[صفحه اصلی ]   [Archive] [ English ]  
:: صفحه اصلي :: درباره نشريه :: آخرين شماره :: تمام شماره‌ها :: جستجو :: ثبت نام :: ارسال مقاله :: تماس با ما ::
بخش‌های اصلی
صفحه اصلی::
اطلاعات نشریه::
آرشیو مجله و مقالات::
برای نویسندگان::
برای داوران::
ثبت نام و اشتراک::
تماس با ما::
تسهیلات پایگاه::
بایگانی مقالات زیر چاپ::
::
جستجو در پایگاه

جستجوی پیشرفته
..
دریافت اطلاعات پایگاه
نشانی پست الکترونیک خود را برای دریافت اطلاعات و اخبار پایگاه، در کادر زیر وارد کنید.
..
ثبت شده در

AWT IMAGE

AWT IMAGE

..
سامانه جامع رسانه های کشور

..
:: دوره 14، شماره 4 - ( 1401 ) ::
جلد 14 شماره 4 صفحات 57-42 برگشت به فهرست نسخه ها
بررسی مولفه های مفهوم حس مکان درآموزش مجازی دانشجویان علوم پزشکی: یک مطالعه مروری
غلامرضا عبداله زاده استخری ، نادرقلی قورچیان* ، پریوش جعفری ، کامران محمدخانی
گروه مدیریت آموزش عالی، دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران ، naghourchian@gmail.com
واژه‌های کلیدی: حس مکان، حس تعلق، آموزش مجازی، محیط یادگیری الکترونیکی، دانشجویان پزشکی
متن کامل [PDF 565 kb]   (332 دریافت)     |   چکیده (HTML)  (1093 مشاهده)
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: تکنولوژی آموزشی، یادگیری الکترونیکی،آموزش مجازی
متن کامل:   (975 مشاهده)
مقدمه
آموزش مجازی موضوع پرطرفداری است که امروزه در کشورهای مختلف به طور وسیعی اهمیت یافته است (1). در اکثر کشورها توسعه آموزش مجازی منجر به فرصت ­های زیاد آموزشی برای دانشجویان، اعضای هیئت علمی، سیاست­گذاران آموزشی و موسسات آموزش عالی گردیده تا بتوانند آموزش را به شکل موثر و قابل حصول ارایه نموده و تعامل دانشجو حین فرآیند آموزش را تسهیل نمایند (2،3). جهت ارائه آموزش مجازی امروزه به طور گسترده از سیستم ­های مدیریت یادگیری در بسیاری از موسسات و دانشگاه­ ها استفاده می­شود، این سیستم ­ها فرصت­های بی­نظیر آموزشی هم برای دانشجویان و هم برای اساتید ایجاد می­کنند (4). محیط­های آموزش مجازی برنحوه تفکر، احساسات، تعامل و مشارکت دانشجو و همچنین نحوه کارکرد وی تاثیر اعجاب انگیزی دارند (5). یکی از ملزومات محیط­های یادگیری الکترونیکی، توجه به حس مکان می­باشد. ایجاد یک محیط مجازی جهت آموزش الکترونیکی برای یادگیری از راه دور همانند محیط یک کلاس درس آموزش دانشگاهی و توجه به زمان و شیوه­های آموزش مورد استفاده در آن بسیار اهمیت دارد (6). دانشجویان سهم عمده ­ای در ایجاد حس مکان در محیط­های آموزش مجازی دارند، این حس ویژگی پویایی است که از دانشجویی به دانشجوی دیگر با توجه به الگوی شخصیت، طبیعت و رفتار فردی وی متفاوت است (7). حس مکان شامل 3 مولفه می ­باشد که با یکدیگر عملکرد متقابل دارند و عبارتند از: مکانی که آموزش ارائه می­ شود، چشم اندازهای موجود در محیط آموزشی و میزان تعامل فردی دانشجو در فرآیند آموزش، و هر یک به تنهایی برای ایجاد این حس در آموزش مجازی کافی نیست (8). حس تعلق به مکان یکی از مفاهیم با ارزش در یادگیری­های موجود در محیط­های دانشگاهی است که به بهبود دستیابی علمی دانشجویان، افزایش رضایت­ مندی و کاهش میزان افت تحصیلی آنان کمک خواهد نمود، اکثر محققان آموزشی معتقدند که نیاز به حس مکان یکی از مهم­ترین نیارهای دانشجویان جهت عملکرد مطلوب در انواع محیط ­های یادگیری است (9). به اعتقاد توماس (2014) حس تعلق به محیط آموزش مجازی، باعث مشارکت دانشجویان، موفقیت و ماندگاری بیش­تر آنان در برنامه­ های آموزش مجازی دانشجویان خواهد شد (10). پژوهش در حوزه فضاهای یادگیری یکی از زمینه ­های جدید مطالعاتی است که به جستجوی چگونگی طراحی، ارزشیابی و مدیریت فضاهای یادگیری در سیستم ­های آموزش عالی می­پردازد. کاربرد فضا در آموزش عالی یکی از موضوعات تحقیقاتی جدید است و میلیاردها دلار در طراحی و حفظ محیط­های یادگیری هر ساله توسط موسسات آموزشی هزینه می­شود تا فضاهای یادگیری مطلوب با تکیه برنقش­های تعاملی، هیجانی و عملی در زندگی دانشگاهی طراحی گردد (11).  Jorgenson and Stedman مفهوم سازی حس مکان را به­عنوان یک سازه سه بعدی متشکل از هویت مکان، وابستگی به مکان و دلبستگی مکان تعریف نموده ­اند، این مفهوم سازی جامع از حس مکان برداشت­های شناختی، رفتاری و عاطفی توسط افراد حاضر در این مکان را به دنبال دارد (12)، Northcote در مطالعه مشابه مولفه­های تشکیل دهنده حس مکان در محیط­های یادگیری مجازی آموزش عالی را شامل توجه به عوامل انسانی، ابزارهای گرافیکی، ساختارهای هدایت­ کننده، فرآیندهای اجتماعی، مشارکت­های دانشجویان و حضور استاد برشمرده است (13) در آموزش پزشکی نیز در سال­ های اخیر آموزش الکترونیکی به پدیده اصلی آموزش پزشکی تبدیل شده است، سیستم­های مدیریت یادگیری راه قابل دسترس برای برآوردن نیازهای مختلف دانشجویان در فضای آموزش مجازی دانشگاه­های علوم پزشکی هستند و امکان دسترسی به آموزش آسان وکم هزینه را بدون محدودیت ­های زمانی و مکانی، به همراه داشته­اند (16-14). محیط­های آموزش مجازی مورد استفاده درسال ­های اخیر توسط دانشجویان پزشکی، نسبت به 20 سال پیش که در آن اینترنت به عنوان ابزار عمده در آموزش پزشکی نبود، تفاوت­ های چشمگیری دارد، امروزه پلت­فرم­های یادگیری مجازی توسط مدارس پزشکی سراسر جهان مورد استفاده قرار می­گیرد (17). بررسی انجام شده درخصوص سامانه­های مدیریت یادگیری الکترونیکی در دانشگاه­های علوم پزشکی ایران در سال 1393 نشان می­دهد از 57 دانشگاه علوم پزشکی ایران، 99 دانشگاه فاقد هرگونه سامانه مدیریت یادگیری الکترونیکی برای تسهیل تعاملات آموزشی در رشته­ های تحصیلی منجر به مدرک تحصیلی بودند (18)، ولی مصادف با همه­گیری کرونا اغلب فعالیت­ های آموزشی دانشگاه ­های کشور در بسترهای مجازی شکل گرفت و تعداد زیادی از دانشگاه­ها حتی بدون کوچک­ترین آمادگی در چنین عرصه به فعالیت پرداختند، تجربه پاندمی کرونا و چالش­های آموزشی طی شده لزوم توجه به عوامل تاثیرگذار برکیفیت آموزش مجازی دانشجویان را نشان داد. لذا در مطالعه حاضر نویسندگان با مروری برمطالعات موجود در حوزه آموزش پزشکی به تبیین مولفه ­های حس مکان دانشجویان پزشکی در فضای آموزش مجازی به عنوان یکی از مفاهیم تاثیر گذار برکیفیت آموزش مجازی ارایه شده در محیط­های یادگیری مجازی، پرداخته ­اند.
روش ­ها
مطالعه حاضر یک مطالعه مروری دامنه­ ای(Scoping Review) براساس روش پیشنهادی Arksey و  O’Malley سال (2005) است (19)، مطابق با این روش مراحل زیر در مطالعه اجرا گردید: 1- شناسایی سوال پژوهش: جهت ترسیم عنوان پژوهش (Sense of Place)، توضیح مفاهیم و تعاریف کلیدی از گستره وسیع مطالعات انجام شده با روش ­شناسی­ های متعدد حول این مفهوم، به این سوال کلی پژوهش پاسخ داده می ­شود که مفهوم حس مکان و مولفه­ های مرتبط با آن در آموزش عالی مجازی دانشجویان پزشکی چیست؟ 2- شناسایی مطالعات مرتبط: به منظور پوشش مطالعات به­شکل وسیع و برای پاسخ به سوال پژوهش، 2 پایگاه داده­ ها (ERIC، Web of Science)، جستجوی دستی در 8 ژورنال کلیدی در حوزه­های آموزش عالی و آموزش پزشکی نظیر:
 Medical teacher و Medical Education و Computers & Education،Journal of Educational Technology،Distance Education،Educational Technology Research and Development ،Internet and Higher Education،European Journal of Open and Distance Learning ،International Review of Research in Open and Distance Learning صورت گرفت. درگاه گوگل اسکولار برای شناسایی 200 نتیجه اول (شامل Patents نبوده و براساس Relevancy مرتب شده باشد)، همچنین لیست منابع مقالات کلیدی برای یافتن  مطالعات بیش­تر مورد جستجو قرار گرفت. واژگان جستجوی کلیدی در جدول شماره یک لیست تا مفاهیم کلیدی در حوزه انتخابی مورد مطالعه (حس مکان در فضای آموزش عالی مجازی دانشجویان پزشکی) روشن و برای پوشش یافتن همه مطالعات در این حوزه تعدیل گردید. مطالعات دربازه زمانی 2000 تا 2022 انجام شد (سرآغاز تغییرات شگرف در حوزه تکنولوژی­های دیجیتالی و اینترنت از سال 2000 بوده است (20،21).

- انتخاب مطالعات مرتبط: براساس استراتژی جستجوی به­کار رفته، به­صورت اولیه 20466 مقاله به­دست آمد. سپس غربالگری مطالعات یافت شده در دو مرحله انجام شد. در اولین مرحله، مطالعات تکراری حذف شدند و در مرحله دوم، براساس معیارهای ورود و خروج تعیین شده، مطالعات نهایی انتخاب شدند، معیار ورود مطالعات در این مرحله شامل موارد زیر بود: 1) هر مطالعه علمی که به نحوی با مفهوم حس مکان و عوامل مرتبط با آن در بستر آموزش عالی و آموزش مجازی مرتبط باشد حتی اگر هدف اصلی مطالعه نباشد. 2) دربازه زمانی 2000 تا 2022 به­زبان فارسی و یا انگلیسی منتشر شده باشد. 3) متن کامل مقاله در دسترس باشد. 4) مقاله با فرمت الکترونیک در دسترس باشد. معیارهای خروج مطالعات عبارت بودند از: 1- مطالعه پژوهشی در حوزه آموزش عالی و یا در حوزه آموزش مجازی نباشد.  2- ویژگی­های یک نشر علمی را دارا نباشد (نظیر روزنامه و مجله). 4- جدول بندی داده­ها  Charting the Data: فرم استخراج داده ­ها طراحی شد و دو محقق 31 مطالعه را به­طور مستقل بررسی کرده و اطلاعات استخراج شده از مطالعات را در قالب یک جدول به تفکیک هر مطالعه وارد نمودند، جدول طراحی شده شامل موارد زیر بود: نویسنده (گان)، سال انتشار، کشور، هدف تحقیق، نمونه­ها و حجم نمونه، روش تحقیق، متغیر مورد بررسی، روش اندازه­گیری متغیر، یافته­های کلیدی که مرتبط با هدف مطالعه است. 5- تلفیق، تجمیع، تلخیص و گزارش داده ­ها  Collating, Summarizing, and Reporting the Data: در این مرحله، داده­های حاصل از هر مطالعه در قالب فایل Word جهت تحلیل و کدگذاری به نرم­افزار مکس کیودا Maxqda انتقال یافت. سپس بررسی عمیق داده­ها و خلاصه سازی آن­ها منجر به استخراج کدها و در نهایت یافته های اصلی مرتبط با سوال پژوهش گردید. 6- اعتبار نتایج نیز از طریق بازنگری همکار خبره در زمینه آموزش عالی بررسی شد.
یافته ­ها
در مجموع 31 مقاله مرتبط با مفهوم حس مکان در آموزش مجازی دانشجویان پزشکی بررسی شد. مطالعات شامل 11 مقاله توصیفی- مقطعی، 6مقاله مربوط به مداخله آموزشی، 5 مقاله کیفی و 4 مقاله ترکیبی و 5 مقاله مروری بود. داده­های حاصل از مطالعات در قالب جدول شماره دو به­صورت خلاصه و به تفکیک هر مطالعه نوشته شد.
جدول 2: مشخصات مطالعات مرور شده مرتبط با مفهوم حس مکان در فضای آموزش مجازی دانشجویان پزشکی
نویسنده (گان) کشور و سال انتشار هدف تحقیق نمونه­ها و حجم نمونه روش تحقیق متغیر مورد بررسی روش اندازه­گیری متغیر یافته­های کلیدی
مش وهمکاران (22) آفریقای جنوبی (دانشگاه استلانبوش)- 2006 ادراکات دانشجویان و اساتید درخصوص کیفیت جریان طراحی­های آموزشی از راه دور VLE (محیط یادگیری مجازی از طریق طراحی بسته نرم­افزاری مبتنی بر وب) و ITV (محیط یادگیری از طریق ارتباط یک تلویزیون تعاملی اصلی با 20 منطقه دیگر در کشور) 26 نفر مشارکت کننده در بحث با
گروه­های متمرکز و 160 نفر دانشجو
ترکیبی (کیفی وکمی) وسعت تعامل اجتماعی دانشجویان با اساتید و دانشجویان با هم دیگر/ تاثیر طراحی آموزشی برروی تعامل/ اثر تکنولوژی برتعامل/ کیفیت درک شده تعامل بخش کمی:پرسش­نامه بخش کیفی:
صاحبه از طریق بحث در گروه­های متمرکز
وجود تعامل بالا در هر دو روش به اعتقاد اساتید و دانشجویان، تعامل بالاتر در دوره­های آموزشی استفاده کننده از هر دو روش، تفاوت معنی­دار بین VLE و ITV در تعامل بین اساتید با دانشجویان- دانشجویان دانشجویان (در VLE استفاده از روش­های ارتباطی توسعه یافته­تر و استفاده از فعالیت­های ارتباطی اجتماعی در محیط آموزش مجازی
پی و وو (23) چین- 2019 چکونه آموزش آنلاین نسبت به آموزش آفلاین منجربه بهبود پیامدهای یادگیری دانشجویان پزشکی می­گردد. 16 مقاله ا ز3700 مقاله مرور سیستماتیک و متاآنالیز پیامدهای یادگیری در دو روش آموزشی برخط و آفلاین جستجو در 5 پایگاه داده­ها و 4 ژورنال کلیدی وجود تفاوت معنی­دار بین یادگیری آنلاین و آفلاین درخصوص پیامدهای دانش و مهارت براساس نمرات پس آزمون. ابقاء دانشجویان در  برنامه­های آموزش آنلاین. عدم وجود شواهد به نفع آموزش آفلاین. آموزش آنلاین روش بالقوه برای آموزش پزشکی دانشجویان
پری (24) USA- 2018 آیا محیط بازی تجارب یادگیری را افزایش می­دهد؟ 16 دانشجوی پرستاری مداخله آموزشی: بررسی احساس دانشجویان در مورد محتوی و تجربه یادگیری              آن­ها در محیط طراحی شده، نحوه تعامل، فیدبک دریافتی پرسش­نامه، سوالات باز در انتهای پرسش­نامه محیط یادگیری کلینیک مجازی با ارایه سناریوها به دانشجویان فرصت می­دهد تا از طریق قدم زدن در فضای مجازی شبیه یک کلینیک واقعی موجود در بستر جامعه و تعامل دانشجویان با بیمار مجازی و استفاد از متن و سخنرانی به پرسش­های خواسته شده از آنان پاسخ دهند، توسعه درک دانشجویان
داست و همکاران (25) انگلستان- 2020 درک دانشجویان پزشکی از آموزش برخط جهت تسهیل آموزش پزشکی 2721 دانشجوی پزشکی
از 39 دانشکده پزشکی
بررسی مقطعی مبتنی بر وب کاربرد آموزش برخط طی کووید و منافع و مضار پرسش­نامه مقیاس لیکرت اشتغال در پلت فرم­های آموزش مجازی به مدت 15 ساعت در یک هفته، بیش­ترین منفعت: انعطاف پذیری آموزش/ بالاترین مانع درک شده: اختلال در یادگیری به دلیل حضور در محیط خانوادگی هنگام آموزش برخط
خلیل و همکاران (26) عربستان صعودی- 2020 درک دانشجویان پزشکی از آموزش برخط هم زمان 60 دانشجوی پزشکی در 8 بحث
در قالب گروه­های متمرکز
بحث در گروه­های متمرکز درک دانشجویان پزشکی از اثر بخشی یادگیری برخط هم زمان مصاحبه پیامدهای آموزشی مناسب برای دروس نظری و عدم تناسب برای مهارت­های بالینی (دانشجویان پیش بالینی)، مفید بودن آموزش برخط برای درس­های کاربردی نظیر رادیولوژی و پزشکی قانونی (دانشجویان سال­های 4 و 5)، انعطاف پذیری، مدیریت زمان، صرفه­جویی در زمان منجربه پیشرفت تحصیلی در دانشجویان، چاش­های مواجهه شده روش شناسی، درک محتوا، فنی، چالش­های رفتاری
اودوهورتی و همکاران (27) ایرلند- 2018 موانع و راه­کارهای توسعه و اجرای یادگیری مجازی در آموزش پزشکی 7 مقاله کامل از 3101 مقاله بازیابی شده
از پایگاه­های داده­های مختلف
مروری از نوع (integrative) موانع و راه­کارهای اجرای یادگیر برخط در آموزش پزشکی جستجو در پایگاه­ها. موانع کلیدی تاثیرگذار برتوسعه و اجرای یادگیری مجازی شامل محدودیت­های زمانی، مهارت­های تکنیکی ضعیف، زیرساخت­های ناکافی، فقدان حمایت و            استراتژی­های سازمانی و نگرش­های منفی دست اندرکاران. راه­کارها شامل: توسعه مهارت­های استاد، وجود مشوق­های لازم برای ساعت­های صرف شده اساتید جهت طراحی محتوی، توسعه شیوه­های حمایت سازمانی از اساتید درگیر توسعه برنامه
هاسی جا و همکاران (28) هندوستان- 2021 بررسی دیدگاه دانشجویان پزشکی در خصوص آموز ش برخط طی پاندمی کووید 257 دانشجوی پزشکی مقطعی درک دانشجویان پزشکی از                  جنبه­های مختلف آموزش برخط پرسشنامه مهارت اکثریت دانشجویان در استفاده از اینترنت و برنامه­های آموزشی برخط، مخالفت اکثریت دانشجویان با صرفه­جویی در زمان از طریق آموزش آنلاین، ارتباط بیش­تر با اساتید در کلاس­های حضوری، می­شود. تمایل به سخنرانی­های زنده نسبت به برخط
باتی کولون (29) فیلیپین- 2021 موانع یادگیری برخط در زمان کووید:یک نظرسنجی ملی از دانشجویان پزشکی در فیلیپین 3670 دانشجوی پزشکی
از 55 دانشکده پزشکی فیلیپین
مقطعی مبتنی بر وب شناسایی موانع یادگیری برخط براساس دیدگاه دانشجویان پزشکی کشورهای در حال توسعه پرسشنامه موانع: فناورانه (سخت افزاری و نرم­افزاری) فردی (سبک­های یادگیری، سلامت جسمی و روانی)، خانگی (فشار اقتصادی، موسسه­ای (مدیریت دانشکده، کوریکولوم پزشکی) و اجتماعی (قرنطینه، مباحث سیاسی و اجتماعی)
باچک و همکاران (30) لهستان- 2021 درک دانشجویان پزشکی لهستان از یادگیری برخط طی پاندمی کووید 804 دانشجوی پزشکی مقطعی مبتنی بر وب درک دانشجویان پزشکی از یادگیری برخط پرسشنامه الکترونیکی مزایای اصلی یادگیری برخط پس از 8 هفته از شروع کلاس­ها: توانایی ماندن در خانه (69%)، دسترسی مداوم به مطالب آنلاین (69%)، یادگیری با سرعت خود (64%) و محیط راحت (54%). از اصلی­ترین معایب: عدم تعامل با بیماران (70%) و مشکلات فناوری (54%) و جدایی اجتماعی
ماکرانسکی و همکاران (31) دانمارک- دانشگاه کپنهاگن- 2016 محیط شبیه سازی یادگیری می­تواند درک دانشجویان را از تحلیل مولکولی به تشخیص و تصمیم­گیری بالینی در سلامت در عمل بالینی برساند. 300 دانشجوی لیسانس با گرایش پزشکی در یک جلسه 2 ساعته ژنتیک پزشکی در محیط شبیه سازی شده طراحی آموزشی دانش دانشجویان در مورد مشاوره ژنتیک پزشکی، انگیزه و خودکارآمدی دانشجویان پرسشنامه افزایش نمرات دانش، انگیزه درونی و خودکارآمدی، درک بیش­تر دانشجویان از ژنتیک پزشکی، اعتماد به نفس برای مشاوره درخصوص ژنتیک پزشکی با بیماران
عباسی و همکاران (32) عربستان- 2020 رضایت­مندی و درک از آموزش الکترونیک در دانشجویان علوم سلامت 1255 دانشجوی علوم سلامت از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه مقطعی مبتنی بر وب درک از آموزش الکترونیکی و رضایت­مندی پرسشنامه الکترونیکی ترجیح زوم به عنوان یک پلتفرم برخط، تداخل آموزش الکترونیکی را با مشکلات شبکه. 60% دانشجویان اعتقاد داشتند  مهارت­های بالینی و عملی به بهترین وجه در کلینیک­ها و آزمایشگاه­ها آموخته می­شود. بیش از یک سوم دانشجویان تدریس حضوری در کلاس را ترجیح دادند، 34 درصد از دانشجویان عدم اعتماد به نفس کافی برای شرکت در امتحانات پس از آموزش الکترونیکی
تانگ و همکاران (33) چین- 2022 درک کلی از روندها، حوزه­های کاربردی، دریافت کنندگان، محتوای آموزشی،   روش­های ارزیابی، و عملکرد حوزه­های آموزش پزشکی و بالین مبتنی بر فناوری فراگیر 128 مقاله از 2012 منبع استخراج شده مرور سیستماتیک روندها، حوزه­های کاربردی، دریافت کنندگان، محتوای آموزشی، روش­های ارزیابی، و عملکرد حوزه­های آموزش پزشکی و بالین مبتنی برفناوری فراگیر جستجو در پایگاه­های داده­های متعدد بیش­ترین مقالات در ژورنال ارولوژی، از لحاظ حوزه­های کاربردی: جراحی (ارولوژی نفرولوژی، نورولوژی نوروساینس)، بیش­ترین دریافت کنندگان این حوزه پزشکان، اینترن­ها و دانشجویان پزشکی، از لحاظ محتوی: انتقال دانش عمومی و مهارت­های عملی و آموزش پروسیجرها، از لحاظ روش­های ارزشیابی مورد استفاده:      آزمون­های گروهی، تدارک برنامه در دنیای واقعی و پژوهش به عنوان شیوه ارزشیابی، افزایش مهارت­های جراحی و کاهش مدت زمان عمل جراحی در استفاده از شبیه سازهای مبتنی بر VR
کلکو و همکاران (34) ترکیه- 2020 ارزشیابی سیستم مدیریت یادگیری در آموزش پزشکی از راه دور در مواجهه با کرونا 941 دانشجوی پزشکی توصیفی مقطعی ارزشیابی میزان پذیرش دانشجویان پزشکی از سیستم مدیریت یادگیری آموزش از راه دور (محیط یادگیری: LMS) بخش اول پرسش­نامه، بخش دوم نظرسنجی از دانشجویان در مورد جنبه­های مثبت و منفی قابل توسعه در LMS استفاده بیش­تر محیط برای ارایه ویدیوهای مربوط به واحدهای درسی و منابع یادگیری و سپس ارزشیابی و فروم و فیدبک دهی. دانشجویان سال بالاتر حایز نمرات بالاتر پرسش­نامه، فعالیت­های آگاهی رسانی به دانشجویان منجربه استفاده بیش­تر از LMS. نتایج بخش کیفی: سیستم کاربر پسند و سهل و آسان در استفاده از منابع، فرصت تعامل با استاد در بخش فروم همراه با فیدبک دهی، عدم سازگاری سبک­های یادگیری دانشجویان در گذار سریع به آموزش از راه دور، رضایت از سازمان­دهی مطالب آموزشی در محیط، اصلاح درس­های با محتواهای غیرتعاملی.
سوپان و همکاران (35) سوئیس- 2021 آیا ماژول آموزش الکترونیکی ارایه شده درپلت فرم مبتنی بروب         می­تواند کسب دانش از طریق آموزش از راه دور غیر هم­زمان را درخصوص مقیاس سکته مغزی موسسه ملی سلامت در مقایسه با ویدئو آموزشی در دانشجویان ارشد پزشکی ایجاد نماید. 41 دانشجو در گروه آموزش الکترونیکی
و 34 نفر در گروه آموزش ویدئویی
کارآزمایی مبتنی بر وب تصادفی دانش درخصوص محتوای آموزشی ارایه شده، و متغیر ثانویه: رضایت کاربران،کفایت زمان مورد نیاز برای تکمیل درس، میزان سختی درس، توصیه­های کاربران برای ارتقا درس ارایه شده ذخیره داده­ها در پایگاه داده­هایی که
برروی یک سرورسوئیسی قرار داشت.
کاربران ماژول الکترونیکی نمرات بهتری در آزمون نسبت به گروه کنترل کسب کردند، در مفاهیم مورد انتظار موسسه سلامت درمورد سکته مغزی نظیر آیتم کلی هوشیاری، فلج صورت، آتاکسی، آیتم حسی نمرات شرکت کنندگان در ماژول بالاتر بود. تفاوت معنی-داری در بین دوگروه درخصوص کفایت زمان مورد نیاز برای تکمیل درس و میزان سختی درس مشاهده نشد.
ونکاتش و همکاران (36) استرالیا- 2020 تعیین عوامل پیش بینی کننده رضایت یادگیری دانشجویان و ارزیابی تجارب دانشجویان درخصوص ابعاد مختلف یادگیری ترکیبی 92 نفردانشجوی پزشکی سال دوم ترکیبی ارزیابی تجارب دانشجویان درخصوص ابعاد مختلف یادگیری ترکیبی: رضایت یاد گیرنده خودکارآمدی در استفاده از رایانه، انتظارات عملکردی، ابعادمحتوایی، تعامل، محیط یادگیری بخش کمی: پرسش­نامه بسته پاسخ بخش کیفی: 3 سوال باز پاسخ دانشجویان پسر نسبت به دختران نمرات خودکارآمدی کار با رایانه بالاتری داشتند، جنس، انتظارات عملکردی (عوامل شناختی) و محیط یادگیری (محیط اجتماعی) از عوامل پیش بینی کننده رضایت یادگیرندگان از این شیوه آموزشی بودند. ادغام    بیش­تر یادگیری ترکیبی با آموزش پزشکی در دوران پیش بالینی منجر به تقویت آموزش پزشکی مبتنی برشایستگی و یادگیری مادام­العمر می­شود. ویژگی­های دانشجویان، محیط و عوامل شناختی از مولفه­های مم دخیل در رضایت دانشجویان از این شیوه یادگیری بود.
سبانی و همکاران (37) مراکش- 2021 دیدگاه دانشجویان درخصوص آموزش برخط اجراشده طی پاندمی کووید و تعیین عوامل موثر بر آن 111 دانشجو مقطعی مبتنی بر وب دانش تکنولوژی مجازی دانشجویان و عملکرد قبلی در استفاده از تکنولوژی مجازی، سنجش علاقه و تمایل دانشجویان به این نوع آموزش پرسش­نامه الکترونیکی طی پاندمی 79 درصد دانشجویان به یادگیری مجازی روی آوردند. 2/80 درصد دانشجویان این نوع آموزش را قابل درک می­دانستند. 4/41 درصد دانشجویان آموزش ترکیبی را ترجیح می­دادند. 5/68 درصد تمایل به تداوم آن پس از پاندمی داشتند. قوی­ترین عوامل موثر بررضایت دانشجویان: سابقه استفاده قبلی از پلتفرم، توسعه یادگیری طی آموزش مجازی و حمایت استاد از دانشجو.
تشکاندی و همکاران (38) عربستان صعودی- 2021 آموزش الکترونیکی برای دانشجویان پزشکی عمومی 995 دانشجو در سال­های مختلف تحصیلی مقطعی مبتنی بر وب دانش، نگرش درخصوص کاربرد آموزش الکترونیکی، چالش­های آموزش الکترونیکی، عملکرد آکادمیک دانشجویان پرسش­نامه الکترونیکی ارسال شده از طریق واتساپ آگاهی اکثریت دانشجویان از کاربرد وسایلی نظیر لینک­ها، موبایل، کلاس­های برخط، ارزشیابی الکترونیکی، فروم­ها، پورت فولیوها و منابع الکترونیکی، در مقابل میانگین دانشجویان از کاربرد شبیه ساز در آموزش پزشکی بی­اطلاع بودند، کسب دانش نسبتاً/ خیلی خوب از کلاس­های برخط و فروم­ها، درمورد نگرش کم­تر از نیمی از آن­ها تاحدودی این نوع آموزش را مناسب می­دانستند. عملکرد آکادمیک دانشجویان سال­های 2 و 4 و 5 و 6 طی نیمسال دوم (مواجهه با کووید) نسبت به ترم قبلی افزایش داشت. سرعت اینترنت، کمبود تجربه بالینی و مهارت­های بالینی و فقدان حمایت فنی از مهم­ترین     چالش­های گزارش شده بود.
وانگ وجی (39) چین- 2021 تعیین انواع روش­های یادگیری دانشجویان ویژگی­های آن­ها در محیط یادگیری شبیه سازی شده 10 دانشجوی پزشکی و علوم مراقبتی مرتبط
با سلامت
کیفی (تحلیل محتوی) تبیین انواع روش­های یادگیری دانشجویان در محیط یادگیری شبیه سازی شده مصاحبه نیمه ساختار یافته شناسایی سه نوع مشارکت داشجویی طی یادگیری در محیط شبیه سازی شده: مشارکت بازتابی، مشارکت عملکردی و مشارکت تعاملی. شناسایی 8 زیر طبقه: 1: فعال، مصر، مشارکت فکری متمرکز، 2: مشارکت فکری خود راهبر با هدف حل مساله، 3: صدای فعال در کلاس با انجام پرسش و پاسخ، 4: تجربه هیجان قوی و افشا، عملکرد، 5: نمایش رهبری حرفه­ای، 6: عامل با موقعیت­های یادگیری واقعی، 7: حمایت از سوی همتایان، 8: تعامل تسهیل گر دانشکده با دانشجویان.
کیم وهمکاران (40) کره جنوبی- 2021 اثربخشی یادگیری الکترونیکی برعملکرد بالینی دانشجویان پزشکی در آزمون آسکی (با ارایه 40 عنوان ارایه بالینی در یک محیط بالینی طی 6 ماه با پیش آزمون و پس آزمون( 43 دانشجوی پزشکی سال چهارم مداخله آموزشی نمرات عملکردی دانشجویان در آزمون آسکی پس از شرکت در دوره 6 ماهه، سنجش درک دانشجویان از اثربخشی مداخله سنجش عملکرد و مهارت بالینی دانشجویان طی آزمون آسکی، پرسش­نامه افزایش نمرات آسکی دانشجویان درپس آزمون در کلیه حیطه­های شایستگی بالینی و نمره کل. با وجود پایین­تر بودن نمرات این دانشجویان نسبت به نمرات ملی در پیش آزمون، بعد مداخله نمرات آسکی بالاتر از نمرات ملی بود. نظرخنثی و کمی مثبت نسبت به اثربخشی این شیوه آمزشی داشتند.
آفونسو وهمکاران (41) برزیل- 2018 طراحی محیط یادگیری مجازی به عنوان روش آموزشی فعال جهت بهبود عملکرد دانشجویان پزشکی نسل جدید (با طراحی محیط یادگیری مجازی با استفاده از رویکردت عامل، دیالوگ، همکاری و آموزشی آفلاین توام با اتونومی دانشجویان) مطالعه موردی دانشکده پزشکی ایالت آمازوناس تحقیق اکتشافی
(کمی و کیفی)
نمرات مربوط به واحد درسی، دیدگاه دانشجویان ارزیابی نمرات، بررسی دیدگاه ارتقا نمرات پیش آزمون از 59/12 به 9/50 درصد بسته به واحد درسی و 31/81 درصد درارزیابی نهایی. دیدگاه مثبت دانشجویان به استفاده از محیط آموزش مجازی
نیکاس و همکاران (42) قبرس- 2021 تاثیر کووید برآموزش پزشکی پیش بالینی و شناسایی پیش بینی کننده­های تجربه یادگیری مجازی و تعیین استرس درک شده مطالعه موردی دانشکده پزشکی
نیکوزیاقبرس- 173 دانشجوی پزشکی سال اول و دوم وسوم
مقطعی مبتنی بر وب تجربه یادگیری مجازی، استرس درک شده، نمرات آزمون نهایی          دوره­های ارایه شده مجازی پرسش­نامه تجربه یادگیری مجازی، پرسش­نامه استرس شناسایی ابعاد پرسش­نامه تجربه یادگیری مجازی (کیفیت    دوره­های ارایه شده، پیامدهای یادگیری، انگیزه دانشجویان، یادگیری مجازی در مقابل یادگیری چهره به چهره)، شناسایی عوامل تعیین کننده در تجربه یادگیری مجازی: جنس مونث، دوره پاتولوژی، نمره آزمون نهایی بالای 80 درصد، سطح استرس درک شده پایین، مطالعه در کشور مادری و داشتن مدرک دیگر قبل از ورود به دانشکده پزشکی. کیفت ارتباط اینترنت با عملکرد آزمون نهایی دانشجویان در ارتباط بود. دانشجویان تمایل به ارایه    دوره­های ترکیبی نسبت به حضوری و یا برخط داشتند.
سانتوز و همکاران (43) سائوپائولوبرزیل- 2021 تعیین درک و عملکرد آکادمیک دانشجویان پزشکی به دنبال اجرای آموزش درس بافت شناسی توسط میکروسکوپ مجازی در مقایسه با میکروسکپ نوری 189 دانشجوی پزشکی سال اول شرکت کننده در دوره­های بافت شناسی عمومی و بافت شناسی مبتنی برسیستم مداخله آموزشی نمرات نهایی آزمون دانشجویان براساس تاکسونومی بلوم، پرسش­نامه ارزیابی 2 میکروسکپ پرسش­نامه، نمرات آزمون نهایی پیامدهای ذهنی مانند اداره کردن ابزار یادگیری، تناسب، اثربخشی یادگیری و لذت استفاده از ابزار در گروه دانشجویان با میکروسکپ مجازی بیش­تر بود. عملکرد آکادمیک دوگره دانشجو تفاوتی مشاهده نشد.
توما و همکاران (44) عراق- 2021 بررسی چالش­ها و پیامدهای اجرای کوریکولوم آموزشی از راه دور (اجرای کوریکولوم آموزش پزشکی از راه دور آلترناتیو با استفاده از منابع برخط و سخنرانی­های مجازی در دانشکده پزشکی واسط عراق) 181 استاد و 636 دانشجوی
دانشکده پزشکی واسط عراق
بررسی پس از مداخله آموزشی اثربخشی برنامه آموزشی، درک اساتید و دانشجویان پرسشنامه 33 درصد دانشجویان و 51 درصد اساتید آموزش برخط را مساوی و بالاتر از آموزش چهره به چهره دانستند. 69 درصد دانشجویان و 51 درصد اساتید مشکلات زیادی را با یادگیری مجازی تجربه کردند نظیر عدم دسترسی به تکنولوژی، ارتباط اینترنت بی­ثبات. شناسایی عوامل مناسب در افزایش کیفیت آموزش مجازی نظیر: آمادگی مناسب، کیفیت مناسب صوتی و تصویری محتوای آموزشی
احمدی و همکاران (45) ایران (تهران)- 2021 طراحی مدل جامع برای آموزش الکترونیکی در آموزش پزشکی 87 مقاله در مرحله مرور مطالعات، 30 دانشگاه مجازی
در مرحله مطالعه تطبیقی
مطالعه ترکیبی مضامین استخراج شده، مقایسه دانشگاه براساس معیارهای تعیین شده، طراحی ابعاد مدل جستجو پایگاه­های داده­های متعدد، وب سایت دانشگاه­ها مولفه­های مدل پیشنهادی شامل رویکردها، پیش نیازها، ساختار و زیر ساخت­ها می­باشد.
عثمانی (46) ایران (بیرجند)- 2021 بررسی عوامل مرتبط با رضایت دانشجویان دانشگاه درخصوص مجموعه آموزش مجازی بکار گرفته شده طی پاندمی کووید 320 دانشجوی پزشکی، لیسانس، فوق لیسانس
و دکترای پیراپزشکی
مقطعی مبتنی بر وب رضایت­مندی از آموزش مجازی در ابعاد (دسترسی به سیستم، محتوای سازمان­دهی شده، فعالیت­های یادگیری تعاملی، کیفیت خدمات و ارزشیابی استاد)، عوامل دموگرافیک پرسشنامه برخط رضایت متوسط دانشجویان از مدیریت سیستم آموزش مجازی، نگرش مثبت به آموزش ترکیبی.، ارتباط معنی­دار بین ترم تحصیلی دانشجویان (ترم 6 به بالا)، جنس (افراد مونث)، مهارت­های کامپیوتر و تجربه قبلی استفاده از آموزش مجازی با نمره کل رضایت دانشجویان داشت. به اختصاص فضای یادگیری مجازی هم برای استاد و هم برای دانشجو در خانه نگرش مثبت داشتند. توجه به زیر ساخت­های اینترنت و توانمندسازی استاد و دانشجو از مولفه­های اصلی بود.
رگمی و جونز (47) انگلستان- 2020 شناسایی عوامل تسهیل­گر و بازدارنده اثرگذار بریادگیری الکترونیک در آموزش علوم سلامت (el- HSE) از 985 رکورد شناسایی شده، 162 مقاله
مورد غربال­گری قرارگرفت ،24
مقاله مورد تحلیل قرار گرفت.
مرور سیستماتیک شناسایی عوامل محرک (تسهیل­گر) و بازدارنده (موانع) موثر بریادگیری الکترونیکی جستجو در پایگاه­های داده­های متعدد شناسایی هشت مضمون، تسهیل­گرها: تسهیل یادگیری، یادگیری در عمل، رویکرد سیستماتیک به یادگیری، ادغام یادگیری الکترونیکی در کوریکولوم. موانع: انگیزه ضعیف و انتظارات، منابع وسیع، عدم تناسب برای کل دیسیپلین­ها یا محتوی، فقدان مهارت­های فناوری اطلاعات.
گورم لی همکاران (48) انگلستان- 2009 بررسی سطح توانایی فناوری اطلاعات دانشجویان پزشکی، دسترسی و نگرش آنان نسبت به آموزش الکترونیکی در آموزش مهارت­های بالینی پایه 269 دانشجو مقطعی سطح دسترسی به     مهارت­های فناوری اطلاعات، در دسترس بودن، توانایی، آموزش و کاربرد آن. تجربه و نگرش به یادگیری الکترونیکی و کاربرد آن در آموزش مهارت­های بالینی پرسش­نامه محقق ساخته دسترسی اکثریت دانشجویان به کامپیوتر و اینترنت هم در داخل و هم در خارج از دانشگاه، اعتماد به فناوری اطلاعات، به اعتقاد دانشجویان این روش تاثیر بیش­تری بریادگیری مهارت­های بالینی پایه نسبت به سایر روش­ها دارد. نمره بهتر از مهارت­های بالینی در          آزمون­های آسکی در دانشجویان با ویژگی­های یادگیری عمیق در کاربرد یادگیری الکترونیکی
گالاقر- لپاک (49) ایالت متحده آمریک- 2009 درک دانشجویان پرستاری از مفهوم جامعه در محیط یادگیری برخط 18 دانشجوی مشارکت کننده
در دوره­های برخط آموزش پرستاری
کیفی درک دانشجویان از مفهوم جامعه دریادگیری برخط و توصیف تجارب آن­ها 5 مصاحبه در قالب بحث در گروه­های متمرکز ساختار کلاس، مشارکت مورد نیاز، کارگروهی، تکنولوژی، تکوین، مشترکات، اختلال در ارتباطات، تبادل متقابل، آداب معاشرت آنلاین، بحث غیررسمی، تنهایی، دلهره، ناشناخته­ها، ارتباطات غیرکلامی، ناشناس بودن. طبقه بندی مضامین به سه دسته عوامل ساختاری، فرآیندی و عوامل عاطفی دخیل در تشکیل حس جامعه در محیط یادگیری برخط
واندرمیر (50) هلند- 2020 درک دانشجویان پزشکی و اساتید درخصوص حس جامعه در آموزش پزشکی مجازی به منظور ارایه چارچوب 5 استاد، 15 دانشجو،
2 نفر طراح دوره، 5 مربی
کیفی درک اساتید و دانشجویان از مفهوم جامعه در آموزش پزشکی مجازی مصاحبه نیمه ساختار یافته، کسب تجارب از طریق روایت داستانی نقادانه، بحث در گروه­های متمرکز افزایش حس تعلق به جامعه در هشتمین هفته دوره آموزشی، شناسایی 5 مضمون: تعامل اجتماعی با دوستان طی حضور در کلاس واقعی (جایگزین شده با تعاملات اجتماعی در گروه­های مجازی و تعامل با همکلاسی­ها برای انجام تکالیف)، پویایی گروه، تاثیر استاد، مدل ارایه آموزش و احساس اساتید از تعلق به جامعه
ری اینهارت (51) آلمان- 2020 آموزش پزشکی طی پاندمی کوید: تحلیل کیفی از عوامل بازدارنده و تسهیل کننده برای کسب شایستگی در آموزش پزشکی از راه دور 12 دانشجو و 8 استاد کیفی دیدگاه اساتید و دانشجویان از عوامل بازدارنده و تسهیل کننده آموزش پزشکی از راه دور بحث در گروه­های متمرکز با دانشجویان و اساتید شناسایی مضامین: ا- تندرستی روانی 2- ارتباط (ارتباط بین دانشجویان، ارتباط بین دانشجویان و استاد، ارتباط بین دانشجویان و بیماران) 3- ساختار و خود   سازمان­دهی 4- مباحث فنی 5- یادگیری وت عهد
ویلچاه (52) انگلستان- 2020 اثربخشی آموزش پزشکی طی پاندمی کووید 39 مقاله مرور سیستماتیک مزایا و معایب آموزش پزشکی مجازی برای دانشجویان پزشکی جستجو در پایگاه­های داده­های متعدد، جستجوی دستی مزایا: تنوع منابع در دسترس مبتنی بر وب، اشکال تعاملی جدید از تعامل با بیماران از داخل منازل خود، دسترسی به اساتید با دانش به روز پزشکی جهت جبران تعلیق کلاس­های و کلینیک­های آموزشی، معایب: چالش­های تکنیکی، مباحث محرمانگی، کاهش درگیری دانشجویان و فقدان ارزیابی، اثرات منفی به دلیل سلامت روانی دانشجویان طی پاندمی کووید
مروری برمطالعات انجام شده دراین حوزه منجر به شناسایی مولفه­های موثر برایجاد حس مکان در فضای آموزش پزشکی مجازی دانشجویان علوم پزشکی گردید که عبارتند از: بستر یادگیری هدایت­گر، بستر یادگیری مجازی مبتنی برفناوری، حضور شناختی استاد، مشارکت دانشجویان، فرآیندهای اجتماعی شدن، مشخصات فراگیران، سازمان­دهی مناسب کوریکولوم پزشکی، عوامل موسسه­ ای.
1- بستر یادگیری هدایت­گر: در محیط آموزش مجازی، وجود بستر راهنمایی­کننده دانشجو در جریان فرآیندهای یاددهی یادگیری در طول سفر یادگیری به او کمک می­کند تا احساس حضور در مکان یادگیری نماید. طراحان دوره­های آموزش مجازی، در طراحی دوره به فلسفه هدایت­کننده آموزش و عوامل فرآیندی آموزش باید توجه نمایند، توجه به عوامل فرآیندی نظیر رشد فراگیر در طی یادگیری مجازی (تکوین) و سازگاری با زبان کامپیوتر و صفحه نمایش مجازی از عوامل فرآیندی اثرگذار براحساس تعلق فراگیران به جامعه دریادگیری مجازی است (49)، به اعتقاد اساتید و دانشجویان پزشکی، طراحی آموزشی به شیوه ارائه تکالیف در قالب دستجات کوچک 5- 3 نفره طی چندین هفته، اختصاص فضای بحث در محیط برای تشکیل جلسات مجازی زیرگروه­ها، ارائه بازخوردهای انفرادی و گروهی به تکالیف در محیط، استفاده از روش آموزشی کلاس درس وارونهFlipped Classroom ، تشویق دانشجویان به پرسیدن سوال در قسمت محل گفتگو سامانه Chat Box، ایجاد برنامه منظم در طول دوره آموزشی برای بحث­های گروهی دانشجویان برای ایجاد حس تعلق به جامعه دانشجویان پزشکی ضروری است (50). توجه به عواملی نظیر: ارائه ویدیوهای مربوط به واحد درسی در محیط یادگیری در محیط آموزش مجازی (34)، استفاده از فضای شبیه­سازی شده برای آموزش (24،311،33،39)، ارائه موارد بالینی در قالب داستان برای کار در موقعیت­های واقعی، استفاده از روش­های آموزشی مناسب (31،43) از دیگر عوامل تاثیرگذار بر بستر مناسب یادگیری دانشجویان می­باشد.
2- بستر یادگیری مجازی مبتنی برفناوری: وجود هرگونه ابزار یادگیری مجازی برای حمایت از دانشجو در فرآیند یادگیری در این فضا کمک­کننده است. مطالعات متعددی به وجود ساختار مبتنی برفناوری، استفاده از تکنولوژی مناسب، بستر مناسب اینترنت، تسلط اساتید و دانشجویان به   مهارت­های تکنولوژی اطلاعات در طراحی دوره­های آموزش مجازی پزشکی اذعان دارند (29،34،44،45،46،48،49)، استفاده از وسایل مناسب در طراحی محیط آموزش مجازی (کلاس­های برخط، موبایل، لینک­ها)، فروم­ها، پورت فولیوها و منابع الکترونیکی (38)، استفاده از پلت­فرم­های کاربرپسند نظیر پلت فرم زوم Zoom (33) نیز به­عنوان ابزارهای گرافیکی موثر در این فضا در مطالعات توصیه شده است. در دیگر مطالعات، به اعتقاد دانشجویان پزشکی، بستر نامناسب اینترنت (25)، ارتباط اینترنت ضعیف (42)، مشکلات فناوری(29،30)، زیرساخت­های ناکافی (27)، مهارت­های تکنیکی ضعیف (27)، اینترنت بی­ثبات (38)، تداخل آموزش الکترونیکی با مشکلات شبکه (32)، مشکلات فنی (38، 26)، عدم دسترسی به تکنولوژی (44) از جمله موانع یادگیری در فضای آموزش مجازی محسوب می­شدند.  
3- حضورشناختی استاد: مهارت­های استاد در شروع دوره، ارتباط باز، خوش­قولی، تون صدای مناسب، در دسترس بودن و پاسخ­گویی به سوالات و مشکلات دانشجویان طی دوره مجازی از جمله ویژگی­های مدرسین مجازی است. حضور استاد در بستر مجازی هر چند از طریق دوربین، ارتباط فردی دانشجو با وی را بیش­ترتسهیل نموده، منجر به ایجاد انگیزه، تمرکز و موفقیت یادگیری دانشجویان می­شود، همچنین در تشخیص اولویت­ها و محتواهای مناسب به دانشجویان کمک نموده و سهم عمده­ای در ترغیب دانشجویان به گوش دادن فعال و مشارکت در فعالیت­های یادگیری طی دوره آموزش مجازی دارد (37،51)، دانش به روز اساتید در زمینه تخصصی، کیفیت مناسب صوتی و تصویری محتوای آموزشی ارائه شده در بسترهای یادگیری توسط اساتید، توانمندی استاد در حیطه بالینی و تسلط وی برمهارت­های بالینی از دیگر عوامل اثرگذار برشکل­گیری حس مکان توسط دانشجویان پزشکی می­باشد (26،38،44،52).
4- مشارکت دانشجویان: با ارائه فرصت­های مشارکت دانشجویان و کار در فضای یادگیری مجازی دانشجویان حس مالکیت به جایگاه آموزشی برخط را کسب می­نمایند. درگیر نمودن دانشجویان در فعالیت­های یادگیری، مشارکت دانشجویان در فعالیت­های کلاسی (39،44،47)، استفاده از روش­های تعاملی در فرآیند تدریس (44، 22)، افزایش زمان صرف شده توسط دانشجویان حین فعالیت­های یادگیری در محیط­های یادگیری آموزش مجازی (25). از جمله روش­های توصیه شده در مطالعات مرور شده می­باشند، همچنین استفاده از نرم­افزارهای تسهیل­کننده تماس­های ویدیویی گروهی در طی دوره­های آموزش مجازی منجربه شکل­گیری احساس تعلق به جامعه فیزیکی گردیده است (51). از طرفی دیگر فرصت تعامل با استاد در بخش فروم همراه با  فیدبک ­دهی از پیامدهای مثبت آموزش از راه دور و عاملی برای انگیزش دانشجویان در این فضای یادگیری عنوان شده است (34).
5- فرآیندهای اجتماعی شدن: توجه به فرآیندهای اجتماعی شدن یکی از مولفه­های مهم محسوب می­شود و برای حصول به آن اساتید و طراحان دوره­های آموزش پزشکی مجازی در محیط‌های آموزش عالی، بر روابط و تعاملات یادگیری بین استاد- دانشجو، دانشجو- دانشجو، دانشجو- بیمار باید تمرکز نمایند (22،34،39،44،49،51)، تجربه استقرار محیط یادگیری مجازی از طریق طراحی بازی جدی Serious Games برای دانشجویان شبیه یک کلینیک واقعی موجود در بستر جامعه و تعامل دانشجویان با بیمار مجازی و استفاد از متن و سخنرانی برای پاسخ­دهی به سوالات و ارائه سناریوها از طریق این محیط باعث توسعه درک آنان شده است (24). عدم تعامل با بیماران و جدایی اجتماعی در این نوع آموزش ترجیح به بودن در کلاس­های حضوری جهت ارتباط بیش­تر با استاد (28،30)، توجه به­حضور اجتماعی فراگیران، اساتید و بیماران با در نظر گرفتن­های غیررسمی، تبادل متقابل، توجه به آداب معاشرت مجازی، توجه به عوامل عاطفی، و ارتباطات غیرکلامی، تعاملات اجتماعی و حمایت از سوی همتایان در طراحی دوره­های آموزش مجازی در مطالعات مرور شده توصیه گردیده است (22،36،39،49)، یکی از چالش­های مطرح شده توسط دانشجویان پزشکی با تجربه آموزش مجازی خصوصاً دانشجویان سال بالای پزشکی، عدم تعامل با بیماران (30)، طی گذراندن دورهای آموزشی است، در قالب بستر یادگیری آنلاین علی­رغم گرفتن تاریخچه پزشکی براساس حقایق  Factدر ارتباط مجازی با بیماران مواردی نظیر: اولین برداشت کلی، جنبه­های غیرکلامی، وضعیت بدن، محیط فردی بیمار که به تشکیل تصویر جامع از بیمار در ذهن می­انجامد، معمولاً مورد غفلت قرار می ­گیرد (51).
6- مشخصات فراگیران: تجربه تعدادی از دانشجویان پزشکی از گذار آموزش سنتی به آموزش مجازی در عربستان نشان داد که علی­رغم دریافت نمرات خوب از کلاس­های مجازی به­دلیل دارا بودن سبک­های یادگیری بینایی و حرکتی، آموزش مجازی را مناسب خود نمی­دانستند (26)، توجه به سبک­های یادگیری دانشجویان در گذار سریع به شیوه آموزشی مجازی جهت سازگاری دانشجویان با این فضا نیز توصیه شده است (34)، توجه به ویژگی­های دانشجویان در طراحی آموزش مجازی نظیر جنسیت، داشتن مدرک دیگر قبل از ورود به دانشکده پزشکی، تسلط برمهارت­های استفاده از برنامه­های آموزشی برخط، حضور فراگیران در محیط خانوادگی و یا بودن در کشور مادری منجربه اختلال دریادگیری و یا عامل ارتقاء دهنده در سایر مطالعات نیز توصیه شده است (4،25،28،29،36،42،46،52).
7- سازمان­دهی مناسب کوریکولوم پزشکی: مطالعات انجام شده در حوزه آموزش پزشکی سازمان­دهی مناسب کوریکولوم اجرایی در فضای آموزش مجازی را از عوامل تسهیل­کننده یادگیری دراین فضا می­دانند (47)، مطالعه مرور سیستماتیک انجام شده درخصوص عملکرد حوزه­های آموزش پزشکی و بالین مبتنی برفناوری فراگیر نشان می­ دهدحوزه ­های بالینی جراحی (ارولوژی، نفرولوژی، نورولوژی نوروساینس) دارای بالاترین رشد فناوری در این زمینه بوده­اند (33)، مطالعات متعددی از تناسب این بستر آموزشی برای دروس نظری کوریکولوم حکایت دارد (26)، برخی از مطالعات این بستر را برای درس­های کاربردی نظیر رادیولوژی و پزشکی قانونی (26)، و یا تناسب آن برای دوره پاتولوژی (42)، جالب بودن آن برای درس ژنتیک پزشکی (31)، همچنین مناسب بودن آن برای دانشجویان سال بالا (38) و کاربرد آموزش مجازی در مهارت­های بالینی پایه (48) را توصیه نموده­اند. در مطالعه انجام شده در عراق، 636 دانشجوی پزشکی و 81 استاد، آموزش مجازی تجربه شده طی پاندمی کووید را معادل و یا بهتر از آموزش حضوری می­دانستند (44)، در مطالعه دیگر در کره جنوبی پس از شرکت در یک دوره شش ماهه یادگیری الکترونیکی توسط دانشجویان پزشکی، نمرات آزمون آسکی آن­ها در کلیه حیطه­های شایستگی بالینی (گرفتن تاریخجه، معاینه بالینی، تعامل با بیمار) افزایش یافت (40). در تعداد از مطالعات انجام شده، دانشجویان پزشکی به یادگیری ترکیبی نسبت به حضوری و برخط تمایل بیشتر داشتند (37،42،46) و یادگیری ترکیبی را منجر به آموزش پزشکی مبتنی برشایستگی می­دانستند (36)، از طرفی در تعدادی از مطالعات، فراگیران یادگیری مهارت­های بالینی و عملی در کلینیک­ها را ترجیح می­دادند (30،32،47).
8- عوامل موسسه­ای: از دیگر عواملی که در مطالعات مختلف درماندگاری دانشجویان در بستر آموزش مجازی اثرگذار بوده و در ایجاد حس تعلق به مکان در بستر یادگیری اثرگذار است، می­توان به عوامل موسسه­ای اشاره نمود، حمایت از دانشجویان توسط موسسه آموزشی (39، 29، 27). توسعه شیوه­های حمایت سازمانی از اساتید درگیر توسعه برنامه (27)، فرآیندها و ساختار سازمانی موسسه، نگرش مدیران، عدم آگاهی و بصیرت در دانشگاه­ها و مسئولان آموزش پزشکی (45) از جمله این عوامل می­باشند. از موانع کلیدی تاثیرگذار بر توسعه و اجرای یادگیری مجازی در نظرسنجی ملی از دانشجویان پزشکی در فیلیپین موانع موسسه­ای نظیر   چالش­های اداری وفقدان سازمان­دهی و اعمال و سیاست­ گذاری­ هایی که رفاه دانشجویان در حال تحصیل را مورد غفلت قرار می­دهد، ذکر گردیده است (29).
بحث و نتیجه گیری
در مطالعه حاضر، مولفه­های تشکیل ­دهنده مفهوم حس مکان در فضای آموزش مجازی دانشجویان علوم پزشکی با مطالعه مروری دامنه­ ای شناسایی شد، در مطالعه مشابه­ای که توسط آرورا Arora با عنوان بررسی مفهوم حس مکان در محیط­های یادگیری مجازی انجام گردید ویژگی­های فیزیکی، فعالیت­های انجام شده (آزمایش­های مجازی، طراحی کارگروهی، پروژه­ها) و تعاملات اجتماعی (تعامل تجسم شده در برنامه­های Real Time از طریق آواتارها، چت نوشتاری و صوتی که توسط حرکات پشتیبانی می‌شود) از مولفه­های اصلی مفهوم حس مکان در محیط­های یادگیری مجازی برشمرده شده است (53) یکی از مولفه­های حس مکان در مطالعه حاضر محیط یادگیری مجازی هدایت­گر بود، در مطالعه ستا (Seta)و همکاران درخصوص عوامل موثر برکیفیت خدمات یادگیری الکترونیکی در آموزش عالی اندونزی یکی از عوامل تاثیرگذار براساس دیدگاه ذی­نفعان، کیفیت سیستم مدیریت یادگیری (LMS) ارایه شده مانند قابلیت استفاده و اطلاع رسانی و کیفیت مطالب سخنرانی ارایه شده در سامانه بود (54) از مولفه­های دیگر حس مکان در محیط­های آموزش پزشکی مجازی، بستر یادگیری مجازی مبتنی برفناوری بود، تجارب دانشجویان نشان می­دهد ساختار محیطی نامناسب آموزش مجازی اثرمنفی برحس تعلق دانشجویان در این فضا داشته و منجر به ریزش دانشجویان و افت تحصیلی آن­ها می­گردد (10). از مولفه­های دیگر حضور شناختی استاد بود تعامل اساتید با دانشجویان در بسترهای آموزش مجازی درماندگاری دانشجویان و ترغیب آن­ها به ادامه دوره آموزشی نقش دارد، زیرا بررسی تجارب دانشجویان نشان می­دهد عدم تعامل اساتید با دانشجویان طی دوره­های آموزشی منجر به عدم تمایل ادامه به حضور در کلاس­های آموزش مجازی پس از پاندمی کووید گردیده است (55)، در مطالعه دیگر، مشکلات اساتید در ایجاد محیط آموزشی مناسب مجازی به خصوص در بحث­های آنلاین منجر به کاهش حس تعلق به محیط آموزش مجازی در بین دانشجویان گردیده است (10). یکی دیگر از مولفه­های اثرگذار، مشارکت دانشجویان در محیط یادگیری مجازی بود. مطالعه­ای درخصوص نقش حس تعلق در توسعه مشارکت، موفقیت و ماندگاری فراگیران در محیط­های یادگیری مجازی نشان داد که ایجاد حس تعلق به محیط یادگیری منجر به رضایت­مندی بیشتر دانشجو در فضای یادگیری مجازی، همکاری بین همتایان و تعامل فعال دانشجو در فضای آموزشی مجازی می­گردد (10). توجه به فرآیندهای اجتماعی شدن در محیط­های یادگیری مجازی مولفه دیگر ایجاد احساس تعلق به مکان در فضای آموزش مجازی دانشجویان است. مطالعه­ای درخصوص درک دانشجویان از شیوه­های آموزشی مورد استفاده برای پایه­گذاری حضور اجتماعی در محیط­های آموزش مجازی نشان داد که دانشجویان بیشتر تمایل دارند تا با استاد خود در ارتباط باشند تا با هم کلاسی­ها، همچنین دانشجویان به شیوه­های آموزشی متفاوتی برای حضور اجتماعی در محیط­های یادگیری نیاز دارند (56)، مطالعه پی کاک (Peacock)و همکاران در خصوص حس تعلق در فراگیران مجازی نشان داد که سه مولفه تعامل/ مشارکت در فعالیت­های یادگیری، فرهنگ محیط یادگیری مجازی (ساختار ماژول آموزشی، رفتار اساتید، محتواهای ارایه شده به همراه رفتارهای فراگیران) و حمایت از فراگیران در توسعه حس تعلق و اطمینان از مشارکت­های اجتماعی بین همتایان شرکت­کننده در آموزش مجازی نقش اساسی دارد (57)، در طراحی دوره­های آموزش مجازی، توجه به مشخصات فراگیران شرکت­کننده در دوره حایز اهمیت است،   خصوصیت­های نژادی دانشجویان (دودلی و تقلا در به اشتراک گذاری تجارب مشترک به واسطه اثرات قومیت که منجر به تفاوت دیدگاه افراد می­گردد) نیز می­تواند منجر به احساساتی نظیر عدم ارتباط و جدایی در محیط آموزش مجازی در بین فراگیران گردد حتی اگر فراگیران دوره­های آموزشی خود را سپری کنند (58)، از دیگر ویژگی­های فراگیران امروزی (نسل z)، سبک یادگیری آن­هاست، دانشجویان نسل z ترجیح   می­دهند که به­طور مستقل، محتوای آموزشی را یاد بگیرند، اما از لحاظ اجتماعی با همتایان خود ارتباط داشته باشند (59)، آشنایی با تفاوت­های نسلی و تمرکز بر ویژگی‌های فراگیران، نقاط قوت و ارزش­های مشترک آن­ها در محیط یادگیری منجر به کلاس درس مولد و نقش فعال­تر در محیط مراقبت بهداشتی پس از فارغ التحصیلی می­گردد، به اعتقاد آن­ها محیط یادگیری نباید محدود به کلاس­های درس حضوری باشد بلکه استفاده از روش­های آموزش مجازی و آموزش با انعطاف­پذیری مبتنی بر بستر فناوری و اینترنت باید توسعه یابد و از روش­های آموزشی نظیر کلاس درس وارونه، یادگیری مبتنی بر مشکل و یادگیری مبتنی برتیم باید سود جست (60)، سازمان­دهی مناسب برنامه آموزشی پزشکی برای ارائه آن در محیط­های آموزش مجازی از دیگر مولفه­ها بود. در مطالعه انجام شده توسط آذر و همکاران با عنوان طراحی، اجرا و ارزشیابی چارچوب یادگیری از راه دور برای تسریع آموزش پزشکی طی پاندمی کووید، جهت طراحی برنامه از شبیه­سازی کلاس درس برای آموزش از راه دور استفاده گردید و از اصول تحقیق در جامعه گاریسون  Garrison’s Community Inquiry، تئوری ارتباط گرایی زیمنس Siemens’Connectivism، یادگیری مشارکتی مجازی هاراسیم - Harasim’s online-Collaborative- Learning و مدل ارتقایافته آموزش ازراه دور آندرسون Anderson’s DL- Model استفاده شد، جلسات آموزشی برخط با رویکرد ترکیبی و براساس اصول نه گانه آموزشی گانیه ارائه شد، اثربخشی برنامه برای 2 درس آمار زیستی و اپیدمیولوژی با استفاده از دو سطح اول مدل کرک پاتریک و پرسش­نامه با حیطه­های دانش تخصصی در کامپیوتر، انعطاف­پذیری آموزش از راه دور، مفید بودن و رضایت­مندی سنجیده شد، نتایج حاکی از بالاترین سطح نمرات در کلیه حیطه­ها بود، سازمان­دهی برنامه درسی بدین شیوه منجر به استقلال و یادگیری مشارکتی فراگیران شده بود، مقایسه دو سطح هرم کرک پاتریک (توسعه شناختی، عملکرد دانشجویان در آزمون­های پایانی دروس آمار و اپیدمیولوژی) نشان داد که طراحی برنامه آموزش از راه دور اثرات زیان باری بر یادگیری دانشجویان پزشکی ندارد (61). در مطالعه دیگر که در دانشگاه جان هاپکینز با عنوان گنجاندن یک برنامه درسی مجازی در آموزش چشم پزشکی طی پاندمی کووید به­دنبال کاهش جراحی چشم پزشکی در زمان پاندمی انجام شد، تمامی آموزش­ها، راندهای بزرگ وژورنال کلاب­ها به­صورت آموزش مجازی ارائه شد، اساتید چشم پزشکی با سایر موسسات در ایالات متحده و خارج از کشور در برنامه‌های آموزش مجازی و سمینارهای مشترک همکاری کردند و ابزارهای آموزشی مبتنی بر شبیه‌سازی برای کسب مهارت‌های جراحی به خوبی مورد استفاده قرار گرفت (62). از دیگر مولفه ­های شناسایی شده مفهوم حس مکان در فضای آموزش مجازی عوامل موسسه­ای بود. در 12 توصیه جی یانگ Jiang در مورد آموزش مجازی به دانشجویان پزشکی طی پاندمی کووید، به­خوبی نقش موسسات آموزش پزشکی در ایجاد بستر مناسب برای یادگیری الکترونیکی دانشجویان تبیین شده است، آمادگی موسسات آموزش پزشکی برای ارائه آموزش مجازی به­عنوان جایگزین آموزش حضوری، ایجاد جو آموزشی مناسب با حمایت از استاد و دانشجو، توسعه و حفظ زیر ساخت­های فناوری اطلاعات، ارایه آموزش و حمایت از محصولات آموزشی فناورانه نظیر پلت­فرم­های آموزشی، توسعه روش­های ارتقاء بهداشت روانی دانشجویان از طریق برگزاری جلسات مشاوره در بستر مجازی، ایجاد انگیزش و حمایت از اساتید دانشکده از جمله این موارد می­باشند که به موسسات آموزش پزشکی برای موفقیت آکادمیک دانشجویان پزشکی توصیه شده است (63).
با این­که این مرور مبتنی برجستجوی وسیع مطالعات بوده است، اما این احتمال وجود دارد که برخی مطالعات بسیار تخصصی مرتبط با مفهوم حس مکان در فضای آموزش پزشکی در جستجوی انجام شده به­دست نیامده باشد. همچنین درمورد کیفیت مطالعات وارد شده به مرور هیچ­گونه قضاوتی انجام نشده است و مطالعات تنها از نظر دسترسی به شواهد و پاسخ­گویی به سوال پژوهش حاضر انتخاب شده­اند. توجه به مفهوم حس مکان و شناسایی مولفه­های تشکیل دهنده آن در بستر آموزش مجازی دانشجویان پزشکی جهت ارتقاء کیفیت یادگیری دانشجویان و متعاقب آن ارتقاء کیفیت خدمات سلامتی ارائه شده توسط آنان پس از فارغ التحصیلی بسیار با اهمیت است. توجه به ابعاد انسانی موجود در محیط ­های آموزش مجازی در کنار توجه به ارتقاء فناوری و به روز نمودن تجهیزات مورد استفاده، در دسترسی به اهداف آموزشی دوره­های طراحی شده آموزش مجازی اثرگذار است، توجه به حضور اجتماعی اساتید و فراگیران، تعامل مناسب بین اساتید با دانشجویان و با بیماران، تدوین فعالیت­های یادگیری در قالب فعالیت ­های گروهی و سایر موارد ذکر شده در مقاله برای ایجاد حس مکان در دنیای آموزش مجازی دانشجویان پزشکی کمک ­کننده است.
قدردانی  
این مقاله برگرفته از بخشی از رساله دکتری نویسنده اول مقاله می ­باشد،که جهت انجام پژوهش در محیط دانشگاه علوم پزشکی گیلان مجوزاخلاق با کد IR.GUMS.REC.1400.621 را اخذ نموده است. لذا از معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی گیلان قدردانی می­ نماییم.
فهرست منابع
1. Zhou L, Wu S, Zhou M, Li F. 'School's out, but class' on', the largest online education in the world today: Taking China's practical exploration during The COVID-19 epidemic prevention and control as an example. Best evid chin edu 2020; 4 (2): 501- 19. [DOI:10.15354/bece.20.ar023]
2. Hiltz SR, Turoff M. Education goes digital: The evolution of online learning and the revolution in higher education. Communications of the ACM 2005; 48 (10): 59- 64. [DOI:10.1145/1089107.1089139]
3. Bedenlier S, Bond M, Buntins K, Zawacki- Richter O, Kerres M. Facilitating student engagement through educational technology in higher education: A systematic review in the field of arts and humanities. Australasian Journal of Educational Technology 2020; 36 (4): 126- 50. [DOI:10.14742/ajet.5477]
4. Çebi A, Güyer T. Students' interaction patterns in different online learning activities and their relationship with motivation, self- regulated learning strategy and learning performance. Education and Information Technologies 2020; 25 (5): 3975-93. [DOI:10.1007/s10639-020-10151-1]
5. Gruppen L, Irby DM, Durning SJ, Maggio LA. Interventions designed to improve the learning environment in the health professions: a scoping review. MedEdPublish 2018; 7 (211): 211. [DOI:10.15694/mep.2018.0000211.1]
6. Ali R, Leeds EM. The impact of face-to-face orientation on online retention: A pilot study. Online Journal of Distance Learning Administration 2009; 12 (4).
7. Juvonen J. Sense of Belonging, Social Bonds, and School Functioning; 2006.
8. Arora V, Khazanchi D.Sense of Place in Virtual World Learning Environments: A Conceptual Exploration" (2010). MWAIS 2010 Proceedings. [Cited 2022 Nov 28 ]. vailable from 13.https://aisel.aisnet.org/ mwais2010/13
9. Peacock S, Cowan J. Promoting Sense of Belonging in Online Learning Communities of Inquiry in Accredited Courses. Online Learning 2019; 23 (2): 67-81. [DOI:10.24059/olj.v23i2.1488]
10. Thomas L, Herbert J, Teras M. A sense of belonging to enhance participation, success and retention in online programs. The International Journal of the First Year in Higher Education. 2014. 5 (2): 69- 80. [DOI:10.5204/intjfyhe.v5i2.233]
11. Ellis RA, Goodyear P. Models of learning space: integrating research on space, place and learning in higher education. Review of Education 2016; 4 (2): 149-91. [DOI:10.1002/rev3.3056]
12. Jorgensen BS, Stedman RC. A comparative analysis of predictors of sense of place dimensions: Attachment to, dependence on, and identification with lakeshore properties. Journal of environmental management 2006; 79 (3): 316-27. [DOI:10.1016/j.jenvman.2005.08.003]
13. Northcote M. Sense of place in online learning environments. In Hello! Where are you in the landscape of educational technology [Cited 2022 Nov28 ]. Available from: https://ascilite.org/conferences/melbourne08/procs/northcote.pdf
14. Choules A. The use of elearning in medical education: a review of the current situation. Postgraduate medical journal 2007; 83 (978): 212-6. [DOI:10.1136/pgmj.2006.054189]
15. Franz S, Behrends M, Haack C, Marschollek M, editors. Benefits and Barriers of E-Learning for Staff Training in a Medical University. ICIMTH; 2015:99-102.
16. Mahoney NR, Boland MV, Ramulu PY, Srikumaran D. Implementing an electronic learning management system for an Ophthalmology residency program. BMC medical education 2016; 16 (1): 1-4. [DOI:10.1186/s12909-016-0828-5]
17. Huynh R. The role of E- learning in medical education. Academic Medicine 2017; 92 (4): 430. [DOI:10.1097/ACM.0000000000001596]
18. Zare Bidaki M, Sadrinya S, Rajabpoursanati A.[Investigation of electronic learning management systems in universities of medical sciences in Iran and several advanced countries]. Strides In Development Of Medical Education 2015, 12 (1); 18-27. [persian]
19. Arksey HOM, L. Scoping studies: Towards a methodological framework. International Journal of Social Research Methodology 2005; 8 (1): 19-32. [DOI:10.1080/1364557032000119616]
20. Demers E, Lev B. A rude awakening: Internet shakeout in 2000. Review of Accounting Studies 2001; 6 (2): 331-59. [DOI:10.1023/A:1011675227890]
21. Cattagni A FE. Internet Access in U.S. Public Schoolsand Classrooms: 1994- 2000. Educ Stat Q 2001; 3 (4): 85.
22. Mash B, Marais D, Van Der Walt S, Van Deventer I, Steyn M, Labadarios D. Assessment of the quality of interaction in distance learning programmes utilizing the Internet or interactive television: perceptions of students and lecturers. Medical Teacher 2006; 28 (1): e1- e9. [DOI:10.1080/01421590600568439]
23. Pei L, Wu H. Does online learning work better than offline learning in undergraduate medical education? A systematic review and meta- analysis. Medical education online 2019; 24 (1): 1666538. [DOI:10.1080/10872981.2019.1666538]
24. Peery JG, Pasalar C. Designing the learning experiences in serious games: the overt and the subtle- the virtual clinic learning environment. Informatics 2018; 5(3):30. [DOI:10.3390/informatics5030030]
25. Dost S, Hossain A, Shehab M, Abdelwahed A, Al- Nusair L. Perceptions of medical students towards online teaching during the COVID-19 pandemic: a national cross- sectional survey of 2721 UK medical students. BMJ open 2020; 10 (11): e042378. [DOI:10.1136/bmjopen-2020-042378]
26. Khalil R, Mansour AE, Fadda WA, Almisnid K, Aldamegh M, Al- Nafeesah A, et al. The sudden transition to synchronized online learning during the COVID-19 pandemic in Saudi Arabia: a qualitative study exploring medical students' perspectives. BMC medical education 2020; 20 (1): 1- 10. [DOI:10.1186/s12909-020-02208-z]
27. O'Doherty D, Dromey M, Lougheed J, Hannigan A, Last J, McGrath D. Barriers and solutions to online learning in medical education- an integrative review. BMC medical education 2018; 18 (1): 1- 11. [DOI:10.1186/s12909-018-1240-0]
28. Hasija S, Das A, Rai P, Chatterjee P, Kumar V, Das S. Students' Perspectives on Online Medical Education During the COVID-19 Pandemic: A Cross- Sectional Study. Interdisciplinary Journal of Virtual Learning in Medical Sciences 2021; 12 (2): 129-35.
29. Baticulon RE, Sy JJ, Alberto NRI, Baron MBC, Mabulay REC, Rizada LGT, et al. Barriers to online learning in the time of COVID-19: A national survey of medical students in the Philippines. Medical science educator 2021; 31 (2): 615-26. [DOI:10.1007/s40670-021-01231-z]
30. Bączek M, Zagańczyk- Bączek M, Szpringer M, Jaroszyński A, Wożakowska- Kapłon B. Students' perception of online learning during the COVID-19 pandemic: a survey study of Polish medical students. Medicine 2021; 100 (7). [DOI:10.1097/MD.0000000000024821]
31. Makransky G, Bonde MT, Wulff JS, Wandall J, Hood M, Creed PA, et al. Simulation based virtual learning environment in medical genetics counseling: an example of bridging the gap between theory and practice in medical education. BMC medical education 2016; 16 (1): 1-9. [DOI:10.1186/s12909-016-0620-6]
32. Abbasi MS, Ahmed N, Sajjad B, Alshahrani A, Saeed S, Sarfaraz S, et al. E-Learning perception and satisfaction among health sciences students amid the COVID-19 pandemic. Work 2020; 67 (3): 549-56. [DOI:10.3233/WOR-203308]
33. Tang YM, Chau KY, Kwok APK, Zhu T, Ma X. A systematic review of immersive technology applications for medical practice and education- trends, application areas, recipients, teaching contents, evaluation methods, and performance. Educational Research Review. 2021: 100429. [DOI:10.1016/j.edurev.2021.100429]
34. Kolcu G, Kolcu MIB, Demir S, Gulle K. Evaluation of learning management system in medical education in time of COVID- 19. Progress in Nutrition 2020;22.
35. Suppan M, Stuby L, Carrera E, Cottet P, Koka A, Assal F, et al. Asynchronous distance learning of the National Institutes of Health Stroke Scale during the COVID-19 pandemic (e-learning vs video): Randomized controlled trial. Journal of medical Internet research 2021; 23 (1): e23594. [DOI:10.2196/23594]
36. Venkatesh S, Rao YK, Nagaraja H, Woolley T, Alele FO, Malau- Aduli BS. Factors influencing medical students' experiences and satisfaction with blended integrated E-learning. Medical Principles and Practice 2020; 29 (4): 396-402. [DOI:10.1159/000505210]
37. Sebbani M, Adarmouch L, Mansouri A, Mansoury O, Michaud S, ElAdib AR, et al. Implementation of online teaching in medical education: lessons learned from students' perspectives during the health crisis in Marrakesh, Morocco. Education Research International. 2021;2021:1-9. [DOI:10.1155/2021/5547821]
38. Tashkandi E. E- learning for undergraduate medical students. Advances in Medical Education and Practice 2021; 12: 665-71. [DOI:10.2147/AMEP.S314509]
39. Wang Y, Ji Y. How do they learn: types and characteristics of medical and healthcare student engagement in a simulation-based learning environment. BMC medical education 2021; 21 (1): 1- 13. [DOI:10.1186/s12909-021-02858-7]
40. Kim K-J, Lee YJ, Lee MJ, Kim YH. e-Learning for enhancement of medical student performance at the Objective Structured Clinical Examination (OSCE). Plos one 2021; 16 (7): e0253860. [DOI:10.1371/journal.pone.0253860]
41. Afonso JS, Martins PS, Barbosa GF, Ferreira L, Girao MJBC. Pedagogical mediation using the virtual learning environment and the new generation: A search for improved performance in medical education. Journal of Advances in Medical Education & Professionalism 2018; 6 (3): 115.
42. Nikas IP, Lamnisos D, Meletiou-Mavrotheris M, Themistocleous SC, Pieridi C, Mytilinaios DG, et al. Shift to emergency remote preclinical medical education amidst the Covid-19 pandemic: A single-institution study. Anatomical sciences education 2022; 15 (1): 27- 41. [DOI:10.1002/ase.2159]
43. Somera dos Santos F, Osako MK, Perdoná GdSC, Alves MG, Sales KU. Virtual microscopy as a learning tool in Brazilian medical education. Anatomical Sciences Education 2021; 14 (4): 408-16. [DOI:10.1002/ase.2072]
44. Tuma F, Nassar AK, Kamel MK, Knowlton LM, Jawad NK. Students and faculty perception of distance medical education outcomes in resource- constrained system during COVID-19 pandemic. A cross- sectional study. Annals of Medicine and Surgery 2021; 62: 377-82. [DOI:10.1016/j.amsu.2021.01.073]
45. Ahmady S, Mirmoghtadaie Z, Zarifsanaiey N, Johan T. Designing e-learning in medical education: toward a comprehensive model. Turkish Online Journal of Distance Education. 2021; 22 (2): 254-71. [DOI:10.17718/tojde.907351]
46. Osmani F. Analysis of students satisfaction with virtual education in Medical Science University during the pandemic outbreak of COVID- 19. International Journal of Assessment Tools in Education 2021; 8 (1): 1- 8. [DOI:10.21449/ijate.854675]
47. Regmi K, Jones L. A systematic review of the factors- enablers and barriers-affecting e-learning in health sciences education. BMC medical education 2020; 20 (1): 1-18. [DOI:10.1186/s12909-020-02007-6]
48. Gormley GJ, Collins K, Boohan M, Bickle IC, Stevenson M. Is there a place for e-learning in clinical skills? A survey of undergraduate medical students' experiences and attitudes. Medical teacher 2009; 31 (1): e6- e12. [DOI:10.1080/01421590802334317]
49. Gallagher- Lepak S, Reilly J, M Killion C. Nursing student perceptions of community in online learning. Taylor & Francis 2009; 32(1-2):133-46. [DOI:10.5172/conu.32.1-2.133]
50. van der Meer GH, Milota M, de Jonge RR, Jansen RS. Practical guidelines to build Sense of Community in online medical education. Medical education 2021; 55 (8): 925-32. [DOI:10.1111/medu.14477]
51. Reinhart A, Malzkorn B, Döing C, Beyer I, Jünger J, Bosse HM. Undergraduate medical education amid COVID-19: a qualitative analysis of enablers and barriers to acquiring competencies in distant learning using focus groups. Medical education online 2021; 26 (1): 1940765. [DOI:10.1080/10872981.2021.1940765]
52. Wilcha R-J. Effectiveness of virtual medical teaching during the COVID-19 crisis: systematic review. JMIR medical education 2020; 6 (2): e20963. [DOI:10.2196/20963]
53. Arora V, Khazanchi D. Sense Of Place In Virtual Learning Environments. 2014.
54. Seta Hb, Hidayanto An, Abidin Z. Variables Affecting E-Learning Services Quality In Indonesian Higher Education: Students'perspectives. Journal Of Information Technology Education 2020; 19:259. [DOI:10.28945/4489]
55. Thomas A, Shenoy MT, Shenoy KT, Kumar SS, Sidheeque A, Khovidh C, et al. Survey among medical students during COVID- 19 lockdown: the online class dilemma. International Journal of Medical Students 2020; 8 (2): 102- 6. [DOI:10.5195/ijms.2020.571]
56. Lowenthal PR, Dunlap JC. Investigating students' perceptions of instructional strategies to establish social presence. Distance Education 2018; 39 (3): 281-98. [DOI:10.1080/01587919.2018.1476844]
57. Peacock S, Cowan J, Irvine L, Williams J. An exploration into the importance of a sense of belonging for online learners. International Review of Research in Open and Distributed Learning 2020; 21 (2): 18-35. [DOI:10.19173/irrodl.v20i5.4539]
58. Phirangee K, Malec A. Othering in online learning: An examination of social presence, identity, and sense of community. Distance Education 2017; 38 (2): 160-72. [DOI:10.1080/01587919.2017.1322457]
59. Chunta K, Shellenbarger T, Chicca J. Generation Z students in the online environment: strategies for nurse educators. Nurse Educator 2021; 46 (2): 87-91. [DOI:10.1097/NNE.0000000000000872]
60. Lerchenfeldt S, Attardi SM, Pratt RL, Sawarynski KE, Taylor TA. Twelve tips for interfacing with the new generation of medical students: iGen. Medical Teacher 2021; 43 (11): 1249-54. [DOI:10.1080/0142159X.2020.1845305]
61. Azar AJ, Khamis AH, Naidoo N, Lindsbro M, Boukhaled JH, Gonuguntla S, et al. Design, implementation and evaluation of a distance learning framework to expedite medical education during COVID- 19 pandemic: a proof- of- concept study. Journal of medical education and curricular development 2021; 8: 23821205211000349. [DOI:10.1177/23821205211000349]
62. Mishra K, Boland MV, Woreta FA. Incorporating a virtual curriculum into ophthalmology education in the coronavirus disease- 2019 era. Current opinion in ophthalmology 2020; 31 (5): 380-5. [DOI:10.1097/ICU.0000000000000681]
63. Jiang Z, Wu H, Cheng H, Wang W, Xie AN, Fitzgerald SR. Twelve tips for teaching medical students online under COVID-19. Medical education online 2021; 26 (1): 1854066. [DOI:10.1080/10872981.2020.1854066]
ارسال پیام به نویسنده مسئول



XML   English Abstract   Print


Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:

Abdolahzadeh Estakhry G, Gourchian N, Jafari P, Mohamadkhani K. Investigating the Components of the Sense of Place Concept in Medical Students’ Virtual Education Space: A Scoping Review Study. RME 2022; 14 (4) :42-57
URL: http://rme.gums.ac.ir/article-1-1233-fa.html

عبداله زاده استخری غلامرضا، قورچیان نادرقلی، جعفری پریوش، محمدخانی کامران. بررسی مولفه های مفهوم حس مکان درآموزش مجازی دانشجویان علوم پزشکی: یک مطالعه مروری. پژوهش در آموزش علوم پزشکی. 1401; 14 (4) :42-57

URL: http://rme.gums.ac.ir/article-1-1233-fa.html



بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.
دوره 14، شماره 4 - ( 1401 ) برگشت به فهرست نسخه ها
پژوهش در آموزش علوم پزشکی Research in Medical Education