رشد جمعیت سالمند در دنیا رو به افزایش است. برآورد مرکز سرشماری آمریکا در سال 2000 تعداد سالمندان این کشور در سال 2040 را بالغ بر 72 میلیون بیان می­ کند که بیش از 14 میلیون آنان سن بالای 85 را تجربه می­ کنند.

ایران نیز از این تغییرات جمعیتی بی­ نصیب نخواهد بود و پس از تجربه ­گذر از تغییرات اپیدمیولوژیک بیماری ­ها، می ­بایست خود را برای مدیریت موج سالمندی در چند دهه آینده آماده  کند. بر ­اساس سرشماری مرکز آمار ایران و مطالعات انجام شده، جمعیت بالای 60 سال ایران در سال 2021 بیش از 10 درصد برآورده می­ شود که به نظر می­رسد تا سال 2050 از مرز20 درصد عبور نماید. تبعات افزایش جمعیت سالمندان  بر ابعاد مختلف اجتماعی و اقتصادی از جمله بر منابع بخش بهداشت و درمان دارای اهمیت بوده و نیازمند اقدام جدی است (1) و ﺑــﺮاﻳــﻦ اﺳــﺎس اﻣــﺮوزه ﻧﻴــﺎز ﭘﻴﺸ ﺮوﻧﺪه­ای ﺑـﺮای ﻓـﺮاﻫﻢ ﻧﻤـﻮدن ﻣﺮاﻗﺒـﺖﻫـﺎی ﺑﻬﺪاﺷـﺘﻲدرﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮای ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان اﺣﺴﺎس ﻣﻲﺷﻮد. بر این اساس به همان اندازه که ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺳـﺎﻟﻤﻨﺪان رﺷـﺪ ﻣـﻲﻧﻤﺎﻳـﺪ و اﻣﻴـﺪ ﺑـﻪ زﻧـﺪﮔﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ­ﻳﺎﺑﺪ، ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ سیاست­ هایﭘﻴـﺸﮕﻴﺮاﻧﻪ و درﻣـﺎﻧﻲ ﺑـﻪ­ﺳﻮی ﺣﻔـﻆ و ارﺗﻘـﺎی ﺳـﻄﺢ ﺳـﻼﻣﺖ ﺟﻤﻌﻴـﺖ ﺳـﺎﻟﻤﻨﺪان معطوف ﮔــﺮدد و ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫــﺎی ﺗﻬﺪﻳــﺪﻛﻨﻨــﺪه و ﻣﺤﺎﻓﻈــﺖ ﻛﻨﻨﺪه ﺳﻼﻣﺖ در زﻧﺪﮔﻲ آﻧﺎن ﺗﺸﺨﻴﺺ داده­ ﺷﻮد (2).

به گزارش مدیرکل بهزیستی گیلان تعداد سالمند در گیلان بیشتر از حد نرمال و میانگین کشوری است، حدود 10 درصد از جمعیت ایران سالمند هستند اما در گیلان جمعیت سالمند از حد میانگین کشوری بیشتر است و قریب به 11 درصد از جمعیت می­رسد و باید در برنامه ریزی­ های استان از این موقعیت استفاده و آن را تبدیل به فرصت کرد. هم اکنون 22 مرکز ارائه خدمات توانبخشی سالمندان در گیلان فعال است که از این تعداد 11 مرکز توانبخشی شبانه­ روزی سالمندان، 4 مرکز توانبخشی جامع سالمندان و 7 مرکز ویزیت در منزل است که ظرفیت آنان 1620 نفر است، اما در حال حاضر تنها 1392 نفر را مورد پذیرش قرار داده ­اند (3).

تغییـر ترکـیب جمعیـت به سمت سالمندی و با افـزایش امید بـه زندگی، تنوع فرهنگـی و تغییر الگوی بیماری‌ها از بیماری‌هـای واگیـردار به سوی بیماری‌هـای مزمن همراه با هزینه‌هـای بالای خدمات درمانی باعث شده که ساختار سیستم بهداشتـی درمانی در اکثر جوامـع در حال توسعه و توسعه یافته از تمرکز بر مراقبت و درمان به سوی پیشگیری و ارتقاء سلامت تغییر کند و ارائه «خدمات جامعه‌نگر» در بطن جامعه روز به روز گسترش بیشتری یابد. بنابراین انتقال جایگاه و تغییر محدوده ارائـه خدمـات بهداشتـی، درمانـی ایجاب مـی‌کند که سیستم آموزش علوم پزشکی نیز بیش از پیش به‌تربیت «نیروهای جامعه‌نگر» بپردازد. امـروزه دانشگاه‌هـای معتبـر دنیا، توجه به تربیـت دانشجویـان متبحّـر با مهارت‌هـای فنـی بررسی و شناخت، تفکر انتقادی، برقراری ارتباط مؤثر را مدّنظر قرار داده‌اند. جهت تأمین ایـن رسـالت و تأمیـن کادر بهداشتی جامعه‌نگـر بـه منظـور ارائـه خدمـات جـامعه‌نگـر لازم اسـت دانشجویـان شرایـط واقعـی تجـارب یادگیـری متناسب با اهداف آموزشی و خدمات جامعه‌نگر را براساس «برنامه‌‌های آموزشی جامعه‌نگر» فرا گیرند و کاربرد دقیقی از آموخته‌ها را در شرایط واقعی تجربه نمایند (4).

هس براون و رودین Hess Brown & Roodin (2001) مطالعه­ ای را در زمینه یادگیری همزمان با ارائه خدمت در تدریس سالمندشناسی انجام دادند. آن­ها معتقد­بودند که این روش آموزشی باعث تلفیق مطالب تئوریک، تحقیقی و کاربردی آموزش سالمندشناسی می ­شود. این مطالعه بر روی 104 دانشجو در طول دو ترم پی در پی انجام شد و از تحلیل داده­ های کیفی مصاحبه با دانشجویان در رابطه با یادگیری حین ارائه خدمت در مراکز سالمندی شش مضمون تحت عناوین «افزایش بصیرت در مورد سالمندی و افراد سالمند و غلبه بر تصورات منفی»، افزایش احساس غرور و دارای ارزش بودن برای مراقبت از سالمندان در جامعه، «ارزش و اهمیت خدمت رسانی داوطلبانه»، «واقعیت­ های مثبت و منفی مراقبت طولانی مدت از سالمندان»، «شناسایی مهارت­ های ناشناخته و تحکیم مسیر حرفه ­ای آینده» و «ادغام دروس تئوری  سالمندی با تجربیات یادگیری همزمان با ارائه خدمت» استخراج شد. (5)

براون(Brown)  و همکاران در سال 2007 نیز مطالعه­ای در زمینه تاثیر یادگیری همزمان با ارائه خدمت بر میزان افزایش درک دانشجویان داروشناسی مباحث اجتماعی، فرهنگی و مدنی انجام دادند و نتایج نشان داد که ارتباط معنی داری بین نتایج پیش آزمون و پس ­آزمون در 33 دانشجو وجود داشت به نحوی که نگرش و درک دانشجویان نسبت به بیماران و جامعه تغییر مثبتی پیدا کرده بود. (6)

خرمی و همکاران مطالعه­ای را در زمینه بکارگیری یادگیری همزمان با ارائه خدمت در آموزش دانشجویان پرستاری در عرصه بهداشت انجام دادند. در این مطالعه 34 دانشجو شرکت نمودند. نتایج این مطالعه نشان داد که نمره پس­آزمون آگاهی و نگرش دانشجویان تحت آموزش به این شیوه بطور معنی ­داری بیش از گروه کنترل بود. در این مطالعه چنین نتیجه­ گیری شد که شیوه یادگیری همزمان با ارائه خدمت در افزایش آگاهی و نگرش دانشجویان مؤثرتر از  شیوه­ های مرسوم می­باشد.(7)

با توجه به موارد ذکر شده می­توان دریافت که استفاده از روش­ های آموزشی جامعه نگر می­تواند در پیشگیری و کنترل بسیاری از مشکلات و بیماری های سالمندی موثر باشد. بکارگیری روش یادگیری همزمان با ارائه خدمت می­تواند به منظور کاربردی نمودن خدمات دانشجویان در سطح جامعه، روشی مناسب و سودمند باشد. یادگیری همزمان با ارائه خدمت، یک روش آموزشی و یادگیری است که فعالیت و خدمت اجتماعی معنادار را با تدریس و تفکرو بازاندیشی ترکیب می­کند و منجر به تجربه یادگیری غنی­تر، یادگیری مسئولیت مدنی و اجتماعی، و تقویت جوامع می­ شود. در این روش، دانشجویان آنچه را که در کلاسهای تئوری می­آموزند برای حل مسائل زندگی واقعی به کار می­ گیرند. آن­ها نه تنها کاربردهای عملی دروس تئوری را یاد می­گیرند، بلکه با انجام خدمات اجتماعی تبدیل به شهروندانی فعال و تاثیر گذار می­ شوند.(8)

این یادگیری فرصت ­های خوبی را برای یادگیری مهارت­ های جدید، تفکر انتقادی و آزمایش نقش­ های جدید، برای دانشجویان فراهم می ­کند ومستلزم مواجه با نیازهای واقعی جامعه است و یکی از اهداف اصلی آن پرورش «حس مراقبت از دیگران» است. در این روش تامل بر یادگیری بسیار حائز اهمیت است. (9)

در اکثر جوامع این شیوه آموزشی با برنامه آموزشی دانشگاه­ ها تلفیق شده و با عرضه علم دانشجویان به بیرون از کلاس و درجامعه، سعی می­کند آنچه در کلاس تدریس می­شود را کاربردی ساخته و بین یادگیری و دانش یادگیرندگان و ارائه خدمت به جامعه تعادل برقرار کند. در طی این فرآیند آموزشی، دانشجو مهارت­ های آموخته شده در کلاس­های تئوری را بطور عملی بکار می ­برد، ضمن آن­که در طی ارائه خدمت و دریافت بازخورد سریع به درک بهتری از محتوای آموزشی و نواقص خود در زمینه مطلب می­ رسد. از دیدگاه دانشجویان، یادگیری همزمان با ارائه خدمت، باعث بهبود مهارت­ های ارتباطی، همدلی بهتر با جامعه، درک تفاوت­های فردی و ارزش ارائه خدمت به دیگران و جامعه می ­شود. (7)

دانشجویان پرستاری در طی تحصیل دروس و کارآموزی و کارورزی داخلی- جراحی 1 الی 4 دوره­کارشناسی، همراه با یادگیری بیماری­ها و مراقبت­های بالغین، بیماری­ها و مراقبت­ های مرتبط با سالمندان را نیز می­ آموزند و کارآموزی و کارورزی مربوطه را در محیط بیمارستانی می­ گذارنند. اما در محیط بیمارستانی مراقبت سالمندان در سطح دوم و سوم  (تشخیص، درمان و نوتوانی) است.  نتایج نیازسنجی از دانشجویان ترم پنجم کارشناسی پرستاری دانشکده پرستاری و مامایی لنگرود حاکی از آن بود که اکثر (76/9درصد) دانشجویان کاربرد عملی مطالب تئوریک خوانده شده را نمی ­دانستند و اکثر دانشجویان (61/5 درصد) معتقد­بودند برای یادگیری بهتر موضوعات سالمندی، کارآموزی در مراکز سالمندی مناسب­تر است و کارآموزی بیمارستانی کمک چندانی به برقراری ارتباط با سالمندان و یادگیری چگونگی جستجو و شناسایی مشکلات سالمندان نمی­نماید و (57/7درصد) مایل به کارآموزی داوطلبانه در مراکز سالمندی بودند. همچنین (69/2 درصد) نیاز به یادگیری مهارت­های ارتباطی، 62/9 درصد نیاز به یادگیری نحوه معاینه و بررسی مشکلات سالمندان، و 65/4 درصد نیاز به یادگیری روانشناسی سالمندی را اعلام نمودند. (10) با توجه به اهمیت برقراری ارتباط با سالمندان و شناسایی نیازهای سلامتی آنان بر­آن شدیم که آموزش عملی واحد درسی سالمندی دانشجویان پرستاری با تاکید بر نحوه برقراری ارتباط با سالمندان، بررسی و شناخت، معاینه فیزیکی و شناسایی مشکلات و نیز آموزش به سالمندان به روش یادگیری همزمان با ارائه خدمت را در خانه سالمندان را با هدف تقویت دانش و مهارت بررسی و آموزش سالمندان با  تأکید بر پیشگیری اولیه با استفاده از روش یادگیری همزمان با ارائه خدمت اجرا و ارزشیابی نماییم.

روش ­ها

مطالعه حاضر مطالعه ­ای توصیفی و از نوع ارزشیابی بود که در نیمسال اول سال تحصیلی 92-91 اجرا گردید. برای اجرای این طرح مراحل الگوی طراحی آموزشی سیستمی: تحلیل سیستم، طراحی، توسعه، اجرا، ارزشیابی(ADDIE : Analysis-Design-Development-Implement-Evaluation) اجرا شد. برای اجرای یادگیری همزمان با ارائه خدمت سه مدل(Optional-Required-Consulting)  (انتخابی- الزامی و مشورتی) وجود دارد، که در این فرآیند از مدل انتخابی استفاده شد. از مشخصات این مدل این است که دانشجویان خودشان محل ارائه خدمت را مشخص می­کنند و بطور معمول دانشجویان 20 -15 ساعت در محل، کارآموزی می­کنند (علاوه بر ساعاتی که برای نوشتن گزارش تأملی و فعالیت ­ها صرف می­ کنند. (9)

با توجه به نتایج نیازسنجی قبلی، اهمیت اجرای این روش برای مدرس مشخص شد. در مرحله تحلیل موقعیت، به سؤال­هایی چون «به چه کسی آموزش می­دهیم؟، «درچه زمانی آموزش می­دهیم ؟»، «چه چیزی را آموزش می­دهیم؟» و «در چه مکانی آموزش می­ دهیم؟» پاسخ داده­شد. در این مرحله بررسی و تحلیل کلی، تهیه­ی فهرست وظایف یادگیری دانشجویان، تعیین شاخص­ های عملکرد وظایف، تحلیل نیاز، انتخاب بستر آموزشی و برآورد هزینه ­ها انجام شد. پس از تحلیل موقعیت، سایر مراحل طراحی آموزشی سیستمی که در بالا به آن اشاره شد، گام به گام اجرا شد (به ­عنوان مثال در مرحله طراحی، اهداف یادگیری، مراحل آموزش، نحوه ارزشیابی و در مرحله توسعه آماده­سازی برای اجرای برنامه، در مرحله اجرا، اجرا و مدیریت برنامه و در مرحله ارزشیابی از روش یادداشت تأملی، مصاحبه گروه متمرکز، چک لیست ارزشیابی عملکرد GRS(Global Rating Scale) استفاده شد).

در ابتدا مجوز اجرای این طرح از مدیر گروه، دفتر توسعه آموزش دانشکده و آموزش دانشکده اخذ شد و سپس پژوهشگران با معرفی ­نامه به مرکز سالمندی مراجعه نمودند و اجازه انجام کارآموزی دانشجویان را از مسولین مرکز و سالمندان کسب نمودند. در ابتدا هدف از اجرای این روش برای دانشجویان توضیح داده شد و رضایت آنان بطور کتبی اخذ شد؛ و به آنان گفته شد که شرکت آنان در این مطالعه داوطلبانه بوده و هرگاه منصرف شدند می­توانند در کارآموزی شرکت نکنند؛ همچنین به دانشجویان اطمینان داده شد که فایل­های صوتی حاصل از مصاحبه گروهی و نتایج  یادداشت ­های تأملی آنان کاملا محرمانه بوده و در اعلام نتایج، نام آن­ها ذکر نمی­شود. همچنین دانشجویان به سالمندان نیز اطمینان دادند که برای انجام کارآموزی و یادگیری و کمک به آنان به مرکز مراجعه نموده ­اند و هرگونه صحبت آنان محرمانه خواهد بود و نامی از آن­ها برده نمی ­شود.

سپس از دانشجویان داوطلب ترم 5 پرستاری دانشکده پرستاری و مامایی لنگرود خواسته شد تا اسامی خود را برای اجرای یادگیری همزمان با ارائه خدمت اعلام نمایند. سپس بر اساس درخواست دانشجویان داوطلب 14 نفر از دانشجویان برای اجرای فرآیند انتخاب شدند که به مدت 16 ساعت (دو روز به مدت 8 ساعت) در دو گروه، در خانه سالمندان لاهیجان با حضور مربی کارآموزی نمایند. در ابتدا طرح درس به دانشجویان ارائه شد و هدف از آموزش و نیز شرح وظایف دانشجو و نحوه ارزشیابی برای آنان توضیح داده شد. جهت ارزشیابی، در یادگیری همزمان با ارائه خدمت از دانشجویان درخواست شد تا در پایان هر روز کارآموزی تفکر و یادداشت تاملی از عملکرد خود داشته باشند و به سوالات مطرح شده پاسخ دهند. نمونه سوالات عبارت بود از: در مورد ارزش­کاری که انجام دادید چه یاد گرفتید؟ عملکرد شما چه نیازی از جامعه را برطرف می نماید؟ در مورد کار و همکاری با دیگران چه یاد گرفتید؟ چه درس و تجربه­ای را آموختید؟ آیا یادگیری همزمان با ارائه خدمت روش موثری برای معنادارشدن موضوعات کلاسی بود؟

از تحلیل محتوای کیفی برای تجزیه و تحلیل داده­های حاصل از مصاحبه و یادداشت­ های تاملی با استفاده از نرم­ افزارMAXQDA₂₀₁₀  استفاده شد و برای تحلیل نمرات چک لیست، از آمار توصیفی استفاده گردید. پس از پایان دوره 16 ساعته، گزارش دانشجویان جمع آوری شد و استاد مربوطه به آن بازخورد داد.

برای اطمینان از صحت داد ه ­ها ، کدهای استخراج شده مجدداً به شرکت­ کنندگان برگردانده شد(Member check) و مورد تأیید قرار گرفت. علاوه بر آن، از بازنگری توسط فرد متخصص (Expert review) نیز استفاده گردید. به این صورت که یافته­ها، آنالیز و نتیجه­ گیری در اختیار محقق دیگری که هم با کارآموزی و هم تحقیق کیفی آشنا بود، قرارگرفت و فرایند کار تأیید شد. علاوه بر موارد ذکر شده برای بالا بردن دقت داده­ها از روش درگیری مداوم ((Prolonged engagement، تحلیل همزمان داده ­ها و بازخورد به پژوهش، تخصیص زمان کافی استفاده شد.

یافته ­ها

جهت ارزیابی این روش از یادداشت ­های تاملی دانشجویان و مصاحبه گروه متمرکز (در دو گروه 7 نفره) و مشاهده عملکرد استفاده شد و اثربخشی این شیوه آموزشی مورد ارزیابی قرار گرفت. در مصاحبه گروه متمرکز تم ­های «تجربه خوب»، «یادگیری اهمیت مراقبت روانی سالمندان»، «درس زندگی» و «شناخت سالمند» استخراج شد و نتیجه تحلیل محتوای کیفی یادداشت­های تاملی بیانگر اثر بخش­بودن این شیوه آموزشی از دیدگاه دانشجویان بود و از جمله تم­های اسخراج شده «تقویت حس نوع­دوستی و کمک به دیگران»، «اهمیت مشارکت مردمی»، «یادگیری اصولی ارتباط با سالمند» بود.

در زیر نمونه­ هایی از عبارات تم­های استخراج شده ازداده­های مصاحبه گروهی و یادداشت­ های تأملی آمده است

تجربه خوب

یکی از مشارکت کنندگان اظهار داشت «از کارکردن در مرکز سالمندی لذت بردم و احساس خوبی داشتم به نظرم تجربه خیلی خوبی بود» و دیگری اضافه نمود: «تا به مرکز نمی ­رفتیم نمی تونستیم خیلی از موارد رو درک کنیم به نظرم تجربه زیادی تو این مرکز پیدا کردیم»

یادگیری اهمیت مراقبت روانی سالمندی

در این رابطه یکی از مشارکت کنندگان معتقد بود: «آدم تا وقتی به سالمندها نزدیک نشه و باهاشون صحبت نکنه متوجه نیازهای روانی شون نمی شه. خیلی باید در این مراکز به سلامت روانی سالمندها توجه بشه» و دیگری اظهار داشت: «چون اکثرًا از خانواده دور هستند و یا یه جورایی طرد شده هستند نیاز عاطفی شون خیلی زیاده و باید به وضعیت روانی اون­ها توجه بشه»

درس زندگی

یکی از شرکت کنندگان اظهار داشت: «ما در این کارآموزی خیلی چیزا یاد گرفتیم نمونه اش این­که به ما درس زندگی داد که ممکنه جای ما هم در نهایت همین ­جا باشه بس باید خودمون رو آماده کنیم»

تقویت حس نوع دوستی و کمک به دیگران

یک مشارکت کننده می­ نویسد: «در این مدت کوتاه یاد گرفتم که باید به هم نوعان خودمان کمک کنیم ما داوطلبانه شرکت  کرده بودیم و تصمیم دارم که این کار را ادامه بدهم». و دیگری از احساسش می­ گوید: «از این­که در اجتماع مفید بودم و می تونستم به انسان­ های دیگر کمک کنم خیلی خوشحال بودم»

اهمیت مشارکت مردمی

در این رابطه یکی از مشارکت کنندگان معتقد بود که «در مرکز سالمندان کمبودهای زیادی داشت و فهمیدم که اگر کمک­ های مردمی نباشه این مرکز نمی تونه خدمات خوبی رو ارائه بده البته منظورم فقط کمک مالی نیست بلکه مشارکت داوطلبانه برای مراقبت و درمان است.»

یادگیری اصولی ارتباط با سالمند

برخی از مشارکت کنندگان به چگونگی ارتباط با سالمندان اشاره داشتند: «در بیمارستان اکثرا با سالمندان بیمار و بد حال روبرو می­ شدیم و نمی ­توانستیم بطور اصولی از آن­ها شرح حال بگیریم و یا ارتباط برقرار نماییم اما در این­جا با صبر و حوصله و بطور اصولی از اونها شرح حال گرفتیم» و دیگری معتقد بود «در مرکز سالمندی با سالمندان مختلف و روحیات متفاوت مواجه شدم و یاد گرفتم که چطور باید با اونها ارتباط برقرار کرد بعضی ها اولش ارتباط برقرار نمی کردن ولی بعد با توجه به مطالبی که در مبحث ارتباط با بیمار خونده بودیم توانستم کم کم  و به درستی با آن­ها ارتباط برقرار کنم»  

همچنین در مشاهده با استفاده از چک لیست، تمامی دانشجویان نمره بالای 17 از 20 را کسب نمودند. اکثریت دانشجویان معتقد بودند مشکلات سالمندان ساکن در خانه سالمندان با سالمندان بستری در بیمارستان بسیار متفاوت است و تمامی آنان خواستار اجباری شدن این کارآموزی و گنجاندن آن در کوریکولوم آموزشی بودند. از جمله پیامدها و نقاط قوت این فرآیند آشنایی دانشجو با مسائل و مشکلات عاطفی سالمندان در مراکز نگهداری سالمندی، آشنایی با نوع خواسته­ ها و توقعات سالمندان در این مراکز، یادگیری نحوه برقراری ارتباط با سالمندان، و از جمله نقاط ضعف این فرآیند کوتاه بودن دوره آموزشی، وکوچک بودن فضای نگهداری سالمندان بود.

برخی از مشارکت کنندگان به چگونگی  ارتباط با سالمندان اشاره داشتند: «در بیمارستان اکثرا با سالمندان بیمار و بد حال روبرو می شدیم و نمی تونستیم بطور اصولی از آنها شرح حال بگیریم و یا ارتباط برقرار نماییم اما در اینجا با صبر و حوصله و بطور اصولی از اونها شرح حال گرفتیم» و دیگری معتقد بود «در مرکز سالمندی با سالمندان مختلف و روحیات متفاوت مواجه شدم و یاد گرفتم که چطور باید با اونها ارتباط برقرار کرد بعضی­ ها اولش ارتباط برقرار نمی کردن ولی بعد با توجه به مطالبی که در مبحث ارتباط با بیمار خونده بودیم تونستم کم کم و به درستی با آنها ارتباط برقرار کنم» 

 در مشاهده، از چک لیستGRS(Global Rating Scale) جهت ارزشیابی عملکرد استفاده شد و تمامی دانشجویان نمره بالای 17 از 20 را کسب نمودند. اکثریت دانشجویان معتقد بودند مشکلات سالمندان ساکن در خانه سالمندان با سالمندان بستری در بیمارستان بسیار متفاوت است و تمامی آنان خواستار اجباری شدن این کارآموزی و گنجاندن آن در برنامه درسی بودند. از جمله پیامدها و نقاط قوت این فرآیند آشنایی دانشجو با مسائل و مشکلات عاطفی سالمندان در مراکز نگهداری سالمندی، آشنایی با نوع خواسته­ها و توقعات سالمندان در این مراکز، یادگیری نحوه برقراری ارتباط با سالمندان، و از جمله نقاط ضعف این فرآیند کوتاه بودن دوره آموزشی، وکوچک بودن فضای نگهداری سالمندان بود.

بحث و نتیجه گیری

نتایج این مطالعه نشان می­دهد که یادگیری همزمان با ارائه خدمت روش موثری جهت آموزش جامعه نگر درس سالمندی جهت دانشجویان پرستاری می­باشد و منجر به ایجاد فرصت بکارگیری دانش کسب شده کلاس درس تئوری در محیط واقعی، یادگیری مسئولیت­ پذیری در اجتماع و حقوق شهروندی، گسترش اخلاق حرفه­ ای، افزایش مهارت تفکر تأملی در دانشجویان پرستاری و افزایش تعامل بین آموزش آکادمیک و جامعه می ­شود.

در جوامع امروزی ساختار خانواده نامتعادل شده است؛ زنان همیشه نقش نگهداری از سالمندان در درون خانواده را بر عهده داشته اند، حال با مشغله کاری زنان رغبت آنان و خانواده به پذیرایی از سالمندان در خانه کاهش یافته و یا آن­که حضور آنان در خانواده موجب افزایش استرس و تنش میان افراد گردیده است.(2) این امر منجر به افزایش درصد نگهداری سالمندان در خارج از منزل و مراکز نگهداری سالمندان شده است. همانطور که در بالا نیز اشاره شد مسائل و مشکلات سالمندان مستقر در خانه سالمندان بسیار با سالمندان بستری در بیمارستان و نیز سالمندانی که در منزل نگهداری می ­شوند متفاوت است. اجرای یادگیری همزمان با ارائه خدمت، علاوه بر آشنایی دانشجویان از نزدیک با مسائل روانشناختی و جسمانی و عاطفی و مالی، حقوق شهروندی سالمندان در مراکز سالمندی، می ­تواند در ارتقای سلامت جسمی و روانی و اجتماعی سالمندان و نیز شناسایی به موقع مشکلات و پیشگیری از عوارض بعدی و نیز آموزش به سالمندان موثر باشد. نتایج این مطالعه نشان داد که اکثر دانشجویان معتقد بودند که مشکلات سالمندان ساکن در خانه سالمندان با سالمندان بستری در بیمارستان بسیار متفاوت است، نتایج تحقیق رضایی و منوچهری (1387) درباره سالمندان در مراکز شبانه ­روزی و سالمندان مقیم خانه، نیز نشان داد که بین وضعیت جسمی، ذهنی، روان­شناختی و رفتاری سالمندان مقیم مراکز شبانه ­روزی با سالمندان مقیم خانه، تفاوت معنی­ دار آماری وجود­دارد(11). نصیری و همکاران (1391) نیز دریافتند که سالمندان مقیم خانه نسبت به سالمندان مقیم مراکز شبانه ­روزی، دارای شادکامی و عزت نفس مطلوب تری بودند. آنان معتقد بودند که سالمندان ساکن در منزل به دلیل به عهده گرفتن نقش­ه ایی در خانواده و مشارکت در اجتماع و روابط اجتماعی، احساس توانمندی بیشتری می­ کنند و این مسائل بر عزت نفس و به دنبال آن بر شادکامی آنان تأثیر مثبتی می­ گذارد. (12) یافته­ های حاصل از مطالعه مؤمنی و کریمی (1390) نیز نشان داد که سالمندان مقیم سرای سالمندان در مقایسه با سالمندان مقیم جامعه، افسردگی، نشانه‌های جسمانی و اختلالات کارکرد اجتماعی بیشتری را تجربه می‌کنند؛ و چنین نتیجه­گیری شد که باتوجه به غیرقابل اجتناب بودن گسترش مؤسسات نگهداری سالمندان در آینده، لزوم توجه هرچه بیشتر به شرایط محیط زندگی دراین مؤسسات باید مورد تأکید قرار ‌گیرد. (13)