[صفحه اصلی ]   [Archive] [ English ]  
:: صفحه اصلي :: درباره نشريه :: آخرين شماره :: تمام شماره‌ها :: جستجو :: ثبت نام :: ارسال مقاله :: تماس با ما ::
بخش‌های اصلی
صفحه اصلی::
اطلاعات نشریه::
آرشیو مجله و مقالات::
برای نویسندگان::
برای داوران::
ثبت نام و اشتراک::
تماس با ما::
تسهیلات پایگاه::
بایگانی مقالات زیر چاپ::
::
جستجو در پایگاه

جستجوی پیشرفته
..
دریافت اطلاعات پایگاه
نشانی پست الکترونیک خود را برای دریافت اطلاعات و اخبار پایگاه، در کادر زیر وارد کنید.
..
ثبت شده در

AWT IMAGE

AWT IMAGE

..
سامانه جامع رسانه های کشور

..
:: دوره 12، شماره 3 - ( 1399 ) ::
جلد 12 شماره 3 صفحات 78-68 برگشت به فهرست نسخه ها
شناسایی عوامل بازدارنده همکاری های علمی بین المللی در نظام آموزش عالی کشور و ارائه راهکار: مطالعه ای کیفی
شهرام مهرآور گیگلو* ، علی خورسندی طاسکوه ، سعید غیاثی ندوشن ، عباس عباس پور
دانشجوی دکتری مدیریت آموزش عالی، گروه مدیریت و برنامه ریزی آموزشی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران ، s.mehravar@atu.ac.ir
واژه‌های کلیدی: آموزش عالی، همکاری علمی، بین المللی، پژوهش کیفی
متن کامل [PDF 361 kb]   (907 دریافت)     |   چکیده (HTML)  (3390 مشاهده)
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: مدیریت آموزشی
متن کامل:   (1508 مشاهده)
مقدمه
جهانی شدن آموزش عالی باعث شده است که دانشگاه ­های امروزی از نظر ارزش ­های آکادمیک و ماموریت ­های حرفه ­ای دگرگونی­ های گسترده ­ای را تجربه کنند. بسیاری از کشورهای توسعه ­یافته در سال­ های اخیر سیاست ­ها ملی خاصی را در زمینه ارتقای فعالیت­ های علمی بین ­المللی دانشگاه­های خود اتخاذ کرده­اند، به ­عنوان نمونه دولت ژاپن در سال 1983 برنامـه جـذب و پذیـرش 100 هـزار دانشـجوی بین­ المـللی را تعریف کرد، طوری که هم اکنون 4 درصد دانشجویان بین­المللی در دانشگاه­های ژاپن مشغول تحصیل هستند، یا تاسیس برنامه بورسیه فولبرایت در سال 1946 توسط سناتوری آمریکایی به نام جیمز ویلیام فولبرایت، به ­عنوان برنامه رقابتی در زمینه مبادلات آموزش عالی، نقطه عطفی در گسترش تعاملات علمی بین­المللی در آموزش عالی جهان بود. همچنین مطالعات مختلف نشان می­دهند که رهبران آموزش عالی در جهان به­طور روزافزونی بنا به­ دلایل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در تلاش برای بین­المللی نمودن    دانشگاه­ های خود هستند (1،2). کاتو و آندو (Kato & Ando) بر این باورند که در طول دو دهه اخیر فعالیت دانشگاه‌ها کاملاً بین‌المللی شده و دانشگاه‌ها در تلاش هستند تا همکاری‌های علمی- بین‌المللی خود را گسترش دهند (3). لائو و لین (Lau & Lin) نیز همکاری‌های علمی بین‌المللی را به‌عنوان یکی از اشکال غالب بین‌المللی شدن آموزش عالی که طیف وسیعی از فعالیت‌های دانشگاهی، اعم از فعالیت‌های مشترک بین‌المللی از قبیل برگزاری کنفرانس‌های مشترک، تبادل استاد و دانشجو، برگزاری دوره‌های آموزشی مشترک، طرح‌های پژوهشی مشترک، معرفی کرده‌اند (4). سیمینی، زاکاریا و گابریلی (Cimini, Zaccaria & Gabrielli) نیز نقش همکاری‌های علمی بین‌المللی را در رشد اقتصادی و علمی دانشگاه‌ها و کشورهای مطبوع بسیار مؤثر دانسته‌اند (5). الدیری (Aldieri) و همکاران نیز معتقدند که همکاری‌های علمی-بین‌المللی در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی به انباشت، رشد و توسعه سرمایه انسانی و درنهایت منجر به افزایش درآمد دانشگاه می‌شود (6). برچین (Berchin) و همکاران نیز بر سهم و نقش همکاری‌های علمی بین‌المللی دانشگاه‌ها در حل مسائل پژوهشی، اشتراک دانش بین محققان و حل مسائل جامعه دانشگاهی تأکید کرده‌اند (7). همکاری‌های علمی بین‌المللی بین دانشگاه‌ها، فرصتی را برای گسترش ارتباطات جهانی و محلی و امکان ادغام ابعاد بین فرهنگی در پژوهش و آموزش را فراهم نموده (8) و همچنین باعث ایجاد ظرفیت تحقیقاتی برای موسسات آموزش عالی شده (9) و از برنامه‌های تحقیقاتی موسسات آموزش عالی حمایت کرده (10)، و به حل مسائل پیچیده محلی کمک  می­ کند (11) و از همکاری‌های آموزشی بین‌المللی از قبیل برنامه‌های تحصیل در خارج از کشور و بین­المللی­ سازی  برنامه ­های درسی پشتیبانی می ­کند (12).
همکاری­ های علمی-بین­المللی در ایران نیز از سایقه دیرینه ­ای برخوردار است، به ­طوری که در گذشته ایران در عرصه علم و فناوری مهد رجوع اندیشمندان جهان بوده اما در حال حاضر دانشگاه­ها و موسسات آموزش عالی ایران، به واسطه شرایط خاص حاکم بر کشور- مذهب، فرهنگ و سیاست­های خاص بین­المللی ایران و ماهیت انقلابی و خوی ضداستکباری انقلاب اسلامی- با چالش­های فراوانی مواجه­اند. این درحالی­است که سالانه خیل عظیمی از نخبگان و سرمایه­ های انسانی کشور، فارغ از ضعف برنامه­ ریزی ­های ملی و دولتی، جلای وطن گفته و عازم کشورهای مختلف می­شوند و برنامه جامعی برای اعزام، بازگشت و یا جبران خروج آن­ها از طریق تبادل دانشجو وجود ندارد (13). بررسی اسناد بالادستی ازجمله قانون برنامه ششم توسعه، سند تحول و نوآوری علوم پزشکی و نقشه جامع علمی کشور نیز حاکی از آن است که توجه به بعد بین ­المللی در فعالیت­ ها و خدمات آموزشی، پژوهشی دانشگاه ­ها مورد تاکید قرار گرفته است. در قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه جمهوری اسلامی ایران تأکید بر تعاملات بین‌المللی در مقایسه با برنامه‌های پیشین قابل‌توجه است. در ماده ۶۴ این برنامه به ‌صراحت بر گسترش همکاری و تعاملات علمی بین‌المللی تأکید شده و به ایجاد واحدها و شعب آموزش عالی با مشارکت دانشگاه‌های معتبر بین‌المللی تاکید شده است (14). در نقشه جامع علمی کشور نیز بر گسترش تعاملات علمی بین­المللی تاکید شده است. این تاکید ناظر بر اراده سیاسی در سطح قانون ­گذاری و سیاست­گذاری برای ارتقای بعد بین­المللی دانشگاه ­های کشور است (15). در سند تحول و نوآوری آموزش علوم پزشکی که در سال 1394 در قالب 12 سیاست کلان آموزش علوم پزشکی و 11 بسته عملیاتی تدوین شده به  بین ­المللی­ سازی و تعاملات علمی بین­المللی آموزش علوم پزشکی به­ صورت صریح تاکیده شده و یکی از بسته­ های این سند بین­المللی سازی آموزش در علوم پزشکی است (16).
­ فیروزجائیان در پژوهشی به مطالعه و تحلیل عوامل امتناع و شرایط امکان بین‌المللی شدن در پردیس با تمرکز بر برنامه‌ریزی درسی بین فرهنگی پرداخته است.              یافته ­های این پژوهش حاکی از آن بود که فقدان توجه به حقوق مالکیت فکری و عدم پایش کیفی پژوهش، کمبود منابع مالی و فقدان قوانین حمایت‌کننده در سطح فرابخشی و بخشی، پایین بودن حقوق اعضای هیأت علمی در دانشگاه‌های ایران، عدم تدریس دروس حداقل به یک زبان بین‌المللی و فقدان اولویت رویکرد بین فرهنگی در برنامه‌ریزی درسی و فقدان کفایت لازم در ساختار سازمانی دانشگاه جهت برنامه‌ریزی درسی بین فرهنگی از مهم‌ترین عوامل امتناع بین‌المللی شدن پردیس در دانشگاه‌های تخصصی تهران است (17). حاتمی نیز در پژوهشی به شناسایی چالش‌های بین‌المللی شدن دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی وابسته به جهاد دانشگاهی پرداخته است. یافته­های این پژوهش نشان داد که چالش‌های ساختاری، فرهنگی و اجتماعی، دیپلماتیک، آموزشی و محتوایی، ارتباطی، فناوری/ تجهیزاتی از مهم‌ترین عوامل امتناع بین‌المللی شدن دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی وابسته به جهاد دانشگاهی است (18). ملک­زاده در پژوهشی به بررسی نقش همکاری ­های علمی بین­المللی در توسعه علمی ایران پرداخته است. از نظر وی مهم­ترین موانع برقراری همکاری­ های علمی با دنیای خارج عبارتند از: عدم آگاهی مدیران و تصمیم ­گیران جامعه از نقش حیاتی همکاری علمی با دنیای خارج؛ موانع فرهنگی و سیاسی و نگرش منفی سیاسی ایران نسبت به آمریکا؛ مشکلات مربوط به اخذ روادید برای ورود به اروپا و آمریکا و هزینه­ های مربوط به آن و نبود اینترنت پر سرعت در مراکز علمی و پژوهشی (19).  زمانی­منش و همکاران به بررسی عوامل موثر بر بین­المللی­سازی آموزش علوم پزشکی از دیدگاه اعضای هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی پرداخته­اند.    یافته­های این پژوهش حاکی از آن است که عوامل اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، دانشگاهی، مدیریتی و اطلاع رسانی بر بین ­المللی سازی آموش علوم پزشکی تاثیر دارند. همچنین نتایج اولویت­ بندی فریدمن نیز نشان داد که حیطه سیاسی بیشترین و حیطه فرهنگی کمترین تاثیرگذاری را بر بین­المللی­سازی آموزش علوم پزشکی داشته است (20). دادگران در پژوهشی به شناسایی ابعاد و مولفه­های ارتقاء نظام آموزش پزشکی در تراز بین­المللی با استفاده از تکنیک دلفی پرداخته­اند. براساس یافته­های این پژوهش، سه مولفه اصلاح و رتبه­بندی در نظام آموزشی، ارتقای کیفیت آموزش دانشگاه و بین­المللی سازی آموزش (شرایط جهانی و منطقه­ای، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی، همکاری علمی و تجهیزات، مدیریت و منابع انسانی، فعالیت­های فوق برنامه­درسی، نظارت و بازبینی) به­عنوان مهم­ترین مولفه­ های ارتقاء نظام آموزش پزشکی در تراز بین­المللی شناسایی شده است (21). ستوده­فر در پژوهشی به الگوپردازی بین­المللی­سازی دانشگاه­ها با تاکید بر حکمرانی چند سطی پرداخته­اند. الگوی پیشنهادی این پژوهش متشکل از پنج بعد اقتصادی و اجتماعی، انسانی و فرهنگی، علمی و فناوری، سازمانی و ساختاری و سیاسی- حکومتی بود (22). یافته­های پژوهش آماراتنگا (Amaratunga) و همکاران نشان داد که تفاوت‌های زبانی، تفاوت‌های فرهنگی، پیدا کردن همتایان با علایق تحقیقاتی مشابه، نبود حمایت سازمانی، نبود فرصت‌های شبکه‌سازی، مقررات مالی مربوط به کشورها، نبود توانایی و خلاقیت فردی و کمبود اطلاعات درخصوص پروژه‌های مشترک از مهم­ترین موانع همکاری­های علمی بین­المللی است (23). یافته­های پژوهش الشهراری (Alsharari) نیز بیانگر آن بود که نقطه ضعف آموزش عالی بین­المللی در امارات متحده عربی عمدتاً به هزینه‌های بالا برای تحصیل دانشجویان در مؤسسات خصوصی و دولتی مربوط است (24). یافته­ های پژوهش تان هیکو- نیپومئکنو (Tanhueco-Nepomuceno) نیز نشان داد که عدم آگاهی از مأموریت‌ها، دیدگاه‌ها، چشم‌اندازها و اهداف و ارزش‌های اصلی برای بین‌المللی شدن؛ فقدان برنامه‌های استراتژیک مشخص برای بین‌المللی کردن. منابع داخلی محدود ازجمله فقدان پرسنل واجد شرایط از نظر دانش و مهارت‌های حرفه‌ای، آموزش به زبان انگلیسی، مهارت ICT و مهارت‌های پژوهش؛ فقدان فرهنگ حمایتی در سطح نهادی، منطقه‌ای و ملی برای بین‌المللی­سازی از مهم­ترین موانع در دانشگاه­های منطقه ASEAN است (25). یافته­های پژوهش شاهیجان نشان داد که عدم تخصیص بودجه کافی برای بین‌المللی شدن، رویه‌های بوروکراتیک و فرآیندهای تصمیم‌گیری پیچیده و کسل‌کننده، تعاریف مبهم استراتژی بین‌المللی سازی، هزینه بالای اقامت در خارج از کشور، کمبود تجهیزات و امکانات، ایجاد چالش و انگیزه در کارکنان، دانشجویان و محققان محلی برای رقابت کردن، فعال نبودن همه کارکنان بین‌المللی در انجام پژوهش از مهم­ترین موانع بین­المللی شدن در دانشگاه­های مالزی است (26). یافته­های پژوهش بری و تیلور (Berry& Taylor) نشان داد که فرار مغزها، ایجاد نابرابری (همه دانشجویان از یک تجربه بین‌المللی برخوردار نیستند)، مسائل حقوقی (به‌عنوان ‌مثال حقوق مالکیت معنوی) ناشی از همکاری‌های پژوهشی مشترک، گرانی، منافع محدود از بخش‌های دانشگاهی، کمبود  کارکنان واجد شرایط برای کار در بین‌المللی شدن از مهم­ترین موانع در دانشگاه­های مورد بررسی است (27).   یافته­های پژوهش موداربک و کاشکین بایوا (Maudarbekova Kashkinbayeva &) حاکی از آن بود که مهم‌ترین موانع بین‌المللی­سازی در دانشگاه‌های قزاقستان به ترتیب اهمیت، کمبود بودجه، عدم آگاهی از زبان‌های خارجی، تفاوت بزرگ در برنامه‌های آموزشی و تحصیلی دانشگاه‌ها، فقدان مسکن ارزان ‌قیمت، عدم اطلاعات درمورد فرصت‌های همکاری بین‌المللی، رقابت با دانشگاه‌های دیگر، عدم وجود دفاتر روابط بین‌الملل، مخالفت وزارتخانه‌ها و سایر ادارات دولتی، عدم آگاهی مدیران دانشگاه از اهمیت بین‌المللی شدن، عدم آگاهی اعضای هیأت­علمی دانشگاه از اهمیت بین‌المللی شدن و عدم علاقه دانشجویان است (28). یافته­های پژوهش بوزمن (Bozeman) چالش‌های عمده اجرای همکاری‌های علمی بین‌المللی که در تمام مراحل همکاری‌های علمی بین‌المللی از آغاز مذاکره تا اجرای آن می‌تواند اتفاق بیفتد را به ترتیب اهمیت و اولویت، بدین ترتیب ارائه داده است: فقدان منابع، سیاست‌ها و قوانین و مقررات دولتی، اختلاف ‌نظر در اهداف، عدم توجه به جزئیات، تشریفات بیش‌ از اندازه، تفاوت‌های فرهنگی و ارتباطات ضعیف (29).
با عنایت به نکات یاد شده پژوهش حاضر بر آن است تا با استفاده از نظرات مدیران بخش بین­الملل دانشگاه­های دولتی کشور و صاحب­نظران این حوزه چالش­ها و عوامل بازدارنده همکاری­های علمی بین­المللی را در دانشگاه­های دولتی کشور شناسایی کرده و راهکارها و توصیه­های سیاستی را برای ارتقای همکاری­های علمی بین­المللی ارائه دهد، پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که عوامل بازدارنده همکاری­های علمی بین­المللی در دانشگاه­های دولتی کشور کدامند؟
روش ­ها
پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی و با استفاده از روش تحقیق کیفی از نوع توصیفی- اکتشافی انجام شده است. گروه هدف پژوهش حاضر، مدیران بخش بین­الملل دانشگاه­های دولتی و صاحب­نظران این حوزه بود. با استفاده از روش نمونه­گیری هدفمند و گلوله­برفی 10 مدیر بخش بین­ الملل دانشگاه­ های دولتی کشور با تاکید بر دانشگاه­های بزرگ و سطح یک کشور و 4 عضو هیات علمی که سابقه پژوهشی مرتبط با موضوع پژوهش داشته­اند، به عنوان مشارکت­ کنندگان در پژوهش انتخاب و ابزار گردآوری داده­ها نیز مصاحبه نیمه­ساختار یافته بود. برای تحلیل داده­ها از روش تحلیل مضمون استفاده شد. در همه شیوه ­های تحلیل داده­های کیفی، تحلیل مضمون یا تماتیک از اهمیت زیادی برخوردار است. تحلیل موضوعی یا تماتیک ضمن این­که خود یک روش مستقل تحلیلی است، می­تواند در روش­های تحلیلی دیگر نیز به کار رود. داده­های مورد تحلیل در روش تماتیک شامل داده­های متنی، مصاحبه­ ها و داده ­های مشاهده ­ای متنی شده هستند. این نوع تحلیل در وهله اول به دنبال الگویابی است. زمانی که الگویی از داده ­ها به دست آید باید حمایت تمی یا موضوعی از آن صورت گیرد. به عبارتی تم­ها از داده ­ها سرچشمه می­ گیرند. الگوهای متعددی برای تحلیل تماتیک وجود دارد که   شباهت­ های بسیار زیادی باهم دارند. الگوی ارائه شده توسط استربرگ (Sterberg) یکی از کامل­ترین الگوها است که در زیر به اختصار بیان می­شود (الگوی استربرگ الگوی استفاده شده برای تحلیل تماتیک داده­ها در این پژوهش است): استربرگ در طرح خود به پنج مرحله به­صورت زیر اشاره می­کند: 1. مدیریت داده­ها: تنظیم و سازماندهی داده­ها ۲. درگیری با داده­ها: در این مرحله مقدمات تحلیل داده ­ها با انجام یکسری کدگذاری­ ها فراهم می­شود، مستلزم توجه به موارد متعددی شامل، کدگذاری باز، توسعه تم­ها، کدبندی متمرکز است.٣. ترسیم داده­ها: در این مرحله مقوله ­ها، تم­ها و الگوهای بافته شده در قالب نقشه­های داده­ای و دیاگرام­های مفهومی به تصویر کشیده می­شود. 4. توسعه تحلیل: آغاز و توسعه تحلیل­های مبتنی بر مقوله ­ها و تم­ ها. ۵. سنخ ­شناسی: این مرحله آخرین گام تحلیل است. پژوهشگر الگوها را دسته­ بندی کرده و برحسب تفاوت­ها و شباهت­ها آن­ها را سنخ­بندی  می­کند. درنتیجه این تحلیل ­ها، تحلیل تماتیک باید به مرحله اشباع تماتیک (همگرایی مفهومی) برسد. پژوهشگر باید بررسی کند که آیا کدها، تم­ها، الگوها و سنخ ­شناسی ­ها تا حد امکان از نظر مفهومی اشباع شده­اند یا خلاء مفهومی وجود دارد (30). برای بررسی اعتبار داده­ها نیز ابتدا مقوله­ های شناسایی شده در اختیار مشارکت­کنندگان گذاشته شد تا برداشت و تحلیل پژوهشگر را بررسی نمایند. همچنین تحلیل داده­ ها و نتایج در اختیار دو تن از متخصصان قرار گرفت تا نظر تخصصی خود را درخصوص تحلیل داده­ ها و نتایج بیان کنند و جهت کسب اطمینان از کدگذاری­ها، مقوله­ های تشکیل­ دهنده و نام گذاری­ها توسط پژوهشگر اول بوسیله پژوهشگر دوم مورد بازبینی قرار گرفت کد پایایی بین دو کدگذار 86/0 به­ دست آمد و به منظور افزایش قابلیت تایید یافته ­ها از مصاحبه ­ها یادداشت­ برداری شد.
یافته ­ها
مشارکت ­کنندگان در پژوهش حاضر 10نفر از مدیران بخش بین­ الملل دانشگاه­ های دولتی کشور که بین2 الی 6 سال سابقه کاری در بخش بین­الملل دانشگاه­ها و 4نفر نیز  از صاحب نظران این حوزه انتخاب شدند. 8 نفر از   مشارکت ­کنندگان دارای مرتبه استادیاری و 5 نفر مرتبه دانشیاری و 1 نفر نیز دارای مرتبه استادی بودند. پس از تجزیه و تحلیل داده ­های حاصل از مصاحبه، مجموع کدهای آزاد استخراج شده از محتوای مصاحبه­ ها 126 مورد بود که پس از ادغام کدهای مشابه با یکدیگر درنهایت 83 کد استخراج و در 10 مفهوم مشابه طبقه­بندی و درنهایت در 5 تم اصلی  دسته­ بندی شدند. مقوله ­بندی یافته ­ها در جدول شماره یک ارائه گردیده است.

1. موانع ساختاری: مصاحبه ­شوندگان معتقد بودند که، تعدد نهادهای سیاست­گذار و تصمیم­ساز در آموزش عالی کشور، تعدد اسناد بالادستی و ساختار نامناسب در برنامه­ریزی و سیاست­گذاری، بروکراسی­های پیچیده برای همکاری­های علمی بین­المللی در سطح ملی از مهم­ترین موانع همکاری­های علمی بین­المللی در دانشگاه­های دولتی کشور است. مصاحبه شونده ­ها همچنین درمورد قدیمی بودن قوانین و آئین­نامه­های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، عدم اعطای استقلال و اختیار به دانشگاه­ها بویژه در زمینه همکاری­های علمی بین­المللی، نظام آموزش عالی متمرکز و تسهیل­کننده نبودن قوانین و مقررات ملی شفاف در این زمینه نیز اجماع نظر داشتند و متعقد بودند که برای تسهیل فعالیت­های علمی بین­المللی در نظام آموزش عالی کشور باید یک نهاد واحد تصمیم­گیر در این حوزه مشخص و برنامه جامع و مدون برای گسترش همکاری­های علمی بین­المللی توسط این نهاد تدوین و آئین­نامه­های قدیمی نیز تغییر داده شود.
2. موانع فرهنگی: یافته‌های پژوهش نشان داد که شرایط خاص فرهنگی حاکم بر جامعه و شرایط فرهنگی دانشگاه‌های کشور از جمله مهم‌ترین عوامل بازدارنده همکاری‌های علمی بین‌المللی در دانشگاه­های دولتی کشور است. در این زمینه مصاحبه­شوندگان درمورد ارتباط میان فرهنگی ضعیف؛ عدم تحمل فرهنگ­های دیگر در جامعه؛ باز نبودن فرهنگ جامعه به پذیرش محققان بین ­المللی؛ عدم پذیرش فرهنگ خارجی در جامعه؛ مشکلات ناشی از ارزش­های مذهبی جامعه؛ عدم فرهنگ همکاری بین اعضای هیات علمی اجماع نظر داشتند.
3. موانع سیاسی: مصاحبه ­شوندگان بر این باور بودند که یکی از معیارهای اصلی برای تعامل و همکاری علی بین­المللی داشتن محیط سیاسی منعطف و پویا و همسو با سیاست­های جهانی است. در این زمینه نیز آنان متفق­القول معتقد بودند که فضای سیاسی موجود در محیط داخلی و فشارها و تحریم­های یک­جانبه جامعه جهانی علیه کشور، موانعی را در زمینه همکاری­های علمی بین­المللی دانشگاه­های دولتی کشور به هم­راه آورده است. مصاحبه­ شوندگان به موانع زیر به­عنوان موانع کلیدی در همکاری­های علمی بین­المللی دانشگاه­های کشور اشاره کرده­اند: داشتن نگاه امنیتی به همکاری­های علمی بین­المللی؛ هراس از بخطر افتادن امنیت ملی با همکاری­های بین­المللی؛ مشکلات مربوط به اخذ روادید و حضور محققان بین­المللی در کشور؛ اخذ روادید برای محققان ایران جهت حضور در خارج از کشور؛ تحریم­های گسترده علیه ایران؛ ایران هراسی؛ تصویر منفی نسبت به ایران به دلیل تبلیغات منفی در خارج از کشور علیه آن؛ مشکلات مربوط به تمدید ویزای محققان خارجی در داخل؛ عدم همکاری بسیاری از  دانشگاه ­های معتبر به دلیل مسائل سیاسی با دانشگاه­های کشور.
4. موانع زبانی: یافته ­های پژوهش نشان داد که عوامل مربوط به زبان یکی از مهم­ترین موانع در زمینه همکاری­های علمی بین­المللی دانشگاه­های دولتی کشور است. در این زمینه مصاحبه­شوندگان به موارد زیر اشاره کرده­اند: عدم تسلط دانشجویان و اساتید به زبان­های بین­المللی؛ عدم آموزش درست زبان­های بین­المللی در دانشگاه­ها؛ ضرورت تدریس به زبان فارسی در دانشگاه­ها؛ طرد بسیاری از دانشجویان علاقه­ مند بین­المللی احتمالی تحصیل در ایران به­ دلیل آموزش رسمی زبان فارسی در دانشگاه­ها؛ برگزاری کلاس­ها به زبان فارسی؛ ضعف تکلم به زبان بین­المللی در جامعه؛ ضعف دانشجویان و اساتید در نگارش پژوهش به زبان انگلیسی؛ عدم ارائه بخشی از واحدها به زبان انگلیسی.
5. موانع مالی، تجهزات و زیر ساخت­های فیزیکی: یکی دیگر از عوامل بازدارنده همکاری­های علمی بین­المللی در دانشگاه­های دولتی که در این پژوهش به عنوان مقوله کلیدی شناسایی شد، مربوط به عوامل مالی، تجهیزات و زیرساخت­های فیزیکی بود. شرکت­کنندگان در پژوهش به­طور مشخص به موارد زیر اشاره کردند: عدم تخصیص بودجه کافی به بخش بین­الملل در دانشگاه­ها؛ بودجه­های پژوهشی بسیار اندک دانشگاه­های کشور در مقیاس بین­المللی؛ عدم توانایی دانشگاه­ها در تامین هزینه­ های تبادل استاد و دانشجو؛ نوسانات قیمت ارز در کشور؛ عدم وجود زیرساخت­ های فیزیکی در حد استانداردهای بین­ المللی در دانشگاه ­ها.
بحث و نتیجه ­گیری
پژوهش حاضر با هدف شناسایی عوامل بازدارنده همکاری­ های علمی بین­المللی در آموزش عالی کشور با رویکرد کیفی انجام شده است. نتایج نشان داد که عوامل ساختاری یکی از موانع کلیدی در گسترش همکاری­های علمی بین­المللی است. شاهیجان، رضایی و پریسی رویه‌های بوروکراتیک و فرآیندهای تصمیم‌گیری پیچیده و کسل‌کننده را از مهم­ترین موانع بین­المللی شدن دانشگاه­ها می­دانند (26). قنبری باغستان نیز معتقد است که به لحاظ برنامه­ریزی و سیاست­گذاری در زمینه توسعه همکاری­های علمی بین­المللی، بدون شک کشور از فقدان یک برنامه جامع عملیاتی به هم­راه یک متولی و مسئول واحد و پاسخگو رنج می­برد، درواقع تعدد نهادها و دستگاه­های سیاست­گذار و مسئول از یک­سو و تسلسل برنامه­ها و اسناد بالادستی در زمینه آموزش عالی از سوی دیگر، راهنمایی جامع و مشخصی در این زمینه بدست نمی­دهند. این وضعیت باعث شده که در هنگام مطالبه­گری همه دستگاه­ها و نهادها مدعی باشند، اما در هنگام پاسخگویی کم­تر کسی مسئولیت برعهده بگیرد (31). یافته­های این بخش از پژوهش با یافته­ های پژوهش فیروزجائیان که فقدان کفایت لازم در ساختار سازمانی دانشگاه جهت برنامه‌ریزی درسی بین­فرهنگی (17) و همچنین با نتایج پژوهش حاتمی که عوامل ساختاری را از مهم­ترین موانع بین­المللی شدن دانشگاه­ها می­داند (18) همسو است. همچنین نتایج سایر پژوهش­ها نیز بر تایید نتایج این بخش از پژوهش صحه گذاشته است (26،28،29).
نتایج مطالعه حاکی از آن بود که از عوامل فرهنگی یکی دیگر از موانع کلیدی موثر در همکاری­های علمی بین­المللی است. در راهبردهای بین­المللی شدن که در سال 2008 توسط دولت فدرال آلمان تصویب شد بر نقش فرهنگ و اهمیت آن به­خصوص در ارتباط با همکاری علمی با کشورهای درحال توسعه تاکید شده است (32). همچنین وجود نگرش و پارادایم­های فرهنگی به­عنوان مانعی در مسیر بین­المللی شدن آموزش عالی ژاپن آن­ها را به سمت برنامه جت  Japan Exchange and Teaching)) جهت حل مشکلات فرهنگی موجود در این زمینه برد. این برنامه با هدف افزایش فهم دوجانبه بین مردم ژاپن و دیگر ملت­ها و هم­زمان با گسترش بین­المللی شدن در شهرهای ژاپن آغاز شد (33). ملک­زاد نیز موانع فرهنگی را از مهم­ترین موانع توسعه  همکاری­های علمی بین­المللی دانسته است. همچنین آماراتنگا (Amaratunga) تفاوت­های فرهنگی بین پژوهشگران را از مهم­ترین موانع همکاری­های علمی بین­المللی دانسته است (23). نتایج یافته­های سایر مطالعات (21،23،26،29،-17) نیز از عوامل فرهنگی به­عنوان یکی از مهم­ترین موانع همکاری­های علمی بین­المللی در دانشگاه­ها یاد کرده و بر نتایج پژوهش حاضر صحه گذاشته­اند.
همچنین نتایج مطالعه حاضر نشان داد که عوامل مربوط به زبان یکی دیگر از موانع جدی در همکاری­های علمی بین­المللی است. شرکت­­کنندگان متعقدند که اجباری بودن تدریس به زبان فارسی و ضعف در تسلط به زبان­های بین ­المللی مشکلاتی را برای همکاری­های علمی بین ­المللی بوجود آورده است. آماراتنگا (Amaratunga) تفاوت­ های زبانی بین پژوهشگران را از مهم­ترین موانع همکاری­های بین­المللی در موسسات آموزش عالی دانسته است. مطالعات متعددی (17،23،25،28) نیز عدم آگاهی از زبان­های خارجی و به رسمیت شناخته نشدن زبان­های بین­المللی در موسسات آموزش عالی و عدم تدریس بخشی از دروس به زبان انگلیسی را یکی از مهم­ترین مشکلات در برقراری ارتباط بین پژوهشگران داخلی و خارجی و تعاملات علمی بین­المللی دانسته­اند که با یافته­های پژوهش حاضر همخوانی دارد.
یافته­ های مطالعه حاضر بیانگر آن بود که عوامل سیاسی نیز موانعی را برای همکاری­ های علمی بین­المللی در آموزش عالی بوجود آورده است. موانع مربوط به عوامل سیاسی در دو سطح قابل بررسی است، یکی مشکلات مربوط به عوامل سیاسی خارجی که به­طور ظالمانه از سوی خارجی­ها اعمال می­شود، دسته دیگر نیز مربوط به مسائل سیاسی داخلی کشور است. دیگر پژوهش­ها نیز نقش روابط سیاسی بین کشورها را در همکاری­ های علمی بین­المللی بین دانشگاه­ها موثر دانسته­­اند و بر عواملی از قبیل: قوانین و مقررات دولتی، نگرش منفی سیاسی ایران نسبت به آمریکا؛ مشکلات مربوط به اخذ روادید برای ورود به اروپا و آمریکا تاکید کرده ­اند (22-17)، در پژوهش حاضر نیز این موارد مورد توجه قرار گرفته است.
از دیگر موانع شناسایی شده در پژوهش حاضر، مسائل مالی و کمبود زیرساخت­ها و تجهیزات مناسب بود. در پژوهش­های دیگر نیز بر نقش عوامل مالی و تجهیزات و زیرساخت­های مناسب برای همکاری­های علمی بین­المللی تاکید شده و از کمبود منابع مالی، بحران­های اقتصادی، هزینه­های بالای تحصیل در خارج از کشور و آماده نبودن زیرساخت­ها از   مهم­ترین موانع همکاری­های علمی بین­المللی یاد شده است و بر نتایج این پژوهش صحه گذاشته­اند (29-20). باتوجه به نتایج بدست آمده از پژوهش حاضر می­توان پیشنهادها و راهکارهای زیر را برای گسترش همکاری علمی بین­المللی در نظام آموزش عالی کشور برای برطرف کردن هر یک از موانع شناسایی شده مطرح کرد:
موانع ساختاری؛ تدوین برنامه واحد مدون و جامع برای همکاری­های علمی بین­المللی و بین­المللی­سازی آموزش عالی کشور با متولی­گری و مسئولیت یک نهاد مستقل، چابک­سازی نظام تصمیم­گیری، اعطای استقلال و اختیار تصمیم­گیری به دانشگاه­ها، اصلاح آیین­ نامه ­ها و قوانین قدیمی درمورد همکاری­های علمی بین­المللی، آیین­نامه ­ها و قوانین ترفیع اعضای هیات علمی باید اصلاح شود و همکاری­های بین ­المللی جزو وظایف پژوهشی و آموزشی اعضای هیات علمی به­ صورت روتینگ باشد و برای انجام فعالیت­ های بین­ المللی از  مشوق­های مالی و ارتقاء بهره ­مند شوند، بین ­المللی شدن در کل ساختار دانشگاه به ­ویژه در رسالت­ها، ماموریت­ ها و  چشم ­اندازهای دانشگاه ­ها نهادینه گردد.
موانع فرهنگی؛ برگزاری نمایشگاه­هایی به­منظور معرفی فرهنگ­ها، آداب و رسوم همه اقوام موجود در کشور و سایر ملل که دانشجوی آن­ها در دانشگاه­های کشور در حال تحصیل هستند، برگزاری سمینارها و نشست­هایی در دانشگاه­ها با دعوت از سفیران کشورهای مختلف به منظور معرفی فرهنگ کشورهای مختلف، بین­فرهنگی کردن برنامه­های درسی و آموزش چند فرهنگی در دانشگاه­ها، تعریف 2 واحد عمومی با عنوان تربیت فرهنگی در رشته­های تحصیلی در دوره کارشناسی، نهادینه کردن  بین­المللی شدن در فرهنگ سازمانی دانشگاه­ها و افزایش سواد فرهنگی جامعه علمی.
موانع زبانی؛ برگزاری بعضی از دروس دوره تحصیلات تکمیلی به زبان انگلیسی، الزام اعضای هیات علمی برای گذراندن دوره فرصت مطالعاتی در یک کشور خارجی، به رسمیت شناختن زبان­های بین­المللی، بخصوص زبان انگلیسی در آموزش عالی کشور، ارائه دوره‌های تقویت زبان برای افزایش تسلط اساتید به زبان بین‌الملل؛ استقرار نظام انگیزشی و تشویقی به ‌منظور نگارش رساله‌ها به زبان انگلیسی؛ مشوق‌های مالی به اساتید درصورت کسب مدرک معتبر زبان؛ اعطای کمک‌هزینه‌های تحصیلی به دانشجویان درصورت کسب مدرک معتبر زبان بین‌المللی؛ مبنا و ملاک قرار دادن تسلط به یکی از زبان‌های مهم بین‌المللی در استخدام اساتید و جذب دانشجویان دوره تحصیلات تکمیلی.
موانع سیاسی؛ تقویت دیپلماسی علمی وزارت خارجه کشور در راستای مذاکره با خارجی­ها، صدور بخشنامه‌های جدید برای تسهیل فعالیت‌های علمی بین‌المللی از طرف نهادهای دولتی و قانون‌گذار، ایجاد قوانین سهل­گیرانه برای ورود و خروج پژوهشگران بین‌المللی، فراهم نمودن زمینه‌های سیاسی برای همکاری‌های علمی بین‌المللی؛ سرمایه‌گذاری دیپلماتیک در آموزش عالی؛ موافقت‌نامه‌های بین دولتی در زمینه همکاری علمی بین‌المللی؛ تقویت دیپلماسی و سیاست خارجی.
موانع مالی، زیرساخت و تجهیزات فیزیکی؛ تخصیص بودجه­ های جداگانه ­ای هر سال به دانشگاه ­ها در راستای تقویت همکاری­های علمی بین­المللی و بین­المللی سازی دانشگاه­ها، بازسازی ساختمان­ های قدیمی دانشگاه­ها براساس معیارهای بین­المللی، به‌روز کردن وسایل و امکانات آزمایشگاه‌ها، اعطای کمک‌های تحصیلی به دانشجویان و اساتید در انجام  همکاری­های علمی بین‌المللی، حمایت مالی از فرصت‌های مطالعاتی و پژوهشی دانشجویان و اساتید؛ فراهم کردن پایگاه‌های اطلاعاتی برای دسترسی دانشجویان و اساتید به یافته‌های تحقیقاتی و حمایت از اعضای هیات علمی برای شرکت در تورهای گردش علمی، اجلاس‌ و کنگره‌های بین‌المللی.
از محدودیت­های پژوهش حاضر نیز می­توان به اختصاص مطالعه به ذی­نفعان داخلی دانشگاه ازجمله مدیران بخش  بین­الملل و اعضای هیات علمی دانست و عوامل سیاست­گذار و تصمیم ­ساز بیرونی دانشگاه مورد بررسی قرار نگرفته است؛ درصورتی که بهتر آن است که عوامل سیاست­گذار و  تصمیم­ ساز بیرونی دانشگاه هم مورد بررسی قرار گیرند.
قدردانی
این مقاله از رساله دکتری رشته مدیریت آموزش عالی در دانشگاه علامه طباطبائی تهران که در مورخه 17/4/98 با شماره پیگیری 3077809 در شورای تحصیلات تکمیلی دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی به تصویب رسیده استخراج شده است. بدین وسیله از اساتید راهنما و مشاور و همچنین از مدیران بخش بین­الملل دانشگاه­های برتر کشور که ما را در انجام پژوهش حاضر یاری کردند سپاسگزاری می­نمایم
 
فهرست منابع
1. Seeber M, Cattaneo M, Huisman J, Paleari S. Why Do Higher Education Institutions Internationalize? An Investigation of the Multilevel Determinants of Internationalization Rationales. Higher Education 2016; 72 (5): 685-702. [DOI:10.1007/s10734-015-9971-x]
2. Childress LK. Internationalization Plans for Higher Education Institutions. Journal of Studies in International Education 2009; 13 (3): 289-309. [DOI:10.1177/1028315308329804]
3. Kato M, Ando A. National Ties of International Scientific Collaboration And Researcher Mobility Found in Nature and Science. Scientometrics 2017; 110 (2): 673-94. [DOI:10.1007/s11192-016-2183-z]
4. Lau K, Lin CY. Internationalization of Higher Education and Language Policy: The Case of a Bilingual University in Taiwan. Higher Education 2017; 74 (3): 437-54. [DOI:10.1007/s10734-016-0055-3]
5. Cimini G, Zaccaria A, Gabrielli A. Investigating the Interplay Between Fundamentals of National Research Systems: Performance, Investments and International Collaborations. Journal of Informetrics 2016; 10 (1): 200-11. [DOI:10.1016/j.joi.2016.01.002]
6. Aldieri L, Kotsemir M, Vinci CP. The Impact of Research Collaboration on Academic Performance: An Empirical Analysis for Russian Universities. Available at SSRN 2913517. 2017. [DOI:10.2139/ssrn.2913517]
7. Berchin II, Sima M, de Lima MA, Biesel S, dos Santos LP, Ferreira RV, de Andrade JB, Ceci F. The importance of international conferences on sustainable development as higher education institutions' strategies to promote sustainability: A case study in Brazil. Journal of cleaner production 2018; 171: 756-72. [DOI:10.1016/j.jclepro.2017.10.042]
8. Jones E. Mobility, graduate employability and local internationalisation. InGlobal and local internationalization. Rotterdam:Sense Publishers; 2016. [DOI:10.1007/978-94-6300-301-8_15]
9. Ayah R, Jessani N, Mafuta EM. Institutional capacity for health systems research in East and Central African schools of public health: knowledge translation and effective communication. Health Res Policy Sys 2014;12 :1e9. [DOI:10.1186/1478-4505-12-20]
10. Hattingh A, Lillejord S. A networked pathway to the PhD: the African-Norwegian case of Productive Learning Cultures. Perspectives in Education 2011; 29 (1): 100-10.
11. Einterz RM, Kimaiyo S, Mengech HN, Khwa-Otsyula BO, Esamai F, Quigley F, Mamlin JJ. Responding to the HIV pandemic: the power of an academic medical partnership. Academic Medicine. 2007; 82 (8): 812-8. [DOI:10.1097/ACM.0b013e3180cc29f1]
12. Knight J. International Universities: Misunderstandings and Emerging Models. Journal of Studies in International Education 2015; 19 (2): 107-21. [DOI:10.1177/1028315315572899]
13. Ramezani A, Qahramani M,Pardakhtchi MH, Zakirsalehi GR.[Investigating the Current Situation and Developing a Strategic Model for International Scientific Cooperation of Iran's Top Universities]. Social-Cultural Strategy Quarterly 2018: 7( 26). 319-349. [Persian]
14. Plan and Budget organization.[Law of the Sixth Economic, Social and Cultural Development Plan of the Islamic Republic of Iran 2017-2021]. Center for Economic, Social and Publishing Documents; 2017. [Persian]
15. Supreme Council of the Cultural Revolution.[Document of the Map of the Scientific Community of the Country].Tehran. Secretariat of the Supreme Council of the Cultural Revolution; 2010. [Persian]
16. Deputyof Education, Ministry of Health and Medical Education.[Developmentand innovationin Health Higher Education].[Cited 2019 May 20]. Available from:http://dme.behdasht.gov.ir [Persian]
17. Firoozjaian TA.[Study and analysis of the factors of refusal and the conditions of the possibility of internationalization on campus with a focus on intercultural curriculum planning (Case study: Tehran Specialized Universities)][dissertation]. Tehran: Allameh Tabatabai University; 2017. [Persian]
18. Hatami, Atefeh.[Identify the challenges of internationalization of universities and higher education institutions affiliated with the University Jihad] [dissertation]. Tehran:University of Science and Culture; 2017. [Persian]
19. Malikzada R.[The role of international scientific cooperation in scientific development in Iran]. Journal of Research and Planning in Higher Education 2002; 8 (3): 63-78. [Persian]
20. Zamani Manesh H, Jamali-Tazeh Kand M, Nazari R. [Effective factors on Internationalization of Medical Education from Faculty Members' Viewpoints in Shahid Beheshti University of Medical Sciences Members]. RME 2018; 10 (2): 38-45. [Persian] [DOI:10.29252/rme.10.2.38]
21. Dadgaran N, Bagheri M, Ahmadi A.[Identification of the Dimensions and Components of Medical Education System Enhancement at International Level Using Delphi Analysis]. RME 2020; 12 (1): 52-61. [Persian] [DOI:10.29252/rme.12.1.52]
22. Sotoudehfar S, Parsa A, Shahi S, Farhadi Rad H.[Modeling Internationalization of Universities with Emphasis on Multilevel Governance: A Qualitative Approach.] RME 2019; 11 (4): 45-55. [Persian] [DOI:10.29252/rme.11.4.45]
23. Amaratunga D, Liyanage C, Haigh R. A Study into the Role of International Collaborations in Higher Education to Enhance Research Capacity for Disaster Resilience. Procedia engineering. 2018; 212: 1233-40. [DOI:10.1016/j.proeng.2018.01.159]
24. Alsharari NM. Internationalization of the higher education system: an interpretive analysis. International Journal of Educational Management 2018; 32( 3) 359-381. [DOI:10.1108/IJEM-04-2017-0082]
25. Tanhueco-Nepomuceno L. Internationalization among selected HEIs in the ASEAN region: Basis for a proposed framework for an internationalized campus. International Journal of Educational Development 2019; 65: 152-71. [DOI:10.1016/j.ijedudev.2018.07.003]
26. Shahijan MK, Rezaei S, Preece CN. Developing a framework of internationalisation for higher education institutions in Malaysia: a SWOT analysis. International Journal of Management in Education 2016; 10 (2): 145-73. [DOI:10.1504/IJMIE.2016.075556]
27. Berry C, Taylor J. Internationalisation in Higher Education in Latin America: policies and practice in Colombia and Mexico. Higher Education 2014; 67 (5): 585-601. [DOI:10.1007/s10734-013-9667-z]
28. Maudarbekova B, Kashkinbayeva Z. Internationalization of Higher Education in Kazakhstan. Procedia-Social and Behavioral Sciences 2014; 116: 4092-7. [DOI:10.1016/j.sbspro.2014.01.896]
29. Bozeman LA. Implementation and Collaboration in the United States-Brazil Higher Education Consortia Program [dissertation]. Boston College; 2009
30. Mohammadpour, Ahmad.[Anti-Method: Logic and Design in Qualitative Methodology.] Tehran. Sociologists Publishing; 2012. [Persian]
31. Ghanbari Baghestani A. [Internationalization of Higher Education: Strategies, Techniques in the Development of Scientific Communication]. Tehran: Research Institute for Cultural and Social Studies; 2020. [Persian]
32. German Federal Ministry of Education and Research. Strategy of the Federal Government for the Internationalization of Science and Research. [Cited 2006 Sep 20 ]. Available from: https://www.bmbf.de/upload_filestore/pub/Internationalisation_Strategy.pdf
33. Golamreza Zakersalehi, Mohammad Nikbin.[The Model of Internationalization of Higher Education from Cultural Policy Perspective]. Journal of Science & Technology Policy 2017; 9 (3):45-60. [Persian]
ارسال پیام به نویسنده مسئول



XML   English Abstract   Print


Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:

Mehravar Giglou S, khorsandi Taskoh A, Ghiasi Nadoshan S, Abbaspoor A. Identifying the Factors Hindering International Scientific Cooperation in the Country's Higher Education System and Providing a Solution: a Qualitative Study. RME 2020; 12 (3) :68-78
URL: http://rme.gums.ac.ir/article-1-987-fa.html

مهرآور گیگلو شهرام، خورسندی طاسکوه علی، غیاثی ندوشن سعید، عباس پور عباس. شناسایی عوامل بازدارنده همکاری های علمی بین المللی در نظام آموزش عالی کشور و ارائه راهکار: مطالعه ای کیفی. پژوهش در آموزش علوم پزشکی. 1399; 12 (3) :68-78

URL: http://rme.gums.ac.ir/article-1-987-fa.html



بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.
دوره 12، شماره 3 - ( 1399 ) برگشت به فهرست نسخه ها
پژوهش در آموزش علوم پزشکی Research in Medical Education