آموزش صحیح در پزشکی یکی از اصول اساسی و مهم در دانشگاه­ های علوم پزشکی است. دانشجویان دوره های مختلف پزشکی نقش مهمی در سیستم سلامت جامعه را برعهده دارند، بنابراین آموزش و تهیه و تدوین برنامه­ های آموزشی مناسب برای آن­ها اهمیت بسیاری دارد. یکی از مهم­ ترین روش ­های آموزشی در علوم ­پزشکی گزارش صبحگاهی (Morning Report) می ­باشد (1-3). معرفی بیماران می­تواند از یک بحث کوتاه در مورد هر یک از بیماران پذیرش شده در طول شب گذشته تا معرفی کامل یک بیمار تازه بستری شده یا یک بیمار بستری شده با یافته ­های غیرعادی و جالب باشد (4). گزارش صبحگاهی بطور معمول با حضور رئیس بخش، استادان، دستیاران و کارورزانی که شب قبل کشیک بوده­ اند برگزار می­ شود (1، 5). هدف از بحث­ های گزارش صبح گاهی بحث بر سر بیماری، تشخیص­های متفاوت و روش­های مختلف درمانی آن است. گروهی که شب قبل کشیک (شیفت) بوده­اند (مثل پزشک متخصص، دانشجویان دوره تخصصی و اینترن­ها) مسئولیت برگزاری و مدیریت این گزارشات را به عهده دارند. در شروع این جلسات توضیح مختصری درباره همه بیماران داده می­ شود و بعد درباره یک یا چند مورد از آنان بحث صورت می­ گیرد (6-7).

اهداف مختلف گزارش صبحگاهی شامل 5 زیر شاخه اصلی: آموزش، ارزیابی کیفیت خدمات، شناسایی و گزارش وقایع نامطلوب، موضوعات غیرپزشکی و تعاملات اجتماعی می ­باشد (1). بخش اهداف آموزشی گزارش ­های صبحگاهی خود نیز دامنه وسیعی از اهداف جزئی­ تر را که شامل: آموزش مبتنی بر یک بیمار خاص، برنامه­ ریزی برای مدیریت یک بیماری، تقویت مهارت­های سخنرانی و ارائه، تقویت مهارت­ های تصمیم­ گیری و آموزش موضوعات اخلاقی است را دنبال می­ کند (8-13).

گزارش صبحگاهی معمولاً قبل از ساعت 9 شروع می ­شود و حدود 1 ساعت به طول می­ انجامد (14). این گزارشات ارزش و نقش زیادی در مراکز آموزش بالینی دارد؛ از جمله به عنوان ابزاری برای ارزیابی خدمات بالینی و وسیله­ای برای تضمین کیفیت بکار می ­رود (15). در انواع روش­های آموزشی بر یادگیری فعال از طریق مشارکت فعالانه فراگیران تاکید می­ شود. با مشارکت فعالانه دانشجویان توانایی آن­ها برای تفکر مستقل و حل مسائل توسعه می­یابد. گزارش­های صبحگاهی می­تواند فرصت مناسبی برای یادگیری فعالانه از طریق درگیر شدن دانشجویان در بحث­های گروهی درباره موارد جالب، تشخیص و مدیریت وضعیت­های بحرانی و دیگر موضوعات مرتبط را فراهم کند (16).

باتوجه به این­که در گزارشات صبحگاهی هم اساتید هم دانشجویان همزمان شرکت می­ کنند این جلسات باید به نحوی مدیریت شوند که نیازهای آموزشی گروه ­های مختلف شرکت­ کننده را بطور صحیح برآورده سازند. حق دوست در بررسی خود کم بودن نقش دانشجویان و کارورزان در گزارش صبحگاهی در بیمارستان­ های آموزشی دانشگاه علوم پزشکی کرمان را قابل تامل ذکر کرده ­است هم چنین به نقل از افشاری اشاره کرده­ است که نظرات اساتید در مقایسه با مقاطع مختلف دانشجویان نسبت به وضعیت گزارش صبحگاهی هم خوان نیست (17). هم چنین با وجود استفاده گسترده از این برنامه آموزشی تاکنون الگوی مورد توافق متخصصان ارائه نشده ­است (18). نتایج مطالعه رضوی نشان داد که با تبدیل جلسات سنتی گزارش صبحگاهی به جلسات مبتنی بر شواهد (Evidence Base) جلسات گزارش صبحگاهی پربارتر خواهد شد (19). امروزه پزشکی مبتنی بر شواهد به عنوان یک رویکرد نوین در علوم ­پزشکی پذیرفته شده و جهت ارتقاء کیفیت مراقبت­های بالینی بیماران مورد بحث و توجه قرار گرفته است. پزشکی مبتنی بر شواهدروند سیستماتیک بررسی، ارزیابی و استفاده از یافته­های تحقیقات بالینی برای کمک به ارائه خدمات مطلوب به بیماران و تشخیص و درمان بیماری­ ها است (20-21). در تعریف دیگر پزشکی مبتنی بر شواهد را استفاده درست و صریح از بهترین شواهد موجود برای تصمیم ­گیری بالینی در مراقبت از بیماران تعریف کرده­ اند(3-4). بنابراین پزشکی مبتنی بر شواهد دیدگاهی است که به پزشک این امکان را می ­دهد تا علاوه بر استفاده از تجربه خود از آخرین مستندات علمی موجود نیز استفاده بنماید. پزشکی مبتنی بر شواهد به بروز ماندن اطلاعات پزشکان نیز کمک شایان توجهی می­ نماید (22) و همین طور الگوی جدیدی در عملکرد بالینی پزشکان می­باشد (23) در این روش پزشکانی که شب قبل شیفت بوده­اند برای معرفی مواردی که در جلسه گزارش صبحگاهی فردا مطرح خواهندشد، از طریق اینترنت منابع و مقالات علمی جدید را مطالعه می­نمایند و در معرفی بیمار علاوه بر تجربه خود از این منابع نیز کمک خواهند گرفت.

مطالعات مختلف، کارآیی آموزش مهارت ­های مختلف پزشکی مبتنی بر شواهد به دانشجویان پزشکی را نشان داده ­اند (23-27). صادقی و همکاران در مطالعه خود نشان دادند که دستیاران دانشگاه علوم پزشکی کرمان شناخت کمی از پزشکی مبتنی بر شواهد دارند و فقط 3/5 درصد آن­ها اظهارکرده ­اند که در بیش از نیمی از کارهای بالینی خود از رویکرد پزشکی مبتنی بر شواهد استفاده می­ کنند (28).

بنابراین با توجه به اهمیت فزاینده پزشکی مبتنی بر شواهد و آشنایی اندک پزشکان با آن، لزوم برنامه ­ریزی صحیح برای آموزش این موضوع در دانشگاه ­های علوم پزشکی کشور احساس می­ شود. همچنین با توجه به این­که برگزاری گزارشات صبحگاهی به روش ­های مختلف ویژگی­های ساختاری و محتوایی متفاوتی خواهدداشت، لذا هدف از انجام این مطالعه بررسی و مقایسه برگزاری جلسات گزارش صبحگاهی به روش روتین و  EBM (Evidence Base Medicine) از دیدگاه دانشجویان پزشکی بود.

روش ­ها  

این مطالعه از نوع توصیفی - تحلیلی بود. جامعه آماری شامل کلیه کارآموزان، کارورزان و رزیدنت­ هایی بود که در جلسات گزارش صبحگاهی بخش زنان بیمارستان بعثت سنندج در ماه­ های اردیبهشت و خرداد سال 1393 مشغول گذراندن دوره آموزشی در بخش زنان این بیمارستان بودند. معیارهای ورود به مطالعه عبارت بودند از کارآموزان و کارورزانی که در حال گذراندن بخش زنان بودند و برای بار اول دوره بخش زنان را می ­گذرانند. معیار خروج از مطالعه شامل پاسخ ناکامل به پرسشنامه­ ها بود. حجم نمونه شامل 90 نفر بود که به دلیل پاسخ ناکامل به پرسشنامه ­ها،4 نفر از مطالعه خارج شدند و تجزیه و تحلیل با 86 پرسشنامه انجام شد. بررسی جلسات گزارش صبحگاهی به مدت 4 هفته انجام شد. هر گروه از دانشجویانی که در حال گذراندن بخش زنان بودند 3 روز اول هفته به روش روتین و  3 روز دوم هفته به روش مبتنی بر شواهد آموزش داده می­شدند. در روش روتین جلسات گزارش صبحگاهی با استفاده از اطلاعات بالینی و تجربه استاد بدون استفاده از منابعی مانند مقالات جدید علمی اداره می­شد اما در روش مبتنی بر شواهد اساتیدی که شب قبل شیفت بودند، آخرین مقالات و دستاوردهای علمی مربوطه را، از طریق اینترنت آماده می­ کردند و با تلفیق اطلاعات خود با آخرین شواهد موجود، روز بعد به روش مبتنی بر شواهد جلسه گزارش صبحگاهی را مدیریت می ­کردند. پرسشنامه توسط دانشجویان بعد از آموزش به روش روتین و EBM تکمیل گردید. پژوهشگر قبل از شروع جلسات در محل برگزاری گزارش صبحگاهی حضور یافته و پرسشنامه را بین کارآموزان و کارورزانی که قصد ورود به جلسه را داشتند توزیع کرده و پس از جلسه آن­ها را تحویل می­ گرفت.

ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه پژوهشگر ساخته، مشتمل بر 26 سؤال و 3بخش شامل بخش الف) مشخصات جمعیت شناختی و تحصیلی، بخش ب) اطلاعات مرتبط با ساختار و محتوای آموزشی گزارش صبحگاهی و بخش  پ) مربوط به ارتقائ توانمندی­ های دانشجویان بود. مشخصات جمعیت شناختی و تحصیلی شامل: سن، جنس و مقطع تحصیلی بود. سؤال­های مربوط به حیطه­ ی ساختار و محتوای گزارش صبحگاهی در دو روش روتین و EBM شامل: ساعت شروع جلسه، مدت جلسه، مدیر و گرداننده جلسه، تعداد بیماران معرفی شده در ابتدای جلسه، تعداد بیماران معرفی شده بطور کامل در جلسه، نوع بیماری­های معرفی شده، مدت زمان معرفی هر بیمار، محل استقرار اساتید در جلسه، شرایط فیزیکی محل برگزاری جلسات، ارائه فیدبک (بازخورد) به ارائه ­دهنده در جلسه، حضور متخصصین سایر رشته­ ها، محتوای بحث، مشارکت و تعامل حاضرین بود. منظور از قسمت مربوط به ارتقائ توانمندی­ های دانشجویان افزوده شدن توانمندی­ های پزشکی فراگیران از دیدگاه خود آن­ها بود. سوالات مربوط به این قسمت با استفاده از جدول درجه­ بندی شده با مقیاس 5 درجه­ای لیکرت اندازه­گیری شد. روش نمره­ دهی به این صورت بود: خیلی زیاد (5)، زیاد (4)، متوسط (3)، کم (2)، خیلی کم (1). البته در نهایت، نمره­ های زیاد و خیلی زیاد با هم و  نمره ­های کم و خیلی کم نیز با یکدیگر ادغام شدند. در مجموع برای رتبه ­های زیاد وخیلی زیاد نمره 3 و برای رتبه­های کم و خیلی کم نمره1 در نظر گرفته شد. روایی محتوایی و صوری پرسشنامه بر اساس نظر متخصصین و پایایی آن با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ 0/85محاسبه شد. داده ­ها با استفاده از نرم­افزار  SPSS.Ver.16 و آزمون­های آماری توصیفی و استنباطی از قبیل آزمون t-test و کای­ اسکویر به منظور مقایسه میانگین نظرات رزیدنت­ ها،کارآموزان و کارورزان در مورد برگزاری گزارش ­های صبحگاهی به دو روش روتین و EBM مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و حد معنی­داری 0/05p< در نظر گرفته­شد. به منظور رعایت اخلاق در پژوهش تمام دانشجویان به هر دو روش روتین و EBM آموزش داده شدند. هم چنین پرسشنامه ­ها بدون نام و نام­ خانوادگی پر می­ شد و در زمینه محرمانه ماندن اطلاعات نیز به دانشجویان اطمینان داده شد.

یافته ­ها

نتایج این مطالعه نشان داد که میانگین سنی افرادشرکت ­کننده در مطالعه 2± 25 سال بود. 58 (67/5 درصد) نفر از افراد شرکت­کننده زن و 28 (32/5 درصد) نفر مرد بودند. 5 نفر (5/8 درصد) از افراد شرکت­کننده در مطالعه اینترن در گروه EBM و 5 نفر (5/8درصد) دیگر اینترن در گروه روتین بودند. 23 نفر(26/7درصد) از آن­ها اکسترن در گروه EBM و 23 نفر (26/7درصد) دیگر اکسترن در گروه روتین بودند. هم­چنین 15 نفر (17/4درصد) از آنها از دستیار در گروه EBM و 15 نفر نیز دستیار در گروه روتین بودند. بطور کلی 43 نفر در گروه EBM و 43 نفر در گروه روتین قرارگرفتند.

در بخش ساختاری نتایج مطالعه ما نشان داد که ساعت شروع گزارش صبحگاهی در 97 درصد مواقع (85 مورد) در هر دو روش ساعت 8 صبح بوده­است. میانگین مدت زمان برگزاری جلسات در گروه EBM 42/10 دقیقه و در گروه روتین 38/6 دقیقه بوده­است. تعداد بیماران معرفی شده در ابتدای جلسه در هر دو روش 5 بیمار بود. میانگین تعداد بیمارانی که بطور کامل در جلسه معرفی می­شدند 3 بیمار بود که میانگین مدت زمان معرفی این بیماران در گروه EBM 23 دقیقه و در گروه روتین 27 دقیقه بود (جدول 1).

مدیر جلسه درحدود 90 درصد موارد گزارش صبحگاهی هم در روش روتین و هم در روش EBM مشخص بود و در هر دو روش در اکثر موارد یک نفر از اعضای هیأت علمی مدیر و گرداننده جلسه بود. محل استقرار اساتید در جلسات روتین و EBM در اکثر موارد در ردیف جلو و رو به مخاطبین بود.  شرایط فیزیکی محل برگزاری در جلسات گزارش صبحگاهی هم در روش روتین و هم در روش EBM در حد نسبتاً مطلوب و مطلوب بود. بین میانگین این شاخص­ها در دو گروه تفاوت آشکاری دیده نشد (جدول 2).

بین گروه روتین و EBM  در شاخص­های ساختاری ذکر شده در جدول فوق تفاوت معنی­داری دیده ­نشد. نتایج مطالعه ما در بخش سوالات مربوط به محتوای جلسات گزارش صبحگاهی نشان داد که در گروه روتیندر 52/4 درصد موارد بیماری­های مورد بحث در جلسه بیماران دارای مشکل و عارضه بودند و در گروهEBM نیز 58/2 درصد از بیماری­های مورد بحث بیماراندارای مشکل و عارضه بودند. ارائه فیدبک (بازخورد) بهارائه­ دهنده در 22/1 درصد در گروه روتین انجام می­شد در حالی که این میزان در گروه EBM  44/2درصد بوده ­است. در بالای 80 درصد موارد در گروه روتین و EBM متخصصین سایر رشته­ ها در جلسات حضور نداشتند. همچنین در 69/7 درصد موارد جو حاکم بر فضای جلسه گزارش صبحگاهی در گروه EBM  و 65/2 درصد موارد در گروه روتین دوستانه، مبتنی بر احترام و به دور از هرگونه تهدید و تحقیر بود. در هر دو گروه محتوی بحث در بیش از 70 درصد موارد نحوه مدیریت بیماران بستری شده ­بود. در گروه روتین در 44/1 درصد موارد مشارکت و تعامل حاضرین در بین نیمی از حضار جلسه وجود داشت و در گروه EBM و مشارکت و تعامل حاضرین در 53/4درصد موارد در بین اکثر حضار وجود داشت.

بین گروه روتین و EBM در شاخص­های محتوایی هم­چون ارائه فیدبک و مشارکت و تعامل حاضرین تفاوت معنادار وجود داشت. در رابطه با ارتقای توانمندی­های پزشکی، اکثر دانشجویان ذکر کرده­ بودند که با شرکت در جلسات گزارش صبحگاهی به روش EBM مهارت­هایی از جمله مهارت برقراری ارتباط، مهارت تصمیم­گیری بالینی، اخذ شرح حال پزشکی و طبابت مبتنی بر شواهد، ارتقاء مهارت تصمیم­ گیری بالینی، تشخیص بیماری و تشخیص­ های افتراقی و معاینه بیماران بیشتر از گروه روتین ارتقا می­یابد (جدول 3).

همانطور که از نتایج جدول پیداست توانمندی­های فراگیران در گروه EBM بیشتر از گروه روتین ارتقا پیدا کرده بود. از نظر مشخص یا نامشخص بودن مدیر جلسه، تعداد بیماران معرفی شده در جلسه، نوع بیماری­های معرفی شده در جلسه و مدت زمان معرفی بیمار بین گروه روتین و EBM تفاوت معناداری وجود نداشت (05/0P>). افرادی که در گروه گزارش صبحگاهی به روش EBM بودند بیشتر به ارائه فیدبک اشاره کرده­ بودند (04/0P<)، همچنین در گروه EBM مشارکت و تعامل حاضرین بیشتر از گروه روتین بود (003/0P<).همچنین توانمندی فراگیران در گروه EBM بیشتر از گروه روتین ارتقا پیدا کرده­بود(04/0P<) (جدول4).

بحث و نتیجه­ گیری

دراین مطالعه برنامه ­های آموزشی گزارش صبحگاهی در بخش زنان بیمارستان بعثت سنندج به روش روتین و  EBM از نظر ساختار و محتوا و هم­چنین از لحاظ ارتقای سطح توانمندی دانشجویان مورد ارزیابی قرارگرفت. نگاه کلی به وضعیت فعلی گزارشات صبحگاهی در این تحقیق نشان داد که ویژگی­های ساختاری و محتوایی جلسات گزارش صبحگاهی در حد قابل قبول اجرا شده بودند. از نظر اجرای برخی ویژگی­های محتوایی هم­چون ارائه فیدبک و مشارکت و تعامل حاضرین در بین گروه روتین و EBM تفاوت معنی ­داری وجود داشت. توانمندی فراگیران در گروه EBM بیشتر از گروه روتین ارتقا پیدا کرده­بود. همخوان با این نتیجه، حق دوست در مطالعه خود نشان داد که اصول برگزاری جلسات گزارش صبحگاهی در حد قابل قبول رعایت می­شود (17) همچنین جویباری در مطالعه خود نشان داد که کیفیت برگزاری جلسات گزارش صبحگاهی در دانشگاه علوم­پزشکی گلستان مطلوب بوده ­است (29). در بخش ساختاری جلسات درحدود 90 درصد موارد، جلسات گزارش صبحگاهی درساعت 8 صبح شروع می­شود که با نتایج اکثر مطالعات دیگر همخوان (2، 19،21-22) و با برخی مطالعات دیگر مغایرت دارد (3، 8، 19). رضوی در مطالعه خود نشان­ داد که میزان بهره­ مندی فراگیران در ساعت 8 نسبت به سایر ساعات بالاتر بوده ­است (19).

براساس یافته­ های مطالعه حاضر، میانگین مدت زمان برگزاری جلسات در اکثر موارد حدود40 دقیقه بوده ­است که این زمان در بین گروه روتین و EBM تفاوت معنی­داری نداشت (05/0P>). این یافته با نتایج سایر مطالعات همخوانی دارد و مدت زمان مطلوبی جهت زمان برگزاری جلسات گزارش صبحگاهی است (2، 26-27). در مطالعات دیگر، مدت زمان هر جلسه گزارش صبحگاهی از 30 دقیقه  تا 2 ساعت نیز ذکرشده­است. میانگین مدت زمان برگزاری جلسه در مطالعه حق­دوست یک ساعت ذکر شده­ بود (4، 17، 30). زارع در مطالعه خود نشان داد بهترین مدت زمان برگزاری گزارشات یک ساعت می ­باشد که دانشجویان فرصت بیشتری برای رسیدگی به بیماران را داشته باشند (31).

در مطالعه حاضر نتایج نشان داد که اکثر جلسات درباره مشکلات 3 بیمار به طور کامل بحث می­شود که با نتایج مطالعه رضوی همخوانی دارد (19). در مطالعات مشابهی نیز معرفی2 تا 3 بیماردر طول جلسه گزارش صبحگاهی را مطلوب ذکر نموده ­اند (2).

نتایج مطالعه حاضر بیانگر آن بود که مدت زمان معرفی هر بیمار در اکثر موارد حدود 9 دقیقه است ولی نتایج سایر مطالعات نشان می­دهدکه معرفی هر بیمار 5 دقیقه یا کمتر طول می کشد (2). در مطالعه رضوی میانگین مدت زمان معرفی هر بیمار حدود 20 دقیقه بوده­است (19). بین دو گروه روتین و EBM از لحاظ میانگین مدت زمان معرفی هر بیمار و تعداد بیماران معرفی شده تفاوت معنی­دار آماری وجود نداشت (05/0 P>). بنظر می­رسد که با توجه به مدت زمان گزارش صبحگاهی در این مطالعه که حدود 40 دقیقه بوده­است، میانگین مدت زمان معرفی بیمار در این مطالعه مناسب است. در مطالعه حاضر، مدیر و گرداننده برنامه گزارش صبحگاهی در اکثر موارد یک نفر از اعضای هیئت علمی بود که با  مطالعه Ways هم خوانی دارد (2). و نتایج مطالعه رضوی که در اکثر موارد یک نفر از دستیاران مدیر و گرداننده جلسه بود مغایرت دارد (19). بنظر می­رسد در مواردی که یک نفر از اعضای هیئت ­علمی گرداننده جلسه باشد میزان رضایت­مندی و بهره ­مندی دانشجویان بالاتر خواهد بود و جلسات مفیدتر برگزار می­ شود.

نتایج مطالعه حاضر بیانگر آن بود که بیمارانی که برای معرفی در جلسات گزارش صبحگاهی انتخاب و معرفی شدند، در اکثر موارد بیماران دارای مشکل و عارضه بودند. این یافته با نتایج حاصل از مطالعه رضوی هم خوانی دارد (19). در بعضی از مطالعات به نوع بیماری­های نادر و غیرعادی (2) و یا همه بیماران بستری شده (32) ذکر شده اند. در جلسات اگر فقط بر بیماران مشکل­دار و عارضه دار تأکید شود کارورزان در زمینه بیماری­ هایی که در جامعه شیوع بالایی دارند اما  عارضه ­ی کمتری دارند و همچنین در مورد بیماران سرپایی تجربه لازم راکسب نخواهند کرد.

در پژوهش حاضر محل استقرار اعضای هیأت ­علمی در اکثر جلسات گزارش صبحگاهی ردیف جلو و رو به مخاطبین بود که در تایید آن می­توان به مطالعه رضوی اشاره نمود که بین محل استقرار استادان در جلسات و میزان بهره­مندی و رضایت دانشجویان ارتباط معنی­داری وجود دارد و میزان بهره­مندی و رضایت دانشجویان از جلسات زمانی بیشتر بود که محل استقرار اعضای هیأت­علمی در ردیف جلو و رو به مخاطبین باشد. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که در اکثر موارد فضای فیزیکی و وضعیت تهویه و سرمایش و گرمایش محل در حد مطلوب و نسبتاً مطلوب بوده­است که با مطالعه رضوی همخوانی دارد (19).

همچنین یافته ­های این مطالعه نشان داد که بین جلسات روتین و EBM از نظر ارائه فیدبک تفاوت معنی­ داری وجود دارد (P<0/05). به­ طوریکه در جلسات گزارش صبحگاهی به روش روتین در اکثر موارد فیدبک به ارائه ­دهنده داده نمی ­شد ولی در روش EBM بیشتر از روش روتین فیدبک به  ارائه­ دهنده داده­ می­شد. نتایج مطالعه حاضر بیانگر آن بود که سایر رشته­ ها در اکثر موارد در جلسات Morning Report حضور نداشتند. همخوان با این نتیجه درمطالعه رضوی نیز تنها در تعداد معدودی از جلسات گزارش صبحگاهی متخصصینی از رشته­ های دیگر حضور داشتند (19). در مطالعه امین ذکر شده ­است که در گزارشات صبحگاهی در بیش از 70 درصد موارد متخصصینی از رشته­ های دیگر مانند داروسازی و علم اخلاق، درجلسات حضور می ­یابند (1). ممکن است حضور متخصصین سایر رشته­ ها درجلسات علاوه بر آموزش و یاددهی بیشتر به دانشجویان بر غنای محتوایی جلسات و بهبود عملکرد درمانی برای بیماران بیافزاید. محتوی مورد بحث در جلسات  Morning Reportاکثراً نحوه مدیریت بیماران بستری شده­ بود و کمتر در باره عوارض و خطاهای دارویی بحث شده ­بود.

نتایج نشان داد که در گزارش صبحگاهی به روش EBM در اکثر موارد تعامل و مشارکت حاضرین بیشتر از گزارش صبحگاهی به روش روتین بود. مهارت­هایی از جمله مهارت برقراری ارتباط، مهارت تصمیم­ گیری بالینی، اخذ شرح حال پزشکی و طبابت مبتنی بر شواهد، ارتقا مهارت تصمیم­گیری بالینی، تشخیص بیماری و تشخیص­های افتراقی و معاینه بیماران در روشEBM  بیشتر از روش روتین تقویت می­ شد.  مطالعه Pupa نشان داد  که گزارش صبحگاهی مبتنی بر شواهد Evidence- Based ابزار مناسبی برای آموزش پزشکی و فرصت مناسبی برای تقویت مراقبت بیماران و تقویت مهارت­ های بالینی می­ باشد (8). ساختار گزارش صبحگاهی به روش EBM در اکثر موارد در حد مطلوب رعایت شده ­بود.

در نهایت می­ توان گفت، جلسات آموزشی گزارش صبحگاهی در بخش زنان دانشگاه علوم پزشکی کردستان از نظر ساختاری با آنچه در بقیه مطالعات ذکر شده­ است، انطباق دارد و ضوابط برگزاری جلسات در حد قابل قبول رعایت شده ­بود. به­ طورکلی در این مطالعه بین ویژگی­های ساختاری و محتوایی برگزاری جلسات گزارش صبحگاهی به روش روتین و EBM تفاوت زیادی مشاهده نشد. به منظور بهبود و ارتقاء این جلسات باید بر حضور کامل اعضای هیأت علمی، حضور متخصصین رشته­ های دیگر، محتوای بحث در جلسات و شرایط فیزیکی جلسات تاکید بیشتری گردد. هم­چنین با توجه به نقش موثر روشEBM  در مشارکت و تعامل دانشجویان و ارتقائ توانمندی­های پزشکی، پیشنهاد به برگزاری کلاس­های آموزشی بیشتری در زمینه آشنایی پزشکان و اعضاء هیأت علمی با پزشکی مبتنی بر شواهد و گسترش این شیوه آموزشی در سایر بخش­ها می­ شود.

با توجه به نتایج مطالعه حاضر پیشنهاد می­ گردد مدت زمان برگزاری جلسات حدود یک ساعت و در طول جلسه به معرفی حداقل 3 بیمار به­طور کامل پرداخته شود. مدیر و گرداننده جلسه از افراد هیئت ­علمی و مجرب انتخاب گردد، به معرفی بیماران سرپایی و درمانگاهی توجه شود و همچنین در جلسات بر حضور متخصصین سایر رشته ­ها تاکید بیشتری گردد. تبدیل جلسات سنتی به جلسات Evidence Based و ارائه Evidence متناسب با موضوعات و بیماری­ های معرفی شده در جلسات مانند کتاب، مقاله، فیلم می­ تواند بر پر بارتر کردن جلسات گزارش صبحگاهی کمک شایان توجهی بنماید. با توجه به این که هر دانشگاهی شرایط آموزشی خاص خود را دارا می ­باشد پیشنهاد می­ شود این بررسی در سایر دانشگاه­ها و سایر بخش­ های بیمارستان­ها نیز انجام تا به یک استاندارد قابل ملاحظه و بهترین شیوه ارائه گزارشات صبحگاهی دست پیدا کنیم و در نهایت به ارتقای آموزش بالینی کمک موثری بنماییم.

در نهایت می­توان گفت با توجه به مفید بودن هر دو روش روتین و EBM در برگزاری جلسات گزارش صبحگاهی، واضح است که تصمیم­گیری بالینی مبتنی بر مشاهده به تنهایی نمی­تواند کارساز باشد و از سوی دیگر بکارگیری خام نتایج تحقیقات در بالین بدون در نظر گرفتن نسبت منفعت به زیان و ضرر، هزینه اثربخشی آن نسبت به درمان­های رایج دیگر و ارزش­ها و ترجیحات بیماران منطقی به نظر نمی­رسد. لذا می­ توان از هر دو روش در جلسات بهره­گرفت. پیشنهاد می­ گردد برای تعیین حد بهره­مندی فراگیران و تشخیص ارتقائ مهارت­های آنان بررسی­های دقیق­تر و بیشتری انجام گیرد. در این مطالعه توانمندی­های فراگیران از دیدگاه خود آنها بررسی شد و احتمال ارزیابی دقیق توانایی­های فراگرفته شده توسط دانشجویان بطور مجزا در گروه روتین و EBM وجود نداشت. به جز مورد ذکر شده محدودیت بازدارنده خاصی در روند انجام مطالعه وجود نداشت.

 قدردانی

 از تمامی کسانی که ما را در انجام این پژوهش یاری کردند سپاسگزاریم. این پژوهش با حمایت مالی معاونت تحقیقات و فن­آوری دانشگاه علوم­پزشکی کردستان با شماره ثبت 49077/14 ـ 18/ 12/1392 انجام شده­است.