانه مسائل می­باشد. باسادر به نقل از زارع اعتبار درونی این پرسشنامه را با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 83/0 گزارش کرده است (15). زارع و همکاران نیز در سال 1393 این پرسشنامه را در ایران روانسنجی و اعتباریابی نمودند. در مطالعه مذکور روایی ابزار مورد تأیید قرار گرفته و همسانی درونی با استفاده از آلفای کرونباخ 88/0 گزارش شده است (18). در مطالعه حاضر نیز روایی و اعتبار درونی پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفت. پایایی این پرسشنامه با استفاده از آلفای کرونباخ برابر 75/0 و روایی آن از طریق روایی صوری تأیید گردید.
پرسشنامه جو عاطفی خانواده هیل برن دارای 16 سؤال در 8 خرده مقیاس می­باشد. این پرسشنامه در قالب طیف 5    درجه­ای لیکرت شامل؛ هرگز (0)، بندرت (1)، گاهی (2)، غالباً (3) و همیشه (4) ساخته شده است (16). در این پرسشنامه نمره بالا به منزله جو عاطفی مطلوب در خانواده و نمره پایین نشان­دهنده درک نامطلوب از جو عاطفی خانواده است.رشیدی بیان می نماید  هیل­برن در پژوهشی همسانی درونی این پرسشنامه را با استفاده از روش آلفای کرونباخ 83/0 محاسبه کرده است. در مورد روایی نیز هیل برن با استفاده از روش روایی صوری و روایی سازه وضعیت آن را مطلوب گزارش نموده است (19). همچنین مومنی و همکاران اظهار می دارند: سراج خرمی و صفرزاده برای بررسی همسانی درونی مقیاس جو عاطفی خانواده از روش ­های آلفای کرونباخ، تنصیف و گاتمن (Gatman) استفاده کرده و همسانی مربوطه را به ترتیب 85/0، 77/0 و 77/0 به دست آورده­اند (16). طبق مطالعات  رشیدی برای روایی پرسشنامه، کرامتی با استفاده از نظرات 15 نفر از اساتید دانشگاه فردوسی مشهد روایی صوری پرسشنامه را تأیید نموده است (19). مطالعات مومنینشان میدهد، شوشتری نیز نظرات 5 نفر از متخصصین حوزه علوم تربیتی، روانشناسی و آمار و روش تحقیق را جهت تأیید روایی جمع ­آوری و در نهایت روایی صوری و محتوایی پرسشنامه را مطلوب گزارش نمود (16). در پژوهش ناهیدی (20) روایی محتوایی و صوری و سازه این پرسشنامه مناسب ارزیابی شده است. در مطالعه حاضر نیز روایی صوری و اعتبار درونی پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج اعتبار درونی با استفاده آلفای کرونباخ مقدار 75/0 را نشان داد. همچنین روایی پرسشنامه با استفاده از روایی صوری مورد تأیید قرار گرفت.
پرسشنامه تفکر انتقادی ریکتس در سال 2003 طراحی و دارای 33 سؤال می­باشد. این ابزار با مقیاس پنج درجه ­ای لیکرت از کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم، نمره ­گذاری می­ شود و شامل سه خرده مقیاس است؛ قسمت اول شامل 11 سؤال برای سنجش مقیاس خلاقیت، قسمت دوم شامل 9 سؤال در خصوص مقیاس بالندگی و قسمت سوم شامل 13 سؤال برای مقیاس تعهد است. حداکثر و حداقل نمره کسب­شده در این آزمون به ترتیب 165 و 33 امتیاز می­ باشد (21). نمره بالا در این مقیاس به­معنی تفکر انتقادی بالاتر می­باشد. این پرسشنامه توسط پاک­ مهر و همکاران در ایران روانسنجی و اعتباریابی شده است. در مطالعه پاک ­مهر روایی ابزار با استفاده از روایی سازه مورد تأیید قرار گرفت. همچنین همسانی درونی پرسشنامه در مطالعه مذکور 7/0 گزارش شده است (22). در مطالعه حاضر نیز همسانی درونی پرسشنامه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 69/0 محاسبه شد.
برای تجزیه و تحلیل داده ­ها ابتدا نرمال بودن داده ­ها با استفاده از آزمون کولموگروف اسمیرنوف مورد تأیید قرار گرفت و سپس از آزمون­ های همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه به روش گام به گام در نرم­ افزار SPSS.Ver.24 استفاده شد. برای تعیین نقش میانجی تفکر انتقادی از روش چهار مرحله ­ای بارون و کنی استفاده شد. این روش در مطالعات مختلف مورد استفاده قرار گرفته و یکی از دقیق‌ترین روش‌ها در تعیین نقش میانجی یک متغیر است. در این روش ابتدا در مرحله اول رابطه بین متغیر پیش‌بین با متغیر ملاک بدون حضور متغیر میانجی بررسی شد. با توجه به معنی­ دار بودن رابطه، در مرحله دوم رابطه بین متغیر پیش‌بین با متغیر میانجی بررسی و در این مرحله نیز رابطه معنی­دار بود در مرحله سوم رابطه بین متغیر میانجی با متغیر ملاک بررسی و با توجه به معنی­ دار بودن رابطه در این مرحله، ارتباط بین متغیر پیش‌بین با متغیر ملاک با حضور متغیر میانجی بررسی شد و با توجه به این­که در مرحله آخر رابطه متغیرهای مستقل و وابسته معنی­دار نبود، نقش میانجی متغیر مورد تأیید قرار گرفت.
مطالعه حاضر برگرفته از طرح تحقیقاتی با کد اخلاق (IR.zums.IREC.1398.023) از دانشگاه علوم پزشکی زنجان، است. همچنین جهت جمع‌آوری داده‌ها اصول اخلاق پژوهش شامل معرفی پژوهشگر به شرکت ­کنندگان در مطالعه، بیان اهداف مطالعه برای آنان، اخذ رضایت آگاهانه برای شرکت در مطالعه، آزادی پاسخ­گویان جهت خروج از مطالعه، بی‌نام بودن پرسشنامه‌ها و استفاده از شماره به ‌جای نام و قراردادن نتایج مطالعه در اختیار واحدهای پژوهشی در صورت تمایل رعایت گردید.
یافته­ ها
در مطالعه حاضر 275 نفر از دانشجویان مقطع دکترای حرفه‌ای از دانشکده‌های پزشکی (103 نفر)، دندان‌پزشکی (79 نفر) و داروسازی (93 نفر) شرکت داشتند. در این میان، تعداد 167 نفر (7/60 درصد) پسر و 108 نفر معادل 3/39 درصد دختر بودند. نتایج نشان داد که میانگین سنی دانشجویان 12/21 سال و میانگین معدل کل دانشجویان 8/16 است.


جدول شماره یک اطلاعات توصیفی مربوط به متغیرهای تحقیق در نمونه را نشان می­دهد. همانگونه که ملاحظه  می­ گردد میانگین جو عاطفی خانواده 12/41، حل مسئله خلاق 29/62 و تفکر انتقادی (در کل) 07/99 می‌باشد.

نتایج آزمون همبستگی پیرسون نشان داد که بین جو عاطفی خانواده با حل­ مسئله خلاق (312/0r= و 003/0P=) و خلاقیت (243/0r= و 021/0P=) ارتباط معنی ­داری مشاهده می­شود. نوع ارتباط در تمامی موارد یاد شده از نوع مثبت و مستقیم بود و با افزایش نمرات مؤلفه ­های یاد شده نمره حل مسئله خلاق و خلاقیت افزایش می ­یافت. همچنین نتایج نشان داد که ارتباط مثبت و مستقیم معنی­ دار بین تفکر انتقادی با حل مسئله خلاق (385/0r= و 002/0P=)، بالندگی (383/0r= و 002/0P=) و تعهد (348/0r= و 008/0P=)  وجود دارد.به ­طوری ­که با افزایش تفکر انتقادی، حل مسئله، بالندگی و تعهد افزایش می­ یابد (جدول 2).
    
در مورد نقش میانجی تفکر انتقادی در رابطه جو عاطفی خانواده با حل مسئله خلاق از غیرمعنی­ دار شدن ضریب بتای جو عاطفی خانواده در مرحله چهارم با حضور تفکر انتقادی (078/0=P و 126/0=β) می­ توان به نقش واسطه­ ای تفکر انتقادی پی برد. زیرا در مرحله اول ضریب بتای جو عاطفی خانواده با حل­ مسئله خلاق بدون حضور تفکر انتقادی معنی­ دار بود. اما در مرحله چهارم و با حضور تفکر انتقادی ضریب بتا از معنی­ داری خارج شد.

بحث و نتیجه­ گیری
در این مطالعه رابطه بین جو عاطفی خانواده با حل­مسئله خلاق در بین دانشجویان دکترای حرفه­ ای دانشگاه علوم پزشکی زنجان مورد تایید قرار گرفت. نوع رابطه از نوع مثبت و مستقیم بود، به­ طوری­که با افزایش نمره جو عاطفی در دانشجویان نمره حل مسئله خلاق نیز در آنان افزایش  می­ یافت. نتایج حاصل از مطالعه حاضر در مورد پیش­ بینی حل مسئلۀ خلاق براساس جو عاطفی خانواده نشان داد که جهت ­گیری گفت و شنود خانواده با حل مسئلۀ خلاق رابطۀ مثبت معنی­ دار دارد و پیش بین مثبت و معنی­دار حل­ مسئلۀ خلاق است. این یافته همسو با نتایج پژوهش ­های کومار و سینگ (17)، دلنواز (7)، مؤمنی (16)، رحیمی (21)، واحدی (23) و میرلوحی (24) است. در مطالعه کومار و سینگ بین جو عاطفی ادراک­شده در خانواده با تفکر و  حل­م سئله خلاق رابطه وجود داشت (17). یافته­های مطالعه دلنواز نیز نشان داد که بین جو عاطفی خانواده و مهارت­های حل مسأله خلاق رابطه معنی­ داری وجود دارد. میرلوحی نیز در مطالعه خود دریافت که بین خلاقیت فراگیران با جو عاطفی و مشارکت عاطفی خانواده رابطۀ وجود دارد (7).
پرورش روحیه خلاقانه نیازمند یک محیط مناسب و مساعد است. این­که در خانواده جو عاطفی مناسبی وجود داشته و در این جو هرکدام از اعضاء بتوانند ایده ­های نوآورانه خود را بیان نموده و قدرت ریسک ­کردن در آن متبلور باشد. در کنار این مسئله قدرت تحمل سختی­ ها از نشانه ­های بارز یک جو عاطفی مناسب در خانواده است. در چنین جوی فرزندان با هر نقشی در جامعه از جمله نقش یک دانشجو، می­توانند در حل مسائل و مشکلات به­صورت خلاقانه عمل کنند (25). حل خلاقانه مسائل نیازمند این است که یک فرد در محیط خانواده  به­ عنوان اولین و مهم­ترین عرصه حضور، مهارت­ها و توانایی­های خود را بروز داده و خانواده به­عنوان یک مشوق در کنار او عمل نماید. بدیهی است که شکوفا نمودن استعدادها و بروز خلاقیت نیازمند پشتیبانی مناسب از طرف خانواده است که این پشتیبانی و محیط مساعد همان جو عاطفی مثبت است (26). بنابراین از نظر مبانی نظری نیز رابطه بین جو عاطفی خانواده با حل مسئله خلاق قابل تبیین است.
همچنین در مطالعه حاضر بین تفکر انتقادی و ابعاد آن باحل ­مسئله خلاق در بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی زنجان نیز رابطه معنی­داری گزارش شد. این نتیجه، با یافته­ های الگر (Ulger) همسو بوده و مطابقت داشت (27). در مطالعه مذکور که در سال 2016 انجام شد، بین تفکر انتقادی با   حل­مسئله خلاق در دانشجویان رابطه مثبت و مستقیمی گزارش شد. کرمزیا (Kirmizia) نیز رابطه مثبت معنی ­داری بین گرایش به تفکر انتقادی و ادراک درباره حل مسأله در دانشجویان نشان دادند (3). همچنین این یافته، با نتایج رابرت و همکاران (Roberts) و کونگ و همکاران (Kong) همخوانی دارد. در مطالعه آن­ها آموزش مهارت­ های تفکر انتقادی بر حل ­مسأله دانشجویان تأثیر مثبت و معنی­داری داشت و آموزش مهارت های تفکر انتقادی در گروه آزمایش توانسته بود حل­مسأله آزمودنی­ ها را ارتقاء دهد (28، 29). در نهایت این یافته با نتایج زارع و نهروانیان، شیخ الاسلامی و امیدوار و شعبانی مطابقت دارد. در این مطالعات نیز تفکر انتقادی با پیشرفت تحصیلی و حل­ مسئله فراگیران رابطه داشت (15،30،31).
براساس یافته ­های مطالعه حاضر و نتایج مطالعات مشابه تفکر انتقادی و حل خلاقانه مسائل رابطه مثبت و مستقیمی با یکدیگر دارند. بر همین اساس تعامل قابل ملاحظه­ ای بین دو متغیر یاد ­شده وجود دارد (32). در واقع زمانی ­که دانشجویان درگیر مسائل و مشکلات دشوار می­ شوند نیاز دارند تا به صورت هم­زمان از تفکر انتقادی و حل خلاقانه استفاده نمایند و هر دو این متغیرها در این مواقع برای دانشجو کارگشا خواهد بود (33). از این رو زمانی ­که دو مهارت در کنار یکدیگر قرار می­ گیرند مسائل به­ صورت مطلوبتری حل خواهد شد. به بیان دیگر در مواقع دشوار ذهن نگرشی خلاقانه و نقادانه به مسائل دارد و تفکیک این دو غیرممکن به ­نظر می­ رسد. در این میان برخی محققین معتقدند که در تفکر انتقادی نوعی خلاقیت وجود دارد و در حل مسئله خلاقانه نیز نوعی تفکر انتقادی (34). با این وجود اگرچه دو متغیر یاد شده ویژگی­ های مشترکی با یکدیگر دارند، اما وجوه تمایزی نیز در این میان هست که این وجوه لزوم پرورش هر دو این متغیرها را آشکار می­کند. مسئله مهم در این بین توجه به آموزش این عوامل در بین دانشجویان است. تفکر انتقادی و حل­مسئله خلاق می­ تواند از طریق آموزش توسعه یابد و این نکته نباید از دید برنامه­ریزان آموزشی مغفول بماند. حتی گنجاندن این مهارت­ها در برنامه­های درسی رسمی نیز می­تواند یکی از راه ­های پرورش آن­ها باشد. از طرف دیگر فرآیند حل مشکلات غیر متداول و غیر روتین نیز می­ تواند در توسعه دو متغیر تأثیرگذار باشد (35).
همچنین نتایج مطالعه حاضر حاکی از آن بود که بین جو عاطفی با تفکر انتقادی در دانشجویان علوم پزشکی زنجان رابطه وجود دارد. این یافته، با نتایج غلامرضایی مطابقت دارد. وی بین جو عاطفی با گرایش به تفکر انتقادی همبستگی مثبت و معنی­داری را مشاهده نمود. در این مطالعه جو عاطفی پیش­بینی­ کننده معنی­ داری برای گرایش به تفکر انتقادی دانشجویان بود (36). لذا این فرض که تفکر انتقادی در رابطه بین جو عاطفی و حل­مسئله خلاق نقش میانجی دارد، نیز در مطالعه حاضر مورد تایید قرار گرفت و مشخص شد که جو عاطفی از طریق تفکر انتقادی با حل مسئله خلاق ارتباط دارد. نقش میانجی تفکر انتقادی به این معناست که این متغیر با ورود خود به رابطه بین متغیر مستقل و وابسته را به­ صورت معنی­ داری کاهش داده است. متغیرهای میانجی از آن جهت اهمیت دارند که می­توان از تأثیر آن­ها در مداخلات درمانی و آموزشی استفاده نمود. در مطالعه حاضر نیز با توجه به نتیجه حاصله می­ توان از تفکر انتقادی برای تقویت حل­مسئله خلاق در دانشجویان استفاده نمود. این درحالی است که حتی در مواردی که آزمودنی از جو عاطفی مطلوبی نیز در خانواده برخوردار نیست می­توان با تقویت تفکر انتقادی اثرات این عامل را کاهش داد و باعث تقویت حل­مسئله خلاق شد.
درنهایت نتایج به ­دست آمده از مطالعه حاضر نشان داد که بین جو عاطفی خانواده و حل­مسئله خلاق، بین جو عاطفی خانواده و تفکر انتقادی و بین تفکر انتقادی و حل مسئله خلاق رابطه معنی­داری وجود دارد. همچنین تفکر انتقادی می­تواند بین جو عاطفی و حل مسئله خلاق نقش میانجی را ایفاء کند. اهمیت این نتیجه در آن است که در عصر حاضر به تفکر انتقادی توجه بسیاری شده و کمیته­ های ملی خاص رسیدگی­ کننده به کیفیت نظام آموزشی به ناتوانی نظام­ های آموزشی در پرورش تفکر انتقادی اذعان کرده و خواهان گنجانیدن آموزش تفکر انتقادی در برنامه­ های درسی این نظام، به­ عنوان چهارمین عنصر پایه و اساسی پس از خواندن، نوشتن و حساب کردن، شده­اند. در کشور ما نیز اگرچه در سالیان اخیر به تفکر انتقادی و حل خلاقانه مسائل در بین دانشجویان توجه شده و حتی در برخی از برنامه­ های درسی با هدف پرورش تفکر انتقادی و خلاقیت دروسی نیز گنجانده شده است، اما با توجه به اهمیت این مؤلفه­ها اقدامات صورت گرفته نیازمند پشتیبانی دقیق و توسعه عملی این مؤلفه­ ها در دانشجویان است. در دانشگاه­ های علوم پزشکی نیز که متولی سلامت جامعه  می­ باشند و وظیفه تربیت نیروهای حوزه سلامت را بر عهده دارند می­ بایست توجه ویژه­ای به این مقوله صورت گیرد. بنابراین یافته ­های این تحقیق می­ تواند برای روان پزشکان، روان شناسان، مشاوران، خانواده ­ها و محققان حوزه ­های روانشناسی و علوم تربیتی مفید باشد. در این میان مراکز مشاوره دانشجویی و کمیته­ های دانشجویی توسعه آموزش پزشکی می­توانند با برگزاری کارگاه­های علمی و عملی و نیز مداخلات آموزشی با هماهنگی سایر مراکز ذی­ربط نقش مهمی را در توسعه تفکر انتقادی و رسیدن به مهارت حل­ مسئله خلاق در دانشجویان ایفاء نمایند.
در نهایت این مطالعه با محدودیت هایی نیز همراه بود و اگرچه در حد بضاعت توانسته نتایج قابل توجهی را بدست آورد، اما پژوهشگران مدعی کنترل تمامی عوامل مداخله­ گر و مزاحم نیستند، از این رو تعمیم نتایج مطالعه با احتیاط لازم صورت گیرد. همچنین این مطالعه با توجه به گستردگی مقاطع و رشته ­ها در دانشگاه علوم پزشکی زنجان تنها بر روی دانشجویان مقطع دکترای حرفه­ای صورت گرفت. لذا پیشنهاد می­ گردد مطالعه مشابهی در بین سایر رشته­ها و مقاطع انجام گیرد. مطالعه حاضر به­ صورت توصیفی- همبستگی صورت گرفت، در حالی­که بررسی مطالعات مشابه نشان می­ دهد که برخی از آن­ها از روش نیمه تجربی جهت بررسی تأثیر تفکر انتقادی و جو عاطفی خانواده بر حل­ مسئله خلاق استفاده نموده­اند. لذا پیشنهاد می­ گردد جهت بررسی تأثیر عوامل یاد شده از روش نیمه تجربی نیز استفاده گردد. همچنین می­ توان مطالعاتی در این زمینه در سایر دانشگاه ­ها نیز انجام داد.
قدردانی
این مقاله برگرفته از رساله دکترای تخصصی روانشناسی تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان با کد اخلاق (IR.zums.IREC.1398.023) می‌باشد. پژوهشگران بر خود لازم می­دانند از مسئولین و دانشجویان محترم دانشگاه علوم پزشکی و دانشکده­ های پزشکی، داروسازی و دندانپزشکی زنجان که امکان انجام این مطالعه را فراهم نمودند، صمیمانه تشکر نمایند.
فهرست منابع
1. Bahrani M. [Secondary students' Motivation to study Fars province and factors associated with it]. Journal of Humanities and Social Sciences 2004; 22 (4): 10-115. [Persian]
2. Rostami B, Moien Z, Fakour E, Amini K, Rostami H. [Academic Motivation and Relevant Predictive Factors in Pharmaceutical Students of Zanjan University of Medical Sciences, Zanjan, Iran in 2016]. J Med Educ Dev 2018; 10 (28): 27-38. [Persian] [DOI:10.29252/edcj.10.28.27]
3. Kirmizia FS, Saygi C, Yurdakalc I. Determine The Relationship Between The Disposition of Critical Thinking and The Perception About Problem Solving Skills. Procedia-Social and Behavioral Sciences 2015; 191: 657-61. [DOI:10.1016/j.sbspro.2015.04.719]
4. Akinsola Mk. Relationship of some psychological variables in predicting problem solving ability of in-service mathematics teachers. The Mathematics Enthusiast 2008; 5(1): 79-100.
5. Seif AA. [New Educational Psychology: Psychology of Learning and Education] .2nd ed. Tehran: Publishing Duran; 2016. [Persian]
6. Rahimi H, Shojaeezadeh L. [Analyzing the Relationship between Meta- Cognitive Skills and Educational Problem-Solving and Mediating Role of Academic Self-efficacy in Students]. Higher Education Letter 2018; 11 (41): 167-97. [Persian]
7. Delnavaz Z, Alborz M, Khoshbakht F. [Family Communication Patterns and the Learning Environment with Creative Problem Solving: The Mediating Role of Creative Feedback]. Journal of Developmental Psychology: Iranian Psychologists2019; 15 (57): 44-57. [Persian]
8. Ashman SB, Dawson G, Panagiotides H. Trajectories of maternal depression over 7 years: relations with child psychophysiology and behavior and role of contextual risks. Development and Psychopathology 2008; 20 (1): 55-77. [DOI:10.1017/S0954579408000035]
9. Chibucos W, Leite R. Fmily Theory.3rd ed. Boston and Toronto: Little, Brown and Company; 2012.
10. Reblin M, Uchino B N. Social and Emotional Support and its Implication for Health. Curr Opin Psychiatry 2008; 21(2):201-205. [DOI:10.1097/YCO.0b013e3282f3ad89]
11. Chun H, Dickson G. A pschoeolgical model of academic performance among Hispanic adolescents. Journal of Youth and Adolescence 2011; 40(12): 1581- 1594. [DOI:10.1007/s10964-011-9640-z]
12. Gul R, Cassuma SH, Ahmada A, Khan SH, Saeed T, Parpio Y. Enhancement of critical thinking in curriculum design and delivery: A randomized controlled trial for educators. Procedia- Social and Behavioral Sciences 2010; 2 (2): 3219-25. [DOI:10.1016/j.sbspro.2010.03.491]
13. Gravand H, Sabzian S, Kamkar P, Karami Sh. [The role functions of thinking style in self-directed learning readiness and Critical Thinking Disposition]. cognitive strategies in learning . 2014; 2 (2): 19-30. [Persian]
14. Butler HA. Halpern Critical Thinking Assessment Predicts Real‐World Outcomes of Critical Thinking. Applied Cognitive Psychology 2012; 26 (5): 721-9. [DOI:10.1002/acp.2851]
15. Zare H, Nahravanian P. The Effect of Critical Thinking Training on Decision Style and Problem Solving Styles. cognitive strategies in learning 2018; 5 (9): 13-31. [Persian]
16. Momeni Kh, Abbasi M, Pirani Z, Begian Koulemarz MJ. [The Role of Excitement and Family Atmosphere in the Prediction of Enthusiasm among Students]. cognitive strategies in learning 2017; 5 (8): 159-182. [Persian] [DOI:10.22084/j.psychogy.2017.10761.1366]
17. Kumar J, Singh U. Creativity as Related to Perceived Family Environment. International Indian Psychology 2018; 6 (1). 69-80. [DOI: 10.25215/0601.009]
18. Zare H, Imanifar H, Mostafaee A, Baradarn M. [Validating and Factor Structure of Basadr Creative Problem Solving Test]. Innovation and Creativity in Human Science. 2014; 3 (4): 127-46. [Persian]
19. Rashidi AR, Mohseni Z, Golmohammadian M. [On the Role of Family Emotional Atmosphere, Perception of parenting Styles, Family Communication Patterns and Perceived Social Support in Predicting the Abuse of Industrial Psychoactive Substances in Students]. Research on Addiction 2017; 11 (41). 103-123. [Persian]
20. Nahidi M. [Investigating the Relationship between Family Emotional Atmosphere and Formation of Adolescents' Hardiness and Self-efficacy] [dissertation].Tehran ;Islamic Azad University, Science and Research Branch: 2012. [Persian]
21. Rahimi M, Vaezfar S, Jairoud H. [The simple and multiple relationship of the power of ambiguity and the emotional climate of the family with cognitive creativity]. Innovation and Creativity in Human Science 2015; 5 (2): 147-164. [Persian]
22. Pakmehr H, Mirdoraghi F, Ghanai Chamanabad A, Karami M. Reliability, Validity and Factor Analysis of Ricketts' Critical Thinking Disposition Scales in High School. Quarterly of Educational Measurement 2013; 3(11): 33-54.[Persian]
23. Vahedi S, Lotfinia H, Yousefi N. [The Relationship between Methods of Parenting as well as Family Atmosphere and Creativity in Pre-School Centers of Tabriz]. Quarterly of Women and Family Studies 2009; 2 (3): 107-121. [Persian]
24. Mirlouhi FS, Molavi H, Athashpour H. [The relationship between family emotional climate and students' creativity]. Knowledge and Research in Applied Psychology 2017; 0 (31): 69-82. [Persian]
25. Isaksen SG, Ekvall G. Managing for innovation: The two faces of tension within creative climates. Creativity and Innovation Management 2010; 19 (2): 73-88. [DOI:10.1111/j.1467-8691.2010.00558.x]
26. Bodovski K, Youn Mj. Love, discipline and elementary school achievement: The role of family emotional climate. Social Science Research 2010; 39(4): 585-595. [DOI:10.1016/j.ssresearch.2010.03.008]
27. Ulger K. The Relationship between Creative Thinking and Critical Thinking Skills of Students. Hacettepe University Journal of Education 2016; 31: 1-12. [DOI:10.16986/HUJE.2016018493]
28. Roberts TG, Dyer JE. The relationship of self-efficacy, motivation, and critical thinking disposition to achievement and attitudes when an illustrated web lecture is used in an online learning environment. Journal of agricultural education 2005;46(2):12-23. [DOI:10.5032/jae.2005.02012]
29. Kong LN, Qin B, Zhou YQ, Mou SY, Gao HM. The effectiveness of problem-based learning on development of nursing students' critical thinking: a systematic review and meta-analysis. Int J Nurs Stud 2014; 51 (3): 458-69. [DOI:10.1016/j.ijnurstu.2013.06.009]
30. Shabani M, Maleki H, Abaspor A, Saedipor I. [Effectiveness of training based on creative problem solving (CPS) on creative thinking among the Employees of Kosar Credit Institute]. Innovation and Creativity in Human Science 2017; 6 (4): 149-70. [Persian]
31. Sheikholeslami A, Omidvar A. [The Effectiveness of Critical Thinking on Problem Solving (Efficient and Inefficient) Students]. Journal of School Psychology 2018; 6 (2): 83-99. [Persian]
32. Glassner A, Schwarz BB. What stands and develops between creative and critical thinking? Argumentation? Thinking Skills and Creativity2007; 2(1): 10-8. [DOI:10.1016/j.tsc.2006.10.001]
33. Renaud RD, Murray HG. A comparison of a subject-specific and a general measure of critical thinking. Thinking Skills and Creativity 2008; 3 (2): 85-93. [DOI:10.1016/j.tsc.2008.03.005]
34. Newton L, Beverton S. Pre-service teachers' conceptions of creativity in elementary school English. Thinking Skills and Creativity 2012; 7 (3): 165-76. [DOI:10.1016/j.tsc.2012.02.002]
35. Chang Y, Li B-D, Chen H-C, Chiu F-C. Investigating the synergy of critical thinking and creative thinking in the course of integrated activity in Taiwan. Educational Psychology 2015; 35 (3): 341-60. [DOI:10.1080/01443410.2014.920079]
36. Gholamrazaei S, Yousefvand L, Radmehr P. [The predictive role of Self-Efficacy and Meta-Cognitive on students tendency to Critical Thinking]. Research in Medical Education 2017; 9 (1): 37-45. [Persian] [DOI:10.18869/acadpub.rme.9.1.45]
ارسال پیام به نویسنده مسئول



XML   English Abstract   Print


Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:

Moein Z, Hejazi M, Morovati Z, oroji M. Relationship between family emotional atmosphere and creative problem solving with mediator role of Critical thinking among students. RME 2020; 12 (1) :14-23
URL: http://rme.gums.ac.ir/article-1-882-fa.html

معین زهرا، حجازی مسعود، مروتی زکراله، اروجی محمدرضا. بررسی ارتباط جو عاطفی خانواده و تفکر انتقادی با حل مسئله خلاق در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی زنجان. پژوهش در آموزش علوم پزشکی. 1399; 12 (1) :14-23

URL: http://rme.gums.ac.ir/article-1-882-fa.html



بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.
دوره 12، شماره 1 - ( 1399 ) برگشت به فهرست نسخه ها
پژوهش در آموزش علوم پزشکی Research in Medical Education