امروزه یکی از دسته بندی­های قابل قبول روش ­های تدریس این است که در نهایت، دانشجویان باید قادر باشند خودمختاری و استقلال خود را رشد بدهند و یاد بگیرند که چگونه یاد بگیرند (1). عدم بهبود یادگیری در فراگیران با وجود گذراندن زمان زیادی در کلاس­های درس، سبب گردید تا از راهبردهای مختلف آمورشی جهت غلبه براین چالش­ها، استفاده گردد. که یکی از این راهبردها کلاس وارونه است که به نام­های کلاس وارونه، کلاس جابه ­جا‌، کلاس رو به عقب، آموزش وارونه و تدریس وارونه نیز شناخته می­شود (3-2). کلاس وارونه یکی از روش­های نوین آموزشی دانشجو محور و در حال گسترش است. تمرکز این شیوه آموزشی بر درگیر کردن عمیق دانشجویان با محتوا و ارائه بازخورد موثر بوده و نیز فرصت کار با همتایان را فراهم می­کند. این شیوه آموزشی سبب توسعه مهارت­ هایی مانند حل مساله، همکاری و خود راهبری در فراگیران می­گردد (5-4). همچنین به مربیان اجازه می­دهد تا فراگیران را در سطوح بالاتری از تفکر انتفادی مشارکت دهند (6). سه اصل پایه در فرآیند کلاس وارونه دانستن، تعامل و انجام دادن است. کلاس وارونه یک رویکرد کلی است که باید همه طبقات حوزه شناختی بلوم را پوشش دهد (6).
کلاس وارونه به ­عنوان مدل تدریس تلفیقی نیز در نظر گرفته شده است که رویکردهای تدریس مختلف مثل یادگیری مشارکتی در کلاس، فعالیت­های هدایت شده و تدریس به وسیله ویدیوهای آنلاین یا آموزش انفرادی را در بردارد. کلاس وارونه سخنرانی در کلاس را حذف می­ کند (7).
به نقل از van Alten  مطالعات بسیاری از جمله مطالعه مروری و متاآنالیز 114 مقاله که توسط  Davidدر سال 2019 انجام شد، نشان دادند که اثربخشی کلاس وارونه منوط به طراحی و اجرای درست آن است. مداخلات آموزشی بدون طراحی آموزشی به اهداف خود نمی­رسند(9). طراحی آموزشی فرصت­ های مناسب یادگیری اثربخش را با ایجاد تجارب یادگیری معنی­دار در اختیار یادگیرندگان قرار می­دهند. طراحی آموزشی دارای فرآیند و مراحلی مشخصی است که تحت تاثیر الگوی انتخاب شده برای طراحی آموزشی است (9-8). از آن­جا که الگوهای طراحی آموزشی از تنوع زیادی برخوردارند فرآیند طراحی نیز متفاوت می­باشد. چهار عنصر بنیادی )فراگیران، اهداف، روش­ها و ارزشیابی) چهارچوب برنامه ­ریزی آموزشی علوم ­مند را تشکیل می ­دهند. با پیروی از الگوی طراحی آموزشی اطمینان می­یابد که فرآیند طراحی، جامع و علوم ­مند است و موجب کیفیت برتر محصول و مهم­تر از آن عملکرد موفق یادگیرنده خواهد شد (12-10). الگوی عمومی طراحی آموزشی ADDIE (Analysis/ Design/Development/Implementation/Evaluation) به­عنوان زیربنای بسیاری از الگوهای طراحی آموزشی امروزی شناخته شده است. الگوی مذکور دارای پنج مرحله تحلیل، طراحی، تهیه، اجرا و ارزشیابی است .که هر کدام شامل الزامات و فعالیت­ هایی می­باشد که برنامه­ریزان پس از تعیین نیازهای آموزشی و اهداف یادگیری انجام می­ دهند (15- 13).
کلاس وارونه مجازی یک رویکرد جدید پداگوژیک است که از یک­پارچه ­سازی و ادغام دو مفهوم کلاس وارونه و مجازی­سازی تشکیل می ­گردد که سعی می­ شود تا به بهترین شکل به ارتقاء یادگیری در تمام سطوح بیانجامد (16). در سال­های اخیر   به­دلیل شیوع ویروس کرونا پیکربندی مجدد یادگیری از فرمت چهره به چهره به پلت­فرم آنلاین تغییر پیدا کرد و در این راستا به‌جای بحث‌های گروهی کوچک در کلاس، تیم‌ها در تالارهای گفتگو با یکدیگر تعامل کردند. طراحی کلاس وارونه، حول محور بررسی محتوای درسی به ­صورت مجازی به یکی از مناسب­ترین انتخاب­ها در طول همه ­گیری تبدیل شد(18، 17). طراحی آموزشی به­دلیل ماهیت محیط یادگیری مجازی توصیه­هایی را برای برنامه ­ریزی فرآیند یادگیری در سیستم­های یادگیری الکترونیکی و همچنین مراحل دقیقی که در فرآیند ایجاد یک دوره الکترونیکی باید طی شود، ارائه  می­دهد (18).
در همین راستا مطالعات مختلفی انجام کلاس وارونه مجازی را با استفاده از مدل­های مختلفی از طراحی آموزشی انجام دادند. مطالعه Mahasneh در سال 2020 اثربخشی اجرای راهبرد کلاس وارونه را در توسعه مهارت­های روش تحقیق علمی کیفی مبتنی بر مدل طراحی آموزشی ADDIE در دانشجویان مورد بررسی قرار داد(12). نتایج مطالعات Lee نشان داد که تاکید بر استفاده از مدل­های طراحی آموزشی در اجرای دقیق کلاس وارونه جهت رسیدن به پیامدهای مورد انتظار است ( 10).  همچنین مطالعات متعددی نشان دادند که با توجه به جنبه­های آموزشی در محیط مجازی و تاثیر آن­ها بر ایجاد دوره الکترونیکی، مدل ADDIE  محبوب­ترین مدل مورد استفاده برای ایجاد مواد آموزشی در محیط­های یادگیری الکترونیکی معرفی شده است. این مدل یک فرآیند رفت و بازگشتی است که طی آن مجری دوره می­تواند بسته به نتایج ارزیابی انجام شده در تمام مراحل، تا پایان دوره به مراحل قبلی توسعه دوره بازگردد (15، 13). با توجه به­ویژگی درس آمار و روش تحقیق که برخلاف سایر دروس نظری، دانشجویان پس از به اتمام رساندن واحدهای درسی، با کمک آموخته­های این درس، تا زمان فارغ التحصیلی، درگیر انجام امور مربوط به پایان­نامه می­باشند. بسیاری از دانشجویان گروه مجازی با توجه به این­که پس از پایان واحدهای درسی، ارتباط آن­ها از گروه قطع می ­گردد و تنها از طریق شبکه­های اجتماعی و ایمیل ادامه داده می­شود بعضاً ضعف­هایی در فرآیند انجام پایان­نامه دیده می ­شود. بسیاری از دانشجویان گروه مجازی با وجود گذراندن موفق دوره­های درسی، موفق به انجام به موقع  پایان­نامه نشده و یا در مواقعی انجام ناقص می­شوند. با توجه به شواهد میدانی، دانشجویان و نظرات گروه حرفه­ای اساتید، دانشجویان در دوران گذراندن امور پایان‌نامه و انجام کار پژوهش با مشکلات و ضعف­های متعددی مواجه هستند که سبب صرف وقت زیاد از ابتدای مرحله ایده‌پردازی و فرآیند انجام پژوهش و انتشار آن می­باشند. به­ همین دلیل درس مورد نظر جهت مداخله و توانمندسازی انتخاب گردید.
با توجه به این­که دانشجویان به­صورت مجازی به ­دلیل اپیدمی ویروس کرونا و عدم امکان برگزاری کلاس­های حضوری در کلاس­ها شرکت داشتند. پژوهشگران از رویکرد کلاس وارونه مجازی استفاده و از طرفی با توجه به نتایج مرور متون درخصوص تاکید بر طراحی دقیق کلاس وارونه جهت اثربخش بودن این روش، مدل طراحی آموزشی مجازی ADDIE جهت تطبیق مراحل انجام این مطالعه مورد توجه قرار گرفته است.
روش ­ها
پژوهش حاضر در سال 1400 بر روی 48 نفر از دانشجویان رشته آموزش جامعه­نگر علوم سلامت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، پس از اخذ کد اخلاق (IR.NASRME.REC.1400.299) و رعایت اصول اخلاقی طراحی و اجرا گردید. معیار ورود به مطالعه اخذ واحد روش تحقیق و شرکت منظم در کلاس­های درس بود و در صورتی که دانشجویی در بیش از یک جلسه از کلاس حضور نداشت از مطالعه خارج می­گردید،  مطالعه با روش نیمه تجربی در یک گروه با هدف مقایسه شیوه رایج تدریس دوره روش تحقیق با شیوه تدریس کلاس وارونه مجازی دوره مورد نظر جهت ارتقاء نگارش پروپوزال براساس مدل طراحی آموزشی ADDIE (Analysis آنالیز/ طراحی Design/Development توسعه/ اجرا Implementation/Evaluation ارزشیابی) طی مراحل زیر اجرا گردید.
مرحله آنالیز، تحلیل و بررسی ویژگی­های دموگرافیک و سابقه علمی فراگیران، تحلیل امکانات و محدودیت­ها، تعیین نیازهای آموزشی فراگیران در درس مربوطه انجام گردید. جمعیت پژوهش دانشجویان ارشد آموزش جامعه­نگر در علوم سلامت بودند که در ترم قبل واحد درسی روش تحقیق را گذرانده بودند. جهت استخراج نیازهای آموزشی دانشجویان، پروژه­ای به­عنوان تکلیف (آموخته­های روش رایج) تعیین شد که شامل تکمیل فرم پروپوزال براساس عناوین پیشنهادی  آن­ها و آموخته­های واحد درسی گذرانده شده بود. هم­زمان چک لیست‌هایی مبتنی بر مرور متون (19،20) و نظر اساتید خبره جهت بررسی پروپوزال­های تدوین شده توسط دانشجویان طراحی شد. چک لیست شامل نحوه نگارش عنوان (5 سوال) بیان مساله (11 سوال)، اهداف، واژه­ها، مرور متون (10 سوال)، روش کار (8 سوال) بود. روایی محتوایی و صوری چک لیست با کسب نظر خبرگان (متخصص آموزش پزشکی، متخصص پزشکی اجتماعی، اپیدمیولوژیست، آمار زیستی) تایید گردید. پایایی چک لیست نیز با روش آزمون و باز آزمون و ضریب همستگی پیرسون69/0 مورد تایید واقع شد. پس از بررسی پروپوزال­ها با کمک چک لیست­ها نیازهای آموزشی شناسایی گردید.
مرحله طراحی و توسعه، اهداف عینی یادگیری مشخص شد. محتواها براساس نیازهای آموزشی تعیین شده و اهداف عینی حاصل از تحلیل داده­های اولیه، در بستر نرم­افزار کمتازیا تهیه گردید. محتواها شامل 4 جلسه 20 الی 25 دقیقه در موضوعات نحوه نگارش عنوان، بیان مساله، اهداف، واژه­ها، مرور متون و روش کار بود. بخش آماری و تحلیل به­دلیل تخصصی بودن و صرف وقت زیاد برای آموزش و کم بودن فرصت از آموزش کنار گذاشته شد. نحوه و محیط      اشتراک­گذاری و پایش محتواهای تولید شده محیط یادگیری نوید و شبکه اجتماعی واتساپ بود.
مرحله اجرا، برگزاری کلاس درس وارونه مجازی طی 45 روز طراحی و اجرا شد. محتواها دو هفته قبل از هر کلاس آموزشی در اختیار دانشجو قرار داده می‌شد. طی این دو هفته فرصتی برای مطالعه، مشورت و اشکال­گیری در فضای شبکه اجتماعی واتساپ و تالار­های گفتگوی سامانه نوید در اختیار دانشجویان قرار داده شد، سپس کلاس مجازی (کلاس وارونه) برگزار شد و به این شکل برگزاری 4 کلاس مجازی به مدت 45 روز ادامه داشت تا دوره به اتمام رسید.
مرحله ارزشیابی، پیامدهای حاصل از مداخله: (براساس مدل کرک پاتریک با استفاده از پرسشنامه و چک لیست ارزیابی فرم پروپوزال) پروژه در شیوه رایج انجام گردید. مدل­های زیادی برای ارزیابی اثربخشی آموزشی با هدف بررسی عملکرد و بهبود برنامه­های آموزشی وجود دارد. مدل کرک پاتریک یکی از پرکاربردترین مدل­ها برای ارزیابی اثربخشی آموزش است که توسط دونالد کرک پاتریک در سال 1959 معرفی شد. براساس این مدل آموزش در چهار سطح واکنش، یادگیری، رفتار و نتایج قابل ارزیابی است. این مدل از سطح اول شروع می­ شود و درصورت اقتضای زمان و بودجه به سطح دوم و سوم می­رود. در مطالعه حاضر (سطح 1 و 2) یعنی واکنش (رضایت) و یادگیری به دلیل اقتضای زمانی استفاده شد (21).  
جهت بررسی سطح اول کرک پاتریک و بررسی میزان رضایت، از پرسشنامه رضایت سنجی استفاده شد که شامل 8 آیتم محقق ساخته بود که به بررسی کیفیت محتوای ارائه شده و مفید بودن آن و توجه به نیاز شرکت­کنندگان، وجود نظم و رضایت کلی از دوره می­پردازد. اندازه­گیری میزان رضایت با مقیاس لیکرت در طیف 5 تایی (عدد یک برای اصلاً راضی نیستم و عدد 5 برای خیلی راضی هستم) انجا م گردید (22). جهت ارزیابی سطح دوم کریک پاتریک (یادگیری)، مداخله (کلاس وارونه) در مقایسه با روش رایج تدریس برگزار گردید و پروپوزال­ های نگارش شده دانشجویان در دو شیوه با استفاده از چک لیست ارزیابی توسط دو پژوهش­گر مقایسه گردیدند. داده­ها با استفاده از نرم­افزار SPSS.Ver.26، با استفاده از

آماره­های توصیفی و استنباطی تحلیل شد. جهت انجام   تست های آماری پیش فرض­های انجام تست­ ها مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به قانون حد مرکزی از آزمون­ های نان­پارامتریک جهت مقایسه نتایج مداخله و نتایج شیوه رایج از آزمون ویلکاکسون با سطح معنی­ داری 05/0 استفاده شد.   
یافته ­ها
 مشارکت­کنندگان 26 نفر از دانشجویان دوره کارشناسی ارشد آموزش جامعه­نگر علوم سلامت با میانگین سنی 40 سال با انحراف معیار 15 بودند. نتایج رضایت سنجی در جدول شماره یک آورده شده است. طبق یافته­ های پژوهش، بیشتر از 60 درصد مشارکت­کنندگان رضایت بسیار زیاد را گزارش نمودند. کم­تر از 3/10 درصد مشارکت­ کنندگان، رضایت کم و 3 تا 35 درصد رضایت متوسط و زیاد را گزارش نمودند.

جدول شماره دو وضعیت پاسخ دانشجویان در مورد نحوه نگارش عنوان، بیان مساله، اهداف، واژه­ ها، مرور متون، روش کار در مراحل روش رایج و مداخله (کلاس وارونه) و مقایسه آن­ها را نشان می­دهد. نتایج در بخش بررسی نتایج مداخله و نتایج شیوه رایج در نحوه نگارش عنوان نشان داد که آموزش رایج تا حدودی در این بخش موفق بوده است. از 5 آیتم مطرح شده در بخش عنوان سه آیتم در شیوه رایج رعایت شده بودند. ولی دو آیتم رعایت طول عنوان و استفاده از مخفف­ ها در بیش از 90 درصد افراد رعایت نشده بود که در مداخله (کلاس وارونه) عدم رعایت موارد ذکر شده به کم­تر از50  درصد رسید (جدول 2).

نتایج در بخش بیان مساله نشان داد که از 11 آیتم مطرح شده در پیش­آزمون، 7 آیتم مورد بررسی، حداکثر 13 نفر (60 درصد) مطابق با استانداردها نگارش شده بود. که در نتایج مداخله (کلاس وارونه) تا 95 درصد بهبود داشت. بیشترین ضعف در شیوه رایج در نحوه رفرنس دهی و در درجه بعدی دلایل انتخاب موضوع و پرداختن به علت­های احتمالی (درصد 50) بود. کم­ترین ضعف دربخش توصیف وضع مطلوب و نتایج قابل انتظار (72 درصد) و نیز اجتناب از اشاره کردن به راه حل ­های فرضی (62 درصد) بود (جدول 3). در کل میانگین بهبود در این بخش 32 درصد بود که حداقل 19 و حداکثر 50 درصد بهبود را در اجرای کلاس وارونه نشان داد.

نتایج از سه آیتم مطرح شده دربخش مرور متون در شیوه رایج نشان داد که در اکثر موارد (90 درصد) پروپوزال دارای مرور داخلی و خارجی است. و بیشترین ضعف در استفاده از متون روز بود. دربخش واژه ­ها بیشترین ضعف با بیش از 90 درصد موارد در تعریف عملیاتی واژه ­ها و نیز عدم رفرنس­دهی به تعاریف نظری بود. دربخش اهداف و فرضیات بیشترین ضعف در نوشتن اهداف اختصاصی و سوالات و فرضیات بود که بیش از 50 درصد تا حدودی آن را درست نوشته بودند که دربخش مداخله (کلاس وارونه) این میزان تا حدود زیادی ارتقاء پیدا کرد. کم­ترین ضعف در نوشتن اهداف کاربردی مشاهده شد (81 درصد) (جدول 4). در کل میانگین بهبود در این بخش 21 درصد (بلی)،با حداقل 13 و حداکثر 40 بهبود را نشان داد.

دربخش روش کار، نتایج دربخش شیوه رایج نشان داد که بهترین بخش ارائه ملاحظات اخلاقی، توصیف نمونه و جمعیت پژوهش بود ولی در بقیه موارد دانشجویان تا حدودی توانسته بودند هر بخش را مطابق با استاندارد تکمیل نمایند. در کل میانگین بهبود در این بخش 25 درصد (بلی)، با حداقل 14 و حداکثر 72 درصد بهبود را نشان داد. شیوه نمونه ­گیری، ابزار، تکنیک اجرا، توصیف خطاهای احتمالی از جمله بخش ­های با بیشترین ضعف در شیوه رایج بود که در مداخله (کلاس وارونه) ارتقای موثری پیدا کرد (جدول 5).

به­ منظور انجام مقایسه شیوه رایج و کلاس وارونه و تفاوت معنی­ دار آماری نتایج در دو شیوه آموزشی مورد نظر در پژوهش از آزمون آماری ویلکاکسون استفاده گردید. نتایج نشان داد که در اجرای مداخله در مقایسه با شیوه رایج تفاوت معنی ­دار آماری (05/0 P <) معنی­داری وجود دارد. یعنی آموزش موثر بوده و مداخله سبب بهبود یادگیری موثر در فراگیران شده است (جدول 6).

بحث و نتیجه­ گیری
یافته ­های پژوهش حاضر نشان داد که استفاده از کلاس وارونه مجازی با طراحی دقیق و مبتنی بر مدل ادی (آنالیز، طراحی، توسعه، اجرا، ارزشیابی) توانسته میزان یادگیری و رضایت دانشجویان را در درس مورد نظر نسبت به روش رایج ارتقاء دهد. هم­راستا با یافته­ های مطالعه حاضر، مطالعات بسیار دیگری نیز اثربخشی کلاس وارونه در تدریس را نشان داده­اند، این مطالعات که دارای طراحی­های مختلف از مروری و نیمه تجربی با و بدون گروه کنترل بودند به اشکال متعددی دارای تاثیر بودند (23).
مطالعات مروری و متاآنالیز Cui Tan بر روی دانشجویان پرستاری (8)، Mahasneh OM (12) بر روی دانشجویان دیپلم آموزش عالی، Ismail (16) برای دوره برنامه ­نویسی کامپیوتری در دانشگاه سلطان قابوس، ابوطالب (24) بر روی دانشجویان ترم 5 داروسازی دانشگاه علوم پزشکی گیلان و دهقان­زاده (25)، حاکی از اثربخشی اجرای کلاس به شیوه کلاس وارونه بوده­اند. اما باید دقت داشت که اثربخشی این روش تا حد زیادی وابسته به طراحی و اجرای صحیح آن   می­باشد (11، 10).
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که روش تدریس وارونه سبب ارتقاء یادگیری است که می­توان دلیل آن را به افزایش انگیزه فراگیران در این نوع روش تدریس مربوط دانست. نتایج مطالعه Overmyer در سال 2014 در قالب یک طرح نیمه تجربی به مقایسه تاثیر کلاس وارونه و رایج بر پیشرفت تحصیلی در 5 بخش دانشکده جبر نشان داد که گرچه نتایج در گروه کلاس وارونه کمی بهتر بوده، اما تفاوت معنی­ دار وجود ندارد(26). این نتیجه با یافته­ های مطالعه حاضر مایرت دارد. لذا می­توان این­گونه استنباط نمود که با توجه به تفاوت مبحث تدریس شده، موضوع می­تواند سبب این عدم همخوانی نتایج با مطالعه حاضر باشد. در مطالعه  Whillier که به­صورت تجربی مقایسه دو روش کلاس وارونه و رایج درخصوص میزان یادگیری دانشجویان در واحد درسی آناتومی به مدت 6- 5 هفته انجام شد، اختلاف معنی­ داری مشاهده نشد، به ­نظر می ­رسد که مدت زمان اختصاص داده شده برای این روش تدریس مهم بوده و ممکن است در مدت زمان کوتاه، اثرگذاری آن کاسته شود (27).
در مطالعه دیگری که توسط جنسون Jensen و همکاران (28) به صورت نیمه تجربی انجام شد، یک کلاس درس فعال غیروارونه با کلاس درس فعال وارونه مقایسه شد و نتایج نشان داد که هر دو روش نتایج معادلی را ارایه می­کنند و در بحث رضایت­مندی نتایج نشان داد که موضوع تماس با استاد بسیار تاثیرگذار است، در واقع براساس نظریه­های یادگیری    سازنده­گرایی، این­که کلاس تا چه اندازه به سمت یادگیری فعال هدایت شود عامل بسیار مهمی در میزان یادگیری است و بخش زیادی از آن تحت تاثیر نحوه طراحی می‌باشد و استفاده از کلاس وارونه با طراحی آموزشی ضعیف می­تواند حتی در مقایسه با روش­های رایج از تاثیر تدریس بکاهد.
همچنین در مطالعه مافتMoffett  و همکاران (29) جهت ارزیابی تاثیر کلاس وارونه بریادگیری دانشجویان تحصیلات تکمیلی دامپزشکی، نمرات دانشجویان در آزمون چهار­گزینه­ ای بررسی مهارت­های ارتباطی در گروه کلاس وارونه پایین­تر بود که می­تواند از نامناسب بودن نوع آزمون برای سنجش  مهارت­ های ارتباطی نشات بگیرد.
یکی از دلایل به تاخیر افتادن انجام پایان­نامه، خصوصاً در رشته­ هایی که به­ صورت مجازی برگزار می ­گردد، عدم کسب مهارت و صلاحیت لازم جهت انجام پژوهش و پایان­نامه  می­ باشد، این­که دانشجویان زمان زیادی را صرف نگارش و اصلاح پروپوزال نموده و زمان زیادی از اساتید راهنما و مشاور و دانشجو صرف رفت و برگشت و اصلاحات آن می­ شود. در دانشکده مجازی و آموزش پزشکی با توجه به این­که دانشجویان رشته جامعه­نگر در علوم سلامت به­صورت مجازی به آموزش مشغول هستند، جهت ارتقاء کیفیت آموزش در دوره روش تحقیق تصمیم برآن شد که کلاس مربوط به آموزش نحوه نگارش پروپوزال که بخش از واحد درسی روش تحقیق است به­صورت کلاس وارونه مبتنی بر مدل طراحی آموزش مجازی ADDIE برگزار گردد. بطور کلی، نتایج حاکی از آن بود که آموزش مبتنی بر روش تدریس به شیوه وارونه و با استفاده از طراحی آموزشی دقیق مبتنی بر الگوی ADDIE می­تواند سبب کوتاه شدن مدت زمان صرف شده جهت نگارش پروپوزال و ارتقاء کیفیت آن شود.
از جمله محدودیت­های این مطالعه می­توان به محدویت زمانی برای نگارش پروپوزال اشاره نموده چرا که دانشجویان موضوعی را انتخاب نمودند و به صورت فرضی مواردی از قبیل نوع مطالعه، حجم نمونه و جمعیت مورد مطالعه و بخش­های دیگر پروپوزال را در آن تعیین و نوشتند، مسلماً پروپوزال مطالعه ­ای که واقعاً قرار است برای پایان­ نامه اجرا شود با دقت و توجه بیش­تری نگارش می‌گردد. لذا، پیشنهاد می‌شود که این مطالعه برای دانشجویان در رشته­ های دیگر نیز برگزار و تاثیر آن مورد بررسی قرار گیرد. همچنین با توجه به شواهد اثربخشی روش مورد بررسی بهتر است این شیوه ­های نوین جایگزین روش­های رایج استاد محور به ­منظور بهبود یادگیری فراگیران کردد.
قدردانی
این پروژه با حمایت مرکز ملی تحقیقات راهبردی آموزش پزشکی به شماره 4000468 انجام شده است. نویسندگان مقاله مراتب سپاس خویش را از مشارکت کنندگان پژوهش اعلام می­دارند.