پیشرفت در آموزش امری ارزشمند بوده و وظیفه هر موسسه، آموزش دانشجویان آن موسسه می­باشد. در نظام آموزشی دانشگاه، منظور از آموزش، افزایش سطح معلومات در دانشجویان و دانش­آموختگان است (1). هدف نهایی آموزش در علوم پزشکی، رفع نیازهای سلامتی جامعه بوده و برای رسیدن به این هدف باید دانشجویان با صلاحیت تربیت شوند تا بتوانند خدمات مناسبی را به بیماران ارائه دهند (2). از طرفی تربیت و آموزش پرستاران با صلاحیت و شایسته با چالش ­هایی هم­راه است. از جمله چالش­های آموزش پرستاری می­توان به شایستگی دانش­آموختگان، کیفیت آموزش و برنامه­های درسی رشته پرستاری اشاره کرد (3). باتوجه به پیچیده­تر شدن نیازهای بیماران، پرستاران برای پاسخ به این نیازها باید در زمینه ­های رهبری، سیاست ­های بهداشتی، بهبود سیستم، تحقیق، عملکرد مبتنی­ بر شواهد، کار گروهی و همکاری، مهارت­ های لازم را کسب نمایند. لذا برای کسب چنین مهارت­ هایی نیاز به آموزش پرستاران در سطوح بالا، از جمله سطح دکتری پرستاری می­ باشد (4).
دوره دکتری پرستاری بالاترین سطح تحصیلات آکادمیک پرستاران است که نقش مهمی در رهبری علمی جوامع پرستاری دارد و در سال­های اخیر برنامه دوره دکتری در ایران مانند سایر نقاط جهان درحال گسترش و پیشرفت بوده است (5). دﻛﺘﺮی ﭘﺮﺳﺘﺎری اﻳﺮان برخلاف سایر ممالک که از قدمتی دیرینه برخوردار هستند، ﻧﻮﭘﺎ و ﺟﻮان اﺳﺖ. ﺑﺎ ﻧﮕـﺎﻫﻲ ﺑـﻪ ﺗﺎرﻳﺦ و ﻣﺴﺘﻨﺪات ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺄﺳﻴﺲ دﻛﺘﺮی ﭘﺮﺳﺘﺎری در ایران، در سال 1354ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﻳﺪ. ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ آﻣـﻮزش دوره دﻛﺘـﺮی ﭘﺮﺳـﺘﺎری در ﻣـﻮرخ17/7/1373ﺑـﻪ ﺗﺼـﻮﻳﺐ رﺳـﻴﺪ و اوﻟـﻴﻦ دوره دﻛﺘـﺮی ﭘﺮﺳﺘﺎری در ﺳﺎل 1374 در داﻧﺸـﮕﺎه ﻋﻠـﻮم ﭘﺰﺷـﻜﻲ ﺗﺒﺮﻳـﺰ ﺑـﺎ ﭘﺬﻳﺮش 3 داﻧﺸﺠﻮ آﻏـﺎز ﺷـﺪ. ﭘـﺲ از آن، ﺑـﻪ­ﺗﺮﺗﻴـﺐ داﻧﺸـﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺪرس، داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎی ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ اﻳﺮان و ﺗﻬﺮان، ﺷـﻬﻴﺪ ﺑﻬﺸــﺘﻲ، اﺻــﻔﻬﺎن و ﺷــﻴﺮاز دوره دﻛﺘــﺮی ﭘﺮﺳــﺘﺎری را آﻏــﺎز ﻧﻤﻮدﻧﺪ (6). با این وجود شروع دوره دکتری تخصصی پرستاری در آمریکا مربوط به دهه 1930بوده، که این برنامه به بیش از 273 مورد در 30 کشور دنیا افزایش پیدا کرده است (7).
ﺑه­طورﻛﻠﻲ، در ﺳﻄﺢ دﻧﻴﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ دﻛﺘـﺮی ﭘﺮﺳـﺘﺎری در دو اﻟﮕﻮ اراﺋﻪ ﻣﻲﮔﺮدد. ﻣﺪل اروﭘـﺎﻳﻲ (European Model) و ﻣـﺪل آﻣﺮﻳﻜــﺎی شمالی.(North American Model) در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎن، ﻫـﺮ ﻛﺸـﻮری ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دو اﻟﮕﻮ، ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ دﻛﺘﺮی ﭘﺮﺳﺘﺎری را اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫـﺪ. درﺣﺎل ﺣﺎﺿـﺮ، ﺗﺮﺑﻴـﺖ داﻧﺸـﺠﻮﻳﺎن دﻛﺘـﺮی ﭘﺮﺳـﺘﺎری در اﻳـﺮان ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻟﮕﻮی آﻣﺮﻳﻜﺎی ﺷﻤﺎﻟﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد (6). از طرفی برنامه­های درسی دانشگاه دوک نیز براساس مدل آمریکای شمالی بوده و در دانشکده پرستاری این دانشگاه، در اواسط دهه 2000، دو برنامه جدید فلسفه دکترای پرستاری و دکترای پرستاری بالینی ارایه شد که در پاسخ به رشد دانشکده در تحقیقات و تربیت رهبران پرستاری بوده است (8).
با وجود این­که برنامه ­های دکتری پرستاری با سرعت مناسبی درحال گسترش بوده و آینده­ ی حرفه ­ای خوبی درحال رقم ­خوردن است ولی با افزایش سریع برنامه­ها در سراسر جهان نگرانی­هایی را برای کیفیت آموزش در این مقطع به­بار آورده است (9). محققینی چون کتیفن (ketefian) و اندرسون (Anderson) در مطالعه خود به این امر پرداخته و اهمیت مناسب­ بودن کیفیت آموزش مقطع دکتری پرستاری را بر کل بدنه این حرفه متذکر شده­اند (7, 10). دولمانز (Dolmans) نیز در مطالعه خود به اهمیت آموزش مقطع دکتری اشاره کرده و نیاز به بررسی ابعاد مختلف برنامه ­های آموزشی در این دوره جهت شناسایی نقاط قوت و ضعف، میزان تحقق اهداف و هر گونه برنامه­ریزی در این زمینه را ضروری بیان نموده است (11).
همچنین در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﻋﺪم ﮐﻔﺎیﺖ داﻧﺶآﻣﻮﺧﺘﮕﺎن دﮐﺘﺮی ﭘﺮﺳﺘﺎری در رویارویی ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺳﻼﻣﺖ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ (12, 13). مک­ کنا (Makena) و همکاران (2012) در پژوهش خود به عدم کفایت دانش آموختگان دکتری پرستاری در ایفای نقش خود در اصلاح نظام سلامت اشاره کردند و اذعان داشتند که با وجودی که یکی از مهم­ترین انتظارات از این افراد حل مسائل و مشکلات پرستاری است، اما در عمل برآورده نشده است (14).
صاحبی­ حق و همکاران (2017) نیز که به بررسی چالش ­های محتوایی و اجرایی فراروی برنامه درسی دکتری پرستاری ایران پرداختند، آن­ها در مطالعه خود اشاره کرده بودند که سرفصل دروس پرستاری در ایران باید تغییر کند و دلیل آن عدم تناسب واحدهای برنامه درسی پرستاری با نیازهای جامعه و نظام سلامت بوده است (15) . در همین راستا زمان­ زاده و همکاران (2012) نیز به عدم تناسب دروس دوره دکتری با حرفه پرستاری، رسالت و تعهد آن به ­عنوان یکی از مهم­ترین یافته­ های خود اشاره کرده بودند (14).
بنابراین باتوجه به مطالعات ذکر شده، اﮔﺮ ﻛﻴﻔﻴـﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ دﻛﺘـﺮی ﺑـﻪ­ﺻـﻮرت ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮد، ﻋﻠﻢ و ﺣﺮﻓـﻪ ﭘﺮﺳـﺘﺎری توﺳﻌﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ. ﺑﺮای داﺷﺘﻦ ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﺑـﺎ ﻛﻴﻔﻴـﺖ، باید ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﺑـﻪ­ﺻـﻮرت دوره­ای ﺗﻮﺳـﻂ ﻛﻤﻴﺘـﻪ ﺗﻀـﻤﻴﻦ ﻛﻴﻔﻴـﺖ داﺧﻠــﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ و ارزﺷﻴﺎﺑﻲ ﻗرار ﮔﻴﺮﻧﺪ. ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎی ﺑﺎ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺑﺎﻻ، داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﺑﺎ ﻛﻔﺎﻳﺘﻲ را ﺑـﺮای اﻣـﺮوز و ﭘﺮﺳـﺘﺎران قابلی را ﺑـﺮای آﻳﻨـﺪه ﺗﺮﺑﻴـﺖ ﺧﻮاﻫـﺪ ﻧﻤـﻮد. ﻣﺆﺳﺴﺎت آﻣﻮزﺷﻲ ﺑﺮای این­که ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ درﺳﻲ ﺑﺎ ﻛﻴﻔﻴﺘـﻲ را اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ، ﺑﺎﻳﺪ آن­ها را ﻣﺮﺗﺐ در ﻣﻌﺮض ﺑﺎزﻧﮕﺮی و اﺻﻼح ﻗـﺮار دﻫﻨـﺪ و به ­طور ﭘﻮﻳـﺎ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺗﻐﻴﻴـﺮ و ﺗﺤـﻮﻻت ﻋﻮاﻣـﻞ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻘﺶ ﻣﻬـﻢ ﺧـﻮد را ﺑﻪ­ﻋﻨﻮان اﺑﺰار ﻣﻬﻢ رﺷﺪ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎدﮔﻴﺮﻧـﺪﮔﺎن ﺑـﺮای دﺳـﺖ­یافتن ﺑـﻪ ﻧﺘـﺎﻳﺞ ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ  (Educational Consequences)  اﻳﻔـﺎء ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ (16).
باتوجه به مطالب ذکر شده برنامه درسی دکتری تخصصی پرستاری جهت جلوگیری از آسیب غیرقابل جبران بر سلامت، کاهش کیفیت دانش­آموختگان و اعتبار دانشگاهی این رشته نیاز به ارزیابی و بازنگری مداوم دارد (17, 18). برای این­که به هدف مد نظر برسیم لازم است که برنامه درسی دانشگاه­ های برتر جهان را با برنامه درسی دکتری پرستاری کشورمان مقایسه کنیم. از آن­جایی که دانشگاه دوک آمریکا در رده ­بندی شانگهای و رده­بندی دانشگاه­های QS جهان، در رتبه ­های برتر قرار دارد و در آن به آموزش دکتری تخصصی پرستاری به ­صورت PHD و DNP پرداخته می­ شود و همچنین رتبه دوم تحصیلات تکمیلی در بین دانشکده ­های ایالت متحده را دارد و از طرفی به ­دلیل کامل ­بودن برنامه درسی دانشکده پرستاری دانشگاه دوک و مشابهت آن از نظر محتوی به ایران، محقق برنامه درسی این دانشگاه را برای ارزیابی، مقایسه و همچنین پی ­بردن به نقاط قوت و ضعف برنامه دکتری پرستاری تخصصی ایران انتخاب کرد. لذا محقق بر آن شد تا به مقایسه تطبیقی نظام آموزشی دوره دکتری تخصصی پرستاری در ایران و دانشگاه دوک آمریکا بپردازد.
روش­ ها
پژوهش حاضر یک مطالعه توصیفی با رویکرد تطبیقی است که در سال 1399 صورت گرفته است. الگوی مورد استفاده روش بردی (Bereday) است که شامل مراحل توصیف، تفسیر، همجواری و مقایسه مطالعات است. برای دستیابی به اطلاعات موردنیاز در این پژوهش جستجوی منابع اطلاعاتی برای بررسی متون به زبان فارسی و انگلیسی با کلید واژه­های فارسی، آموزش دکتری پرستاری، برنامه درسی، مقایسه تطبیقی، برنامه درسی دانشگاه دوک و ایران و همچنین با کلیدواژه­های انگلیسی Comparative Study, Curriculum ,Iran, PhD in Nursing,  Duke University’s Curriculum در دیتابیس­های فارسی و انگلیسی Science Direct, PubMed, Magiran, SID و موتور سرچ Google Scholar از سال 2000 تا 2020 جستجو شدند. از کل 30 مقاله جستجو شده 14 مقاله مرتبط وارد مطالعه شدند. معیارهای ورود مقالات به مطالعه شامل: بازه زمانی 2000 تا 2020 ، دسترسی به تمام متن مقاله و استفاده از دو زبان فارسی و انگلیسی بود. در این مطالعه از برنامه درسی دکتری پرستاری مصوب سال 1395 و آیین نامه آموزشی دوره تخصصی دکتری مصوب شورای عالی برنامه ­ریزی علوم پزشکی استفاده گردید (18). در این پژوهش تاریخچه دوره، تعریف رشته، شرایط پذیرش، فلسفه، رسالت، چشم ­انداز، هدف، وظایف و نقش دانش­آموختگان، مشخصات دوره، دو دانشگاه توصیف و با یکدیگر مقایسه، سپس در قالب جدول ارایه شدند. همچنین پژوهشگران به بررسی و نقد برنامه درسی دو دانشگاه پرداخته و درنهایت راهکاره ­ها برای ارتقای برنامه داده شد.
یافته­ ها
نتایج حاصل از مطالعه و مقایسه در مورد ﻫر یک از عناصر برنامه درسی از جمله: تاریخچه دوره، تعریف رشته، شرایط پذیرش، فلسفه، رسالت، چشم ­انداز، هدف، وظایف و نقش دانش آموختگان، مشخصات دوره، نظام آموزشی در ایران و دانشگاه دوک به تفکیک در ﺟداول 1 تا 5 اراﺋﻪ شده است.

همان­طور که در جدول شماره یک اشاره شده است در تعریف دکتری پرستاری ایران به حوزه­های آموزشی، پژوهشی، نظریه­ پردازی، مدیریت خدمات بیمارستان و ارزیابی، اعتلای سلامت مددجو و جامعه پرداخته شده است که در حوزه­ های پژوهشی و آموزشی با دانشگاه دوک مشابه می باشند ولی در حوزه­ های دیگر باهم تفاوت دارند و دانشگاه دوک خیلی تخصصی فقط به دو حوزه پژوهشی و آموزشی پرداخته است. از نظر تاریخچه دکتری پرستاری (PhD) در ایران در سال 1373 به تصویب رسیده و شروع به جذب دانشجو با تعداد خیلی کم در دانشگاه­های اصلی کشور انجام داده است، در صورتی که دانشگاه دوک در سال 2006 به جذب دانشجو دکتری (PhD) پرداخته و باتوجه به نیاز بالینی در سال 2008 شروع به جذب دانشجوی دکتری بالینی کرده که این رشته هنوز در کشور ایران راه­اندازی نشده است و انتظار آموزشی و بالینی از دانشجوی دکتری تخصصی (PhD) در ایران می­رود.

جدول شماره دو نشان می­دهد که برنامه هردو دانشگاه براساس اصول برنامه ­ریزی استراتژیک دارای رسالت، چشم­ انداز و ارزش ­هاست. فلسفه برنامه دکتری پرستاری ایران، پاسخگوی نیازهای حرفه و رشته است، خلاصه، کلی و قابل درک است، دید کل­نگر به انسان دارد، انسان را به­عنوان موجودی منحصر به فرد و چندبعدی می­داند، ولی به تمام ابعاد آن اشاره نکرده است. در ارزش­ها به ارزش­های حرفه­ای پرداخته­شده است، در برنامه به ارزش­های جهانی (حفظ کرامت انسانی و عدالت اجتماعی) و به ارزش­های اسلامی جامعه و کشور (کرامت انسانی، رعایت حقوق انسان­ها، عدالت اجتماعی و کسب و تقویت اخلاق حرفه­ ای)  و به متاپارادایم پرستاری و نقش او در سطوح پیشگیری، آموزش و تحقیق و بر کار تیمی و تعامل بین رشته در آن اشاره شده است.
در فلسفه دکتری پرستاری دانشگاه دوک به متا پارادایم­ های انسان، محیط، سلامتی و پرستاری اشاره شده است. در متا پارادایم انسان، انسان را به­عنوان موجودی که دارای شان و مقام و منزلت بوده و قابل احترام است، می­بیند. همچنین انسان را به­عنوان موجودی منحصر به فرد در ویژگی­ها، رفتار و ارزش ­های وی می­ بیند. در این متا پارادایم علاوه بر ابعاد روانی- اجتماعی- جسمی و معنوی به ابعاد فرهنگی و هنجارهای اجتماعی و اعتقادات مذهبی وی نیز اشاره داشته و به متا پارادایم محیط پرداخته و در آن به تاثیر انسان بر محیط و اثرگذاری محیط بر انسان نیز اشاره دارد. متاپارادایم سلامتی بیان می­کند که سلامتی فقط نبود بیماری نبوده و انسان در هر سنی با هر بیماری می­تواند سازگاری ایجاد کند و اگر نتوانست آنگاه پرستار باید مداخله کند. در متاپارادایم پرستاری هم پرستاری را به عنوان رشته علمی می­داند. با این وجود در فلسفه ایران فقط به متاپارادایم انسان و محیط اشاره شده است.
رسالت دکتری پرستاری در هردو دانشگاه واضح و روشن است. رسالت نوشته شده در هر دو دانشگاه با نظر به ارتباط با ارزش­ها و باورهای تدوین شده بوده و به فراگیر و به سلامت افراد جامعه نیز توجه شده است. با این وجود در برنامه درسی دکتری پرستاری ایران به وسعت و اهمیت رشته اشاره نشده است.
در مقایسه چشم انداز دو دانشگاه باید گفت باتوجه به جایگاه دو کشور در جهان چشم انداز هر دو به نظر مناسب و متقارن با اهداف خود در سال­های آتی می­ باشد. از نظر اهداف دکتری،  در هردو دانشگاه پاسخ به نیازهای جامعه و تربیت رهبران، مدیران و محققان در پرستاری دیده شده است. در اهداف دکتری پرستاری دانشگاه دوک به امر مراقبت و سلامتی نیز اشاره شده که با کیفیت بالا بوده و برای ارتقاء آن باید تلاش کرد.

بر طبق جدول شماره سه نحوه پذیرش دانشجو در دانشگاه دوک با ایران متفاوت است. در دانشگاه دوک نیاز به دادن آزمون سراسری نیست. با ارایه مدارک کارشناسی و ارشد پرستاری به­صورت آنلاین (دانشجویان غیربومی)، ارایه نسخه رسمی از کلیه دوره­های آموزشی، وجود 3 توصیه نامه، مدرک زبان، GRE، بیانیه شخصی، مصاحبه، و داشتن مجوز پرستاری می­توان در برنامه دکتری شرکت نمود. اما در ایران پذیرش دانشجو منوط ﺑﻪ داشتن مدرک کارشناسی ارشد، ﻗﺒولی در آزمون ورودی، کسب نمره قابل قبول از مصاحبه و آزمون زﺑان است. در ایران ﺟﺬب به­ صورت متمرکز بوده و لذا دانشکده­ ها اختیاری در جهت انتخاب دانشجو و قرار دادن معیارهایی برای پذیرش دانشجوی خود ندارند.

بر طبق جدول شماره چهار در مقایسه وظایف دانش­آموختگان در هردو دانشگاه می ­توان اشاره کرد که وظایف مرتبط با رشته، واقع­ گرایانه و همچنین مرتبط با فلسفه - رسالت و چشم انداز است.

براساس جدول شماره پنج از نظر مشخصات و ساختار دوره تعدادی از واحدهای اصلی دانشگاه دوک با واحدهای دانشگاه ایران هم­پوشانی دارد. در دانشگاه دوک فلسفه علم و توسعه نظریه­ها با فلسفه علم و پرستاری و نظریه­پردازی در پرستاری مشابهت دارد. روش­شناسی تحقیق کیفی و طراحی تحقیق کیفی با روش­شناسی و نقد پژوهش ­های کمی و کیفی در پرستاری و همچنین در واحدهای رهبری در علم و آمار نیز با هم مشابه هستند. در ایران درس چالش­های پرستاری و درس نظام­ها تدریس می­شود که در برنامه درسی دانشگاه دوک وجود ندارد. در دانشگاه دوک ارایه واحدهای تئوری در سه نیم­سال اول بوده و واحدهای انتخابی آن­ها در نیم­سال (ترم) چهارم می ­باشد. در این ترم براساس نظر استاد راهنما در مواردی که دانشجو ضعف داشته از واحد­های انتخابی که 27 واحد است، انتخاب و آن­ها را باید بگذراند. کل واحدهای گذرانده شده در دانشگاه دوک 48 واحد است که دانشجو 33 واحد آن­ها را در سه نیم­سال اول و 15 واحد انتخابی را در نیم­سال چهارم گذارنده و در اوایل سال سوم برای امتحان جامع آماده می ­شود. لازم به ذکر است که امتحان جامع در دانشگاه دوک به ­صورت غیرحضوری بوده و سوال­ها برای دانشجویان ایمیل­شده و آن­ها دو هفته فرصت دارند تا به سوال­ ها پاسخ دهند. در ایران نیز دانشجو باید 45 واحد را در کل انتخاب کرده که از این واحدها 19 واحد اصلی و 6 واحد انتخابی و 20 واحد پایان­نامه می­باشد. در ایران نیز بعد از گذراندن سه نیم­سال اول که مربوط به دروس تئوری می­باشد در نیم سال چهارم دانشجویان بعد از دفاع از عنوان پایان­نامه خود برای امتحان جامع حاضر شده و بعد از گذراندن موفق امتحان جامع وارد دوره پژوهشی خواهند شد.
بحث و نتیجه ­گیری
هدف کلی مطالعه حاضر مقایسه تطبیقی برنامه درسی دوره دکتری پرستاری در نظام آموزشی ایران و دانشگاه دوک بوده است. باتوجه به نتایج به ­دست آمده از مطالعه حاضر موارد زیر قابل بحث و پیشنهاد است. در تعریف رشته پرستاری دکتری پرستاری ایران به حوزه­های مختلفی اشاره شده است (جدول شماره 1) این درحالی است که در دانشگاه دوک فقط به دو حوزه پژوهشی و آموزشی پرداخته شده است. باتوجه به گستردگی تعریف رشته دکتری پرستاری در ایران و مدت تحصیلی درنظر گرفته­شده برای قسمت آموزشی نمی­توان به همه اهداف دست پیدا کرد و باید در برنامه درسی ایران در تعریف رشته نگاه تخصصی­تری به تعریف رشته داشت. این درحالی است که در دانشگاه دوک تنها به دو حوزه تاکید شده و هدفشان رسیدن به این دو حوزه می­باشد. بنابراین در تعریف رشته برنامه درسی در ایران در کنار گستردگی تعریف آن باید به جنبه ­های آموزشی و پژوهشی که هدف اصلی در این مقطع می­باشد توجه ویژه­ای داشت. در مطالعه گلی روشن و همکاران (2019) اشاره شده است که تعریف یک رشته باید به گونه­ ای باشد که برای یک فرد ناآشنا با این حرفه تصویری زیبا ودر عین­حال جامع و همه­جانبه از طرف حرفه در ذهن ایجاد گردد. در تعریف رشته در ایران اگرچه سعی شده است توانمندی­های حوزه­های مختلف به تصویر کشیده شود، ولی یک تعریف سمبولیک و کلیشه­ ای است (2).
فلسفه برنامه دکتری پرستاری ایران با دانشگاه دوک از جهاتی مشابه و از جنبه­هایی متفاوت می­باشد. در دانشگاه دوک به هر چهار متاپارادایم پرستاری یعنی انسان، محیط، سلامتی و پرستاری اشاره شده است. در کل فلسفه دانشگاه دوک نگاهی بسیار وسیع و جامع به پرستاری داشته و در فلسفه خود به همه ابعاد و متاپارادایم­های پرستاری پرداخته و در راستای تعریف رشته آن از پرستاری است. با این وجود فلسفه دکتری پرستاری ایران نیز به متاپارادایم ­های انسان و سلامتی اشاره نموده است و باتوجه به این­که متاپارادایم­های پرستاری شامل محیط و پرستاری هم می­شود لذا این نیاز دیده می­شود که این دو متاپاردایم هم در فلسفه پرستاری گنجانده شود. از طرفی در فلسفه برنامه درسی نظام ایران به ارزش­های اسلامی حاکم بر جامعه تاکید شده است که از نقاط قوت آن به حساب آمده که در برنامه درسی دانشگاه دوک مذهب را جدای از اصول حرفه­ای می­دانند. براساس مطالعه رفعتی و همکاران (2016) در مطالعه تطبیقی خود نشان دادند که در ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻓﻠﺴﻔﻪ آﻣﻮزش ﭘﺮﺳـﺘﺎری ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ارزشﻫﺎی ﺣﺮﻓﻪای در    ﻋﯿﻦ ­ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ ﺿﺮوری ﺑﻪ­ﻧﻈﺮ ﻣﯽ­رﺳﺪ. درحالی­که در نظام­های آموزشی کشورهای سکولار ارزش­های مذهبی جدای از  ارزش­های حرفه­ای است (5). بنابراین پیشنهاد می­شود فلسفه دکتری پرستاری در ایران با توجه به متاپارادایم­های پرستاری نیاز به اصلاح و تغییر دارد. مطالعه حاج باقری و همکاران به مقایسه فلسفه، اهداف و برنامه­های درسی سطوح تکمیلی آموزش پرستاری در ایران و جهان پرداخته است و معتقدند که درحال حاضر برنامه­های آموزش پرستاری، از جمله در سطح تحصیلات تکمیلی دارای فلسفه، اهداف و رسالت مکتوب و مشخصی نبوده، متناسب با نیاز جامعه نیست و فاقد کیفیت لازم است که نتیجه آن­ها نیز تعداد زیادی پایان­نامه بدون استفاده، اخذ مدرک و ایجاد یادگیری نسبی عمدتاً در سطح دانش، با تغییر رفتار اندک و فقدان مهارت کافی در آموزش، مدیریت و پرستاری تخصصی و استخدام فارغ­ التحصیلان در حیطه ­های آموزش، مدیریت و عرصه­ هایی است که فرد تخصص آن را نداشته یا امکان به کارگیری آموخته ­ها را ندارد (19).
در ارتباط با رسالت، چشم­انداز و اهداف کلی، در برنامه درسی نظام آموزشی ایران رسالت واضح و روشن بوده و در ارتباط با ارزش­ ها و باورهای آن رشته است. به فراگیران توجه ­شده و سلامتی افراد جامعه را نیز در بر دارد با این وجود از ارتقای رشته پرستاری، تربیت دانشمندان و رهبران پرستاری و تربیت متخصصانی که در بالین بتوانند به ­خوبی عمل کنند صحبتی به میان نیامده است. بنابراین از نقاط ضعف برنامه درسی ایران می­توان به عدم ارتقای رشته و تربیت رهبران پرستاری که از موارد مهم و اساسی در رسالت دانشگاه دوک بوده و به آن اشاره شده است توجه کرد. در ارتباط با چشم­انداز برنامه درسی دانشگاه دوک دورنمایی بسیار کلی داشته و در آن افراد جامعه و خانواده ­ها و تحول در جامعه دیده شده است. با این حال چشم­انداز برنامه درسی ایران محدود به مرزهای جغرافیایی است. همچنین این چشم­انداز بسیار وسیع و کلی بوده و بیشتر در جهت جذب نیروهای متخصص و مطرح شدن در منطقه می­باشد و این درحالی است که در برنامه درسی دانشگاه دوک به مسایل سلامت افراد و جامعه پرداخته  می­ شود که این باتوجه به مقایسه ایران و مسیر رو به پیشرفت این کشور و نوپا بودن رشته دکتری با دانشگاه دوک قابل توجیه است. از نظر اهداف دکتری در برنامه درسی نظام آموزشی ایران اهداف در حیطه­های مختلفی ارایه شده است. باتوجه به این­که اهداف در جهت رسالت، فلسفه و چشم­انداز می­باشد ولی دوره دکتری در ایران 4 تا 5/4 سال بوده و 2 سال اول آن به دورس تئوری و تکالیف مربوطه می­گذرد و دو سال دوم نیز دوره پژوهشی می­باشد. لذا نمی­توان به همه این اهداف در طی این مدت دست پیدا کرد. در مقابل در برنامه درسی دانشگاه دوک به­صورت تخصصی­تر فقط به تربیت رهبران، مدیران و محققان در پرستاری پرداخته می­شود و به­نظر این اهداف کاملاً در مدت زمان تحصیل در مقطع دکتری قابل رسیدن و حصول است. بنابر این پیشنهاد می ­گردد که در رسالت به وسعت و اهمیت رشته و در اهداف کلی به واحدهای درسی عملی و تئوری بیشتری در ارتباط با اهداف پرداخته شود. در مطالعه زمان زاده و همکاران (1393) که با هدف بررسی دیدگاه دانشجویان در مورد کیفیت آموزش دوره دکتری پرستاری انجام شد، گزینه مربوط به تناسب دروس دوره دکتری با حرفه ­ی پرستاری، رسالت و تعهد آن از کم­ترین امتیاز ممکن برخوردار بود (20).
نتایج مطالعه برزو و همکاران (2016) نشان داد که در ایران مأموریت در دانشکده پرستاری محدود به مرزهای جغرافیایی گشته است که باتوجه به نوپا بودن این مقطع می­تواند قابل توجیه باشد ولی اهداف بیان شده با شرایط موجود و نیازهای جامعه مطابقت چندانی ندارد (3). بنابراین نتایج با یافته­ های مطالعه حاضر مطابقت ندارد. یکی از دلایل آن می­تواند به­خاطر تغییر در برنامه درسی ایران در سال 1395 ­باشد که این مطالعه قبل از آن انجام شده و در برنامه درسی نیازهای جامعه نیز دیده و اصلاح شده است.
نقش­ها در دانشگاه دوک براساس فلسفه و رسالت و متناسب با حرفه و واقعیت و قابل دسترس است. در ایران نیز به­ همین صورت می­باشد ولی همگی این نقش­ ها باتوجه به دوره زمانی تحصیلی قابل دسترس نمی­باشد و پیشنهاد می­شود نقش­ها باتوجه به دوره آموزشی و محتوی دروس اصلاح گردد. نتایج مطالعه ادیب حاج باقری و همکاران (2019) با مطالعه حاضر همسو می­ باشد. در این مطالعه باتوجه به این­که یکی از اﻫداف دکتری پرستاری تربیت استاد و ارتقای آموزش پرستاری   می­باشد ولی در این راستا اقدام خاصی صورت نگرفته است. ﺑسیاری از ﺻاﺣﺐ نظران حیطه آموزش معتقدندکه تمرکز ﻓﻌلی دانشکدهﻫای پرستاری ﺑر آماده­ سازی دانشجویان برای پژوهش می­ باشد. تمرکز در برنامه­های دکتری پرستاری باید بر  آماده­ سازی فارغ­التحصیلان برای نقش استادی و کسب صلاحیت بالینی باشد (21).
نتایج مطالعه حاضر پس از بررسی مشخصات دوره و محتوی دروس، واحدهای ارایه شده در برنامه درسی نظام آموزشی ایران و دانشگاه دوک نشان داد که هر دو براساس فلسفه، رسالت، چشم­ انداز و هدف تدوین شده­اند. همچنین نتایج بیانگر آن بود که ترتیب زمانی دروس رعایت شده و دروس از ساده به مشکل چینش و موضوعات تکمیل­کننده هم بوده و تکرار وجود ندارد.
در برنامه­ ی آموزشی دکترای پرستاری ایران واحد چالش­ های پرستاری از نقاط قوت این برنامه است که به مسائل حرفه ­ای و اجتماعی­شدن پرستاری دقت بسیار دارد. ضمن این­که واحدهای برنامه­ی دکتری در ایران بایستی از آموزش محور بودن به سمت سلامت محور و جامعه محور بودن سوق داده شود. همچنین واحد سیاست­گذاری در پرستاری می­تواند توانمندی متخصصین پرستاری را در سیاست­گذاری­های بهداشتی جامعه و تعاملات بین حرفه­ای سازنده افزایش دهند. از نظر محتوی میزان واحد اصلی در برنامه درسی ایران 19 واحد و در دانشگاه دوک 33 واحد می­باشد. باتوجه با اهداف هردو دانشگاه جهت تربیت نیروی پژوهشی و آموزشی در دانشگاه دوک بیش از 10 واحد از واحدهای اصلی آن­ها مرتبط با روش تحقیق است و در ایران صرفاً 5/3 واحد تئوری به این دروس اختصاص یافته است، در حالی­که در دانشگاه دوک واحد عملی تحقیق به میزان 140 ساعت درنظر گرفته شده است و واحد عملی در برنامه درسی ایران دیده نشده است. میزان واحد انتخابی (non-core) در برنامه درسی ایران 6 واحد می­ باشد که این واحدها هم به­نوعی اجباری بوده و انتخابی نیست یعنی دانشجو مجبور به گذراندن این 6 واحد می­باشد. نکته مهم این است که این 6 واحد در راستای فقط گرایش دانشجو بوده و کمکی به وی در جهت پوشاندن نقاط ضعف وی ندارد ولی در دانشگاه دوک دانشجو می­تواند در راستای نقاط ضعف خود با هدایت استاد راهنما از 27 واحد انتخابی 15 واحد در ارتباط با روش تحقیق و آمار مقدماتی و پیشرفته را انتخاب کرده و آن­ها را در دو سال اول بگذراند تا به تقویت دانشجو در امر تحقیق و تدریس کمک نمایند. باتوجه به آموزشی و بالاخص پژوهشی ­بودن دوره دکتری پرستاری در ایران، این دوره بالینی دیده نشده است. واحدهایی که صورت انتخابی گذاشته شده است پاسخگوی آموزش دانشجویان دکتری در بالین نمی­باشد. از طرفی چون تمرین تدریس در محتوی درسی وجود ندارد و هدف از آموزش دانشجویان دکتری در آینده به­عنوان اعضای هیات علمی در دانشگاه    می­باشد، لذا این هدف نیز باتوجه به این­که درحال حاضر برنامه درسی دکتری در ایران هم بالینی و هم پژوهشی و آموزشی می­باشد، نمی­تواند آمادگی لازم را برای دانشجویان بعد از فارغ ­التحصیلی فراهم کند. لذا پیشنهاد می­ شود رشته دکتری پرستاری بالینی به ­عنوان رشته ­ای جداگانه در سال­های آتی راه ­اندازی شود. نتایج مطالعه کیم (Kim) و همکاران نیز با مطالعه حاضر هم راستا بوده و نشان می­دهد که اکثر برنامه­های دکتری فلسفه پرستاری از نظر روش­های بالینی ضعیف بوده و مرکزیت برنامه­های آن به­روی روش­ های تحقیق است (22). از محدودیت­های مطالعه حاضر می­توان به عدم دسترسی به متن برخی مقالات به­روز اشاره کرد. باتوجه به مقایسه برنامه درسی در ایران و دانشگاه دوک پیشنهاد می­ گردد از نظر محتوی دروس تئوری به­خصوص در میزان واحدهای درس روش تحقیق و آمار بازنگری گردد. همچنین پیشنهاد می­گردد واحدهایی به­صورت انتخابی برای دانشجویان گذاشته شود که واقعاً انتخابی بوده و درجهت پیشرفت دانشجویان و پوشاندن نقاط ضعف آنان باشد. از طرفی یکی از نقاط بارز در دانشگاه دوک وجود رشته مجزای دکتری پرستاری بالینی است. در ایران نیز توصیه می­شود باتوجه به این­که سعی می­گردد با برگزاری کارآموزی در دوران تحصیل در مقطع دکتری تا حدودی این قسمت نیز پوشش داده شود ولی با این­حال، آکادمیک و علمی نبوده و نیاز به راه­اندازی رشته دکتری پرستاری بالینی جهت ارتقای کیفیت آموزش و مراقبت بهتر از بیماران در بالین می­ باشد.
قدردانی
پژوهشگران مراتب سپاسگزاری خودشان را از اساتید محترم گروه پرستاری که در انجام این مطالعه همکاری کردند را ابراز می­دارند.