دوره 17، شماره 1 - ( 1404 )
جلد 17 شماره 1 صفحات 12-7 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Kheirkhah J, Attarchi M, Heidarzadeh A, Mirzazadeh A, Pourvakhshoori N, Dadgaran I. Internal Evaluation of Residency Training Programs for Selected Specialized Groups at Guilan University of Medical Sciences: The Essential Need for Monitoring Specialized Training Courses. Res Med Edu 2025; 17 (1) :7-12
URL: http://rme.gums.ac.ir/article-1-1485-fa.html
URL: http://rme.gums.ac.ir/article-1-1485-fa.html
خیرخواه جلال، عطارچی میرسعید، حیدرزاده آبتین، میرزازاده عظیم، پوروخشوری نگار، دادگران ایده. ارزیابی درونی برنامه آموزش دوره دستیاری گروه های تخصصی منتخب دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی گیلان: ضرورت پایش دوره های آموزشی تخصصی. پژوهش در آموزش علوم پزشکی. 1404; 17 (1) :7-12
مرکز تحقیقات آموزش پزشکی، مرکز مطالعات و توسعه آموزش پزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی گیلان، رشت، ایران ، i_dadgaran@yahoo.com
متن کامل [PDF 1115 kb]
(332 دریافت)
| چکیده (HTML) (1017 مشاهده)
متن کامل: (262 مشاهده)
ازآنجاکه در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی، گروه‌های آموزشی رکن اساسی فعالیت‌های آموزش را انجام می‌دهند، انجام پایش در سطح گروه آموزشی، گامی مؤثر در رشد کیفی دانشگاه خواهد بود. ازطرف‌دیگر، انتظار می‌رود دانشگاه‌ها برای آموزه‌هایشان پاسخ‌گو باشند و برای ارزیابی کیفیت آن‌ها در ارتباط با فرآیندهای آموزشی الزام وجود داشته باشد. اطمینان از کیفیت آموزش مناسب به‌طور پیوسته یک چالش اساسی در دانشگاه‌ها محسوب می‌شود. یکی از روش‌های پاسخ‌گویی به این چالش‌ها اجرای فرآیند اعتباربخشی است. این چالش‌ها باعث شده‌اند اعتباربخشی به‌عنوان یکی از روش‌های اطمینان کیفیت آموزشی دربسیاری از کشورها با هدف تضمین کیفیت آموزش استقرار یابد (1).
اعتباربخشی در دو نوع برنامه‌ای و مؤسّسه‌ای انجام می‌شود. اعتباربخشی برنامه‌ای، فرآیندی است که در طی آن کیفیت برنامه آموزشی ازسوی افراد متخصّص و قابل‌‌اعتماد ارزیابی می‌شود تا از تربیت دانش‌آموختگانی که دارای توانمندی ارائه خدمت به‌صورت ایمن و مؤثر باشند، اطمینان حاصل شود. اعتباربخشی مؤسّسه‌ای، مؤسّسه آموزشی را با توجه به مأموریت آن و معیارها و استانداردها ارزشیابی می‌کند. هر ارزشیابی دارای دو بُعد درونی و بیرونی است. در ارزشیابی بیرونی، ارزیابان از بیرون سازمان یا برنامه موردارزیابی، انتخاب می‌شوند و هدف آن‌ها سنجش اعتبار و صلاحیت برنامه یا مؤسّسه، کنترل بیرونی کیفیت و مقایسه واحدها و یا نظارت و کنترل فعالیت‌ها و برنامه‌های مؤسّسه‌هاست (2).
ارزیابی درونی مرحله آغازین کاربرد اعتباربخشی تلقّی می‌شود. ارزیابی درونی فرآیندی است که در آن اعضای هیئت علمی گروه آموزشی قضاوت مستندی را درخصوص عملکرد خود و گروه به عمل می‌آورند و تعیین می‌کنند که در تفکّرات جاری برای ارتقای کیفیت در چه جایگاهی قرار دارند و درنهایت از نتایج به‌دست‌آمده به‌عنوان داده‌هایی برای برنامه‌ریزی به‌منظور بهبود فعالیت‌های آینده استفاده می‌کنند. این ارزشیابی دربرگیرنده ارزیابی کمّی و کیفی از نقاط قوّت و محدودیت‌های برنامه بوده که هدف آن اصلاح و بهبود برنامه است (1). در چند سال اخیر، اعتباربخشی برنامه دوره پزشکی عمومی در وزارت بهداشت مستقر و در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی کشور در حال انجام است، اما هنوز اعتباربخشی برنامه دوره آموزشی تخصّصی بالینی در کشور اجرایی نشده است. این در حالی است که در کشورهایی نظیر ایالات‌متّحده، کانادا و استرالیا اعتباربخشی برنامه آموزش تخصّصی در رشته‌های مختلف تخصّصی و فوق‌تخصّصی بالینی در حال انجام است (3). همچنین مطالعات مختلفی درزمینه ارزیابی درونی صورت گرفته است (4، 5)، اما این ارزیابی‌ها درزمینه برنامه آموزش دستیاری بالینی نبوده است.
با توجه به اهمیت موضوع، معاونت آموزش پزشکی تخصّصی و فوق‌تخصّصی دانشگاه علوم‌پزشکی گیلان برآن شد که ارزیابی درونی برنامه آموزشی دوره دستیاری گروه‌های تخصّصی منتخب دانشکده پزشکی (گروه‌های داخلی، جراحی، بیهوشی، روان‌پزشکی و ارولوژی) را اجرا کند. ازاین‌رو، این یادداشت تخصّصی، خلاصه‌ای از فرآیندی است که به‌صورت توصیفی و تحلیلی و طی فرآیندی استاندارد ۱۴ مرحله‌ای به شرح زیر اجرا شده است:
گام اوّل- توانمندسازی مدیران گروه‌های آموزشی و اعضای هیئت علمی
در ابتدا دانشکده پزشکی کارگاه‌هایی درزمینه آشنایی و اهمیت ارزیابی درونی برای مدیران گروه و اعضای هیئت علمی مذکور توسط متخصّصان صاحب‌نظر درزمینه آموزش پزشکی برگزار و از مشاوره تخصّصی آن‌ها در تمام مراحل فرآیند اعتباربخشی استفاده کرد.
گام دوم- تشکیل کمیته برنامه‌ریزی
کمیته برنامه‌ریزی متشکّل از رئیس و معاون تخصّصی دانشکده پزشکی، مدیر و اعضای هیئت علمی مرکز مطالعات و توسعه دانشگاه و اساتید صاحب‌نظر از دانشکده پزشکی تشکیل شد و برنامه‌ریزی‌های لازم درجهت اجرای فرآیند ارزشیابی درونی صورت گرفتند.
گام سوم- تشکیل کارگروه‌های ارزشیابی درونی هریک از گروه‌های آموزشی
کارگروه‌های ارزشیابی درونی در گروه‌های آموزشی تشکیل و نقش هریک از اعضا مشخص شد.
گام چهارم- تعیین حوزه‌های ارزشیابی
دراین‌راستا، حوزه‌های رسالت و اهداف آموزشی، حوزه ساختار مدیریتی (سازمان‌دهی و مدیریت)، حوزه برنامه آموزشی، حوزه قوانین و مقرّرات دستیاران، حوزه سنجش و ارزشیابی و حوزه شرایط و منابع آموزشی و ملاک‌های موردارزشیابی از کوریکولوم رشته‌های تخصّصی استخراج شدند.
گام پنجم- تدوین استانداردهای هر حوزه
در ادامه مسیر به‌ازای هر حوزه، استانداردهای لازم براساس کوریکولوم تخصّصی تدوین شدند. هر استاندارد در فرم «خودارزیابی» وارد شد و سؤالات لازم طراحی شدند.
گام ششم- طراحی سؤالات مرتبط با هر استاندارد
گام هفتم- تعیین روش‌های ارزشیابی هر استاندارد
روش‌های موردارزیابی مناسب جهت ارزیابی هر استاندارد تعیین و اعضای هیئت علمیِ مسئول هر حوزه و هر استاندارد مشخص شدند. در این فرآیند جهت جمع‌آوری داده‌ها از چک‌لیست، پرسش‌نامه الکترونیک، بررسی اسناد و مدارک و مشاهده و مصاحبه استفاده شد. ارزیابی پس از تدوین وسیله ارزیابی صورت گرفت.
گام هشتم- تکمیل فرم‌ها و جمع آوری مستندات
در این مرحله، مستندات خودارزیابی جمع‌آوری و فرم‌های خودارزیابی تکمیل و به همراه مستندات موردنیاز به دانشکده پزشکی جهت بررسی و ارزیابی ارسال شدند. قابل‌ذکر است برحسب نوع استاندارد، علاوه‌بر جمع‌آوری نظرات اعضای هیئت علمی، نظرات دستیاران و فارغ‌التحصیلان نیز در ارزیابی لحاظ شد.
گام نهم- تحلیل داده‌ها توسط اعضای گروه و ناظرین
در گام نهم با تشکیل جلسه‌ای شامل اعضای گروه و ناظرین دانشکده، وضعیت مطلوب هر استاندارد تعیین و وضعیت موجود با وضعیت مطلوب مقایسه شد. وضعیت موجود هریک از استانداردها توصیف و با توجه به الزامات تعیین‌شده قضاوت درباره هر عاملِ موردارزیابی به‌صورت انطباق کامل (تحقق بالای 80 درصد استانداردها)، انطباق عمده (تحقّق بین 80 – 50 درصد استانداردها)، انطباق مختصر (تحقّق بین 50 - 20 درصد استانداردها) و عدم انطباق (تحقّق زیر 20 درصد استانداردها) یا به‌صورت مطلوب، نسبتاً مطلوب و نامطلوب براساس نظر اعضای کمیته انجام شد. نقاط قوّت و ضعف برنامه آموزش تخصّصیِ هر گروه در این ارزشیابی مشخص و براساس یافته‌های ارزشیابی، وضعیت موجود تجزیه‌وتحلیل شد و مورد بحث و بررسی قرار گرفت و پیشنهادهای اجرایی ارائه شدند. در مواردی که کارگروه، سطح دستیابی به استاندارد را ناقص یا در سطح عدم دستیابی تعیین کرده بود، پیشنهادهایی برای کامل کردن یا حرکت به‌سمت دستیابی به استاندارد در فرم خودارزیابی استاندارد مربوط واردشد؛ به‌طوری‌که با توجه به استانداردهای تعیین‌شده و نتایج حاصل از ارزیابی درهر مورد، پیشنهادهایی به‌منظور ارتقای کیفیت آموزش در سطح گروه و در سطح دانشگاه ارائه شدند.
گام دهم- تهیه پیش‌نویس گزارش نهایی
در این مرحله پیش‌نویس گزارش ارزشیابی درونی توسط کارگروه‌ها تدوین شد و این گزارش‌ها در دانشکده پزشکی با هم‌فکری تیم برنامه‌ریزی ازنظر نحوه نگارش، تکمیل اطلاعات موردنیاز و مستندات ارائه‌شده بررسی گردید و در چندین مرحله به‌منظور تکمیل اطلاعات و مستندات به مسئول کارگروه برگشت داده شد تا اصلاحات لازم صورت گیرد. در گزارش نهایی، مهم‌ترین بخش آن نتایج ارزیابی حوزه‌ها بود که هرکدام دارای نقاط قوّت و نقاط ضعفی بودند و نقاط ضعف آن توسط تیم ارزیابی درونی گروه‌های تخصّصی تعیین و پیشنهادها و راهکارهایی برای رفع آن‌ها ارائه شد.گام یازدهم- تکمیل جدول TLR
نتایج ارزیابی هریک از استانداردهای حوزه‌ها به‌صورت جدول TRAFFIC Light Report (TLR) ارائه شد و همچنین میزان صحّت گزارشات واصله از گروه‌ها ارزیابی گردید.
گام دوازدهم- تهیه گزارش نهایی
پس از برگزاری جلسات متعدد با کارگروه‌ها و بررسی دقیق پیش‌نویس گزارش نهایی و مستندات ارائه‌شده و اصلاحات انجام‌شده، گزارشات گروه‌ها تجمیع و گزارش نهایی تهیه شد.
گام سیزدهم- ارائه پیشنهادها برای رفع مشکلات
در این گام پیشنهادهایی جهت ارتقای برنامه آموزشی در سطح گروه و در سطح دانشگاه جمع‌بندی شد و پیگیری لازم صورت گرفت. برخی پیشنهادها در سطح گروه آموزشی شامل توجه بیشتر به آموزش و ارزیابی دستیاران در بخش‌های سرپایی (درمانگاه و...)، تهیه فرم راهنما (Study Guide) برای دستیاران جدیدالورود، توجه بیشتر به ارزیابی دقیق همراه با بازخورد به دستیاران در طی و پایان هر بخش آموزشی، پایش و بازخورد عملکرد آموزشی اعضای گروه ازسوی مدیرگروه و در سطح دانشکده شامل توجه به آموزش درمورد مهارت‌های پژوهشی به دستیاران، تکمیل لاگ‌بوک به‌طور واقعی، نظارت و بازخورد مناسب به دستیاران در این زمینه، دسترسی مناسب به مرکز مهارت‌های بالینیِ مجهّز جهت آموزش دستیاران در مراکز آموزشی درمانی، برگزاری جلسات مشترک با سایر گروه‌های دانشکده به‌منظور اطلاع از وضعیت برنامه آموزشی سایر گروه‌ها و ارائه خدمات آموزشی، درمانی و بهداشتی مشترک به بیماران، استفاده از برنامه‌های تشویقی جهت شرکت اعضای هیئت علمی در تدوین و اجرای برنامه‌های آموزشی و اجرای برنامه ارزشیابی منظم ادواری از دستیاران بود. بدیهی است که این پیگیری دو جنبه داخلی و خارجی داشت: جنبه داخلی مربوط به گروه آموزشی بود که در حوزه اختیارات خود، نقاط قوّت و ضعف را پس از شناسایی بررسی کرد و برای رفع نقاط ضعف، برنامه‌ریزی لازم صورت گرفت و اما جنبه خارجی مربوط به تغییراتی بود که در محدوده اختیارات سطوح بالاتر تصمیم‌گیری (وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی) قرار داشت.
گام چهاردهم- پیگیری پیشنهادها و راهکارهای ارائه‌شده
کلّیه پیشنهادها و راهکارها در سطوح دانشگاهی و خارج از دانشگاه موردپیگیری قرار گرفت. ازجمله این پیشنهادها پیگیری راه‌اندازی مرکز آموزشی‌درمانی پژوهشی جنرال، پذیرش دستیاران مبتنی‌بر توانمندی‌های لازم هر رشته تخصّصی، در اولویت قرار دادن آموزش دستیاران در سیاست‌های هیئت‌رئیسه دانشگاه و تاحدّامکان عدم تضعیف آموزش به‌خاطر مشکلات درمانی، ایجاد سازوکار مشخص جهت اخذ بودجه اختصاصی برای امور آموزشی و پژوهشی گروه‌های آموزشی، تهیه وسایل کمک‌آموزشی و ابزارهای درمانیِ لازم جهت آموزش دستیاران و پیگیری وضعیت معیشتی دستیاران جنبه خارج‌دانشگاهی داشتند و مربوط به تغییراتی بودند که در محدوده اختیارات سطوح بالاتر تصمیم‌گیری قرار داشتند و باید برای آن‌ها اقدام صورت می‌گرفت که در این زمینه پیشنهادها به سطوح بالاتر ارجاع شد و پیگیری‌های لازم صورت گرفتند.
نتیجه گیری
به‌طور خلاصه، اعتباربخشی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین روش‌های تضمین و ارتقای کیفیت آموزش پزشکی و ارائه خدمات مناسب به جامعه و وسیله‌ای بسیار مناسب برای تضمین ارائه آموزش صحیح به فراگیران در مقاطع مختلف تحصیلی علوم‌پزشکی محسوب می‌شود. همان‌طور که ذکر شد، اعتباربخشی برنامه دوره آموزشی تخصّصی بالینی در کشور اجرایی نشده بود که با توجه به اهمیت موضوع، ارزیابی درونی برنامه آموزشی دوره دستیاری گروه‌های تخصّصی منتخب دانشکده پزشکی (گروه‌های داخلی، جراحی، بیهوشی، روان‌پزشکی و ارولوژی) اجرا گردید. در این مطالعه، در فرآیند ارزیابی درونی برنامه آموزش تخصّصی دستیاری گروه‌های آموزشی، عوامل مؤثر در آموزش بررسی شدند و وضعیت موجود آن‌ها با استفاده از ابزار مناسب به دست آمد. سپس، این وضعیت با وضعیت مطلوب آن مقایسه و درباره آن قضاوت شد. مهم‌ترین بخش گزارش نهایی، نتایج ارزیابی حوزه‌ها بود که هریک دارای نقاط قوّت و نقاط ضعفی بود که نقاط ضعف آن ازسوی تیم ارزیابیِ درونیِ گروه‌های تخصّصی تعیین گردید و پیشنهادها و راهکارهایی برای رفع آن‌ها ارائه شدند. پیشنهادها جهت ارتقای برنامه آموزشی در سطح گروه و در سطح دانشگاه جمع‌بندی شدند و پیگیری لازم صورت گرفت. جنبه داخلی این پیگیری‌ها مربوط به گروه آموزشی بود که در حوزه اختیارات خود نقاط قوّت و ضعف را پس از شناسایی بررسی کرد و برای رفع نقاط ضعف، برنامه‌ریزی لازم صورت گرفتند. درنهایت، مشکلات برنامه آموزش تخصّصی گروه‌ها در سطح گروه و دانشگاه جمع‌بندی و اولویت‌بندی و با راهکارهای لازم پیگیری شد. بنابراین، این مطالعه به‌روشنی اهمیت ارزیابی درونی به‌عنوان ابزاری راهبردی برای ارتقای کیفیت آموزش پزشکی را به نمایش می‌گذارد. اجرای فرآیندهای مذکور نه‌تنها به بهبود کیفیت آموزشی در سطح گروه‌های تخصّصی، بلکه به ارتقای کلی جامعه پزشکی و سلامت عمومی نیز کمک خواهد کرد. بنابراین، توصیه می‌شود که دانشگاه‌ها با جدّیت بیشتری به این موضوع و به تبادل تجارب و یافته‌ها بپردازند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این پژوهش در کمیته داوری فرآیندهای جشنواره آموزشی شهید مطهری سال 1401 به تاریخ 14/10/1400 شماره 14754/125/آ/3/پ در دانشگاه علوم پزشکی گیلان مورد بررسی و تایید قرار گرفته است.
حمایت مالی
این پژوهش هیچگونه کمک مالی از سازمان های دولتی، خصوصی یا غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی و طراحی مطالعه: جلال خیرخواه، میرسعید عطارچی، عظیم میرزازاده، آبتین حیدرزاده؛ جمع آوری، تحلیل و تفسیر داده‌ها و تهیه پیش‌نویس دست‌نوشته: عظیم میرزازاده، نگار پوروخشوری، ایده دادگران؛ بازبینی نقادانه دست‌نوشته برای محتوای فکری مهم: ایده دادگران، میرسعید عطارچی
تعارض منافع
نویسندگان اظهار می‌دارند که هیچگونه تعارض منافعی در این مقاله وجود ندارد.
استفاده از هوش مصنوعی در فرآیند نگارش
قدردانی
نویسندگان بر خود لازم می‌دانند از زحمات همکاران معاونت آموزش پزشکی تخصّصی دانشکده پزشکی و مدیریت توسعه آموزش پزشکی و اعضای کمیته‌های ارزشیابی درونی گروه‌ها تقدیر و تشکّر نمایند.
اعتباربخشی در دو نوع برنامه‌ای و مؤسّسه‌ای انجام می‌شود. اعتباربخشی برنامه‌ای، فرآیندی است که در طی آن کیفیت برنامه آموزشی ازسوی افراد متخصّص و قابل‌‌اعتماد ارزیابی می‌شود تا از تربیت دانش‌آموختگانی که دارای توانمندی ارائه خدمت به‌صورت ایمن و مؤثر باشند، اطمینان حاصل شود. اعتباربخشی مؤسّسه‌ای، مؤسّسه آموزشی را با توجه به مأموریت آن و معیارها و استانداردها ارزشیابی می‌کند. هر ارزشیابی دارای دو بُعد درونی و بیرونی است. در ارزشیابی بیرونی، ارزیابان از بیرون سازمان یا برنامه موردارزیابی، انتخاب می‌شوند و هدف آن‌ها سنجش اعتبار و صلاحیت برنامه یا مؤسّسه، کنترل بیرونی کیفیت و مقایسه واحدها و یا نظارت و کنترل فعالیت‌ها و برنامه‌های مؤسّسه‌هاست (2).
ارزیابی درونی مرحله آغازین کاربرد اعتباربخشی تلقّی می‌شود. ارزیابی درونی فرآیندی است که در آن اعضای هیئت علمی گروه آموزشی قضاوت مستندی را درخصوص عملکرد خود و گروه به عمل می‌آورند و تعیین می‌کنند که در تفکّرات جاری برای ارتقای کیفیت در چه جایگاهی قرار دارند و درنهایت از نتایج به‌دست‌آمده به‌عنوان داده‌هایی برای برنامه‌ریزی به‌منظور بهبود فعالیت‌های آینده استفاده می‌کنند. این ارزشیابی دربرگیرنده ارزیابی کمّی و کیفی از نقاط قوّت و محدودیت‌های برنامه بوده که هدف آن اصلاح و بهبود برنامه است (1). در چند سال اخیر، اعتباربخشی برنامه دوره پزشکی عمومی در وزارت بهداشت مستقر و در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی کشور در حال انجام است، اما هنوز اعتباربخشی برنامه دوره آموزشی تخصّصی بالینی در کشور اجرایی نشده است. این در حالی است که در کشورهایی نظیر ایالات‌متّحده، کانادا و استرالیا اعتباربخشی برنامه آموزش تخصّصی در رشته‌های مختلف تخصّصی و فوق‌تخصّصی بالینی در حال انجام است (3). همچنین مطالعات مختلفی درزمینه ارزیابی درونی صورت گرفته است (4، 5)، اما این ارزیابی‌ها درزمینه برنامه آموزش دستیاری بالینی نبوده است.
با توجه به اهمیت موضوع، معاونت آموزش پزشکی تخصّصی و فوق‌تخصّصی دانشگاه علوم‌پزشکی گیلان برآن شد که ارزیابی درونی برنامه آموزشی دوره دستیاری گروه‌های تخصّصی منتخب دانشکده پزشکی (گروه‌های داخلی، جراحی، بیهوشی، روان‌پزشکی و ارولوژی) را اجرا کند. ازاین‌رو، این یادداشت تخصّصی، خلاصه‌ای از فرآیندی است که به‌صورت توصیفی و تحلیلی و طی فرآیندی استاندارد ۱۴ مرحله‌ای به شرح زیر اجرا شده است:
گام اوّل- توانمندسازی مدیران گروه‌های آموزشی و اعضای هیئت علمی
در ابتدا دانشکده پزشکی کارگاه‌هایی درزمینه آشنایی و اهمیت ارزیابی درونی برای مدیران گروه و اعضای هیئت علمی مذکور توسط متخصّصان صاحب‌نظر درزمینه آموزش پزشکی برگزار و از مشاوره تخصّصی آن‌ها در تمام مراحل فرآیند اعتباربخشی استفاده کرد.
گام دوم- تشکیل کمیته برنامه‌ریزی
کمیته برنامه‌ریزی متشکّل از رئیس و معاون تخصّصی دانشکده پزشکی، مدیر و اعضای هیئت علمی مرکز مطالعات و توسعه دانشگاه و اساتید صاحب‌نظر از دانشکده پزشکی تشکیل شد و برنامه‌ریزی‌های لازم درجهت اجرای فرآیند ارزشیابی درونی صورت گرفتند.
گام سوم- تشکیل کارگروه‌های ارزشیابی درونی هریک از گروه‌های آموزشی
کارگروه‌های ارزشیابی درونی در گروه‌های آموزشی تشکیل و نقش هریک از اعضا مشخص شد.
گام چهارم- تعیین حوزه‌های ارزشیابی
دراین‌راستا، حوزه‌های رسالت و اهداف آموزشی، حوزه ساختار مدیریتی (سازمان‌دهی و مدیریت)، حوزه برنامه آموزشی، حوزه قوانین و مقرّرات دستیاران، حوزه سنجش و ارزشیابی و حوزه شرایط و منابع آموزشی و ملاک‌های موردارزشیابی از کوریکولوم رشته‌های تخصّصی استخراج شدند.
گام پنجم- تدوین استانداردهای هر حوزه
در ادامه مسیر به‌ازای هر حوزه، استانداردهای لازم براساس کوریکولوم تخصّصی تدوین شدند. هر استاندارد در فرم «خودارزیابی» وارد شد و سؤالات لازم طراحی شدند.
گام ششم- طراحی سؤالات مرتبط با هر استاندارد
گام هفتم- تعیین روش‌های ارزشیابی هر استاندارد
روش‌های موردارزیابی مناسب جهت ارزیابی هر استاندارد تعیین و اعضای هیئت علمیِ مسئول هر حوزه و هر استاندارد مشخص شدند. در این فرآیند جهت جمع‌آوری داده‌ها از چک‌لیست، پرسش‌نامه الکترونیک، بررسی اسناد و مدارک و مشاهده و مصاحبه استفاده شد. ارزیابی پس از تدوین وسیله ارزیابی صورت گرفت.
گام هشتم- تکمیل فرم‌ها و جمع آوری مستندات
در این مرحله، مستندات خودارزیابی جمع‌آوری و فرم‌های خودارزیابی تکمیل و به همراه مستندات موردنیاز به دانشکده پزشکی جهت بررسی و ارزیابی ارسال شدند. قابل‌ذکر است برحسب نوع استاندارد، علاوه‌بر جمع‌آوری نظرات اعضای هیئت علمی، نظرات دستیاران و فارغ‌التحصیلان نیز در ارزیابی لحاظ شد.
گام نهم- تحلیل داده‌ها توسط اعضای گروه و ناظرین
در گام نهم با تشکیل جلسه‌ای شامل اعضای گروه و ناظرین دانشکده، وضعیت مطلوب هر استاندارد تعیین و وضعیت موجود با وضعیت مطلوب مقایسه شد. وضعیت موجود هریک از استانداردها توصیف و با توجه به الزامات تعیین‌شده قضاوت درباره هر عاملِ موردارزیابی به‌صورت انطباق کامل (تحقق بالای 80 درصد استانداردها)، انطباق عمده (تحقّق بین 80 – 50 درصد استانداردها)، انطباق مختصر (تحقّق بین 50 - 20 درصد استانداردها) و عدم انطباق (تحقّق زیر 20 درصد استانداردها) یا به‌صورت مطلوب، نسبتاً مطلوب و نامطلوب براساس نظر اعضای کمیته انجام شد. نقاط قوّت و ضعف برنامه آموزش تخصّصیِ هر گروه در این ارزشیابی مشخص و براساس یافته‌های ارزشیابی، وضعیت موجود تجزیه‌وتحلیل شد و مورد بحث و بررسی قرار گرفت و پیشنهادهای اجرایی ارائه شدند. در مواردی که کارگروه، سطح دستیابی به استاندارد را ناقص یا در سطح عدم دستیابی تعیین کرده بود، پیشنهادهایی برای کامل کردن یا حرکت به‌سمت دستیابی به استاندارد در فرم خودارزیابی استاندارد مربوط واردشد؛ به‌طوری‌که با توجه به استانداردهای تعیین‌شده و نتایج حاصل از ارزیابی درهر مورد، پیشنهادهایی به‌منظور ارتقای کیفیت آموزش در سطح گروه و در سطح دانشگاه ارائه شدند.
گام دهم- تهیه پیش‌نویس گزارش نهایی
در این مرحله پیش‌نویس گزارش ارزشیابی درونی توسط کارگروه‌ها تدوین شد و این گزارش‌ها در دانشکده پزشکی با هم‌فکری تیم برنامه‌ریزی ازنظر نحوه نگارش، تکمیل اطلاعات موردنیاز و مستندات ارائه‌شده بررسی گردید و در چندین مرحله به‌منظور تکمیل اطلاعات و مستندات به مسئول کارگروه برگشت داده شد تا اصلاحات لازم صورت گیرد. در گزارش نهایی، مهم‌ترین بخش آن نتایج ارزیابی حوزه‌ها بود که هرکدام دارای نقاط قوّت و نقاط ضعفی بودند و نقاط ضعف آن توسط تیم ارزیابی درونی گروه‌های تخصّصی تعیین و پیشنهادها و راهکارهایی برای رفع آن‌ها ارائه شد.گام یازدهم- تکمیل جدول TLR
نتایج ارزیابی هریک از استانداردهای حوزه‌ها به‌صورت جدول TRAFFIC Light Report (TLR) ارائه شد و همچنین میزان صحّت گزارشات واصله از گروه‌ها ارزیابی گردید.
گام دوازدهم- تهیه گزارش نهایی
پس از برگزاری جلسات متعدد با کارگروه‌ها و بررسی دقیق پیش‌نویس گزارش نهایی و مستندات ارائه‌شده و اصلاحات انجام‌شده، گزارشات گروه‌ها تجمیع و گزارش نهایی تهیه شد.
گام سیزدهم- ارائه پیشنهادها برای رفع مشکلات
در این گام پیشنهادهایی جهت ارتقای برنامه آموزشی در سطح گروه و در سطح دانشگاه جمع‌بندی شد و پیگیری لازم صورت گرفت. برخی پیشنهادها در سطح گروه آموزشی شامل توجه بیشتر به آموزش و ارزیابی دستیاران در بخش‌های سرپایی (درمانگاه و...)، تهیه فرم راهنما (Study Guide) برای دستیاران جدیدالورود، توجه بیشتر به ارزیابی دقیق همراه با بازخورد به دستیاران در طی و پایان هر بخش آموزشی، پایش و بازخورد عملکرد آموزشی اعضای گروه ازسوی مدیرگروه و در سطح دانشکده شامل توجه به آموزش درمورد مهارت‌های پژوهشی به دستیاران، تکمیل لاگ‌بوک به‌طور واقعی، نظارت و بازخورد مناسب به دستیاران در این زمینه، دسترسی مناسب به مرکز مهارت‌های بالینیِ مجهّز جهت آموزش دستیاران در مراکز آموزشی درمانی، برگزاری جلسات مشترک با سایر گروه‌های دانشکده به‌منظور اطلاع از وضعیت برنامه آموزشی سایر گروه‌ها و ارائه خدمات آموزشی، درمانی و بهداشتی مشترک به بیماران، استفاده از برنامه‌های تشویقی جهت شرکت اعضای هیئت علمی در تدوین و اجرای برنامه‌های آموزشی و اجرای برنامه ارزشیابی منظم ادواری از دستیاران بود. بدیهی است که این پیگیری دو جنبه داخلی و خارجی داشت: جنبه داخلی مربوط به گروه آموزشی بود که در حوزه اختیارات خود، نقاط قوّت و ضعف را پس از شناسایی بررسی کرد و برای رفع نقاط ضعف، برنامه‌ریزی لازم صورت گرفت و اما جنبه خارجی مربوط به تغییراتی بود که در محدوده اختیارات سطوح بالاتر تصمیم‌گیری (وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی) قرار داشت.
گام چهاردهم- پیگیری پیشنهادها و راهکارهای ارائه‌شده
کلّیه پیشنهادها و راهکارها در سطوح دانشگاهی و خارج از دانشگاه موردپیگیری قرار گرفت. ازجمله این پیشنهادها پیگیری راه‌اندازی مرکز آموزشی‌درمانی پژوهشی جنرال، پذیرش دستیاران مبتنی‌بر توانمندی‌های لازم هر رشته تخصّصی، در اولویت قرار دادن آموزش دستیاران در سیاست‌های هیئت‌رئیسه دانشگاه و تاحدّامکان عدم تضعیف آموزش به‌خاطر مشکلات درمانی، ایجاد سازوکار مشخص جهت اخذ بودجه اختصاصی برای امور آموزشی و پژوهشی گروه‌های آموزشی، تهیه وسایل کمک‌آموزشی و ابزارهای درمانیِ لازم جهت آموزش دستیاران و پیگیری وضعیت معیشتی دستیاران جنبه خارج‌دانشگاهی داشتند و مربوط به تغییراتی بودند که در محدوده اختیارات سطوح بالاتر تصمیم‌گیری قرار داشتند و باید برای آن‌ها اقدام صورت می‌گرفت که در این زمینه پیشنهادها به سطوح بالاتر ارجاع شد و پیگیری‌های لازم صورت گرفتند.
نتیجه گیری
به‌طور خلاصه، اعتباربخشی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین روش‌های تضمین و ارتقای کیفیت آموزش پزشکی و ارائه خدمات مناسب به جامعه و وسیله‌ای بسیار مناسب برای تضمین ارائه آموزش صحیح به فراگیران در مقاطع مختلف تحصیلی علوم‌پزشکی محسوب می‌شود. همان‌طور که ذکر شد، اعتباربخشی برنامه دوره آموزشی تخصّصی بالینی در کشور اجرایی نشده بود که با توجه به اهمیت موضوع، ارزیابی درونی برنامه آموزشی دوره دستیاری گروه‌های تخصّصی منتخب دانشکده پزشکی (گروه‌های داخلی، جراحی، بیهوشی، روان‌پزشکی و ارولوژی) اجرا گردید. در این مطالعه، در فرآیند ارزیابی درونی برنامه آموزش تخصّصی دستیاری گروه‌های آموزشی، عوامل مؤثر در آموزش بررسی شدند و وضعیت موجود آن‌ها با استفاده از ابزار مناسب به دست آمد. سپس، این وضعیت با وضعیت مطلوب آن مقایسه و درباره آن قضاوت شد. مهم‌ترین بخش گزارش نهایی، نتایج ارزیابی حوزه‌ها بود که هریک دارای نقاط قوّت و نقاط ضعفی بود که نقاط ضعف آن ازسوی تیم ارزیابیِ درونیِ گروه‌های تخصّصی تعیین گردید و پیشنهادها و راهکارهایی برای رفع آن‌ها ارائه شدند. پیشنهادها جهت ارتقای برنامه آموزشی در سطح گروه و در سطح دانشگاه جمع‌بندی شدند و پیگیری لازم صورت گرفت. جنبه داخلی این پیگیری‌ها مربوط به گروه آموزشی بود که در حوزه اختیارات خود نقاط قوّت و ضعف را پس از شناسایی بررسی کرد و برای رفع نقاط ضعف، برنامه‌ریزی لازم صورت گرفتند. درنهایت، مشکلات برنامه آموزش تخصّصی گروه‌ها در سطح گروه و دانشگاه جمع‌بندی و اولویت‌بندی و با راهکارهای لازم پیگیری شد. بنابراین، این مطالعه به‌روشنی اهمیت ارزیابی درونی به‌عنوان ابزاری راهبردی برای ارتقای کیفیت آموزش پزشکی را به نمایش می‌گذارد. اجرای فرآیندهای مذکور نه‌تنها به بهبود کیفیت آموزشی در سطح گروه‌های تخصّصی، بلکه به ارتقای کلی جامعه پزشکی و سلامت عمومی نیز کمک خواهد کرد. بنابراین، توصیه می‌شود که دانشگاه‌ها با جدّیت بیشتری به این موضوع و به تبادل تجارب و یافته‌ها بپردازند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این پژوهش در کمیته داوری فرآیندهای جشنواره آموزشی شهید مطهری سال 1401 به تاریخ 14/10/1400 شماره 14754/125/آ/3/پ در دانشگاه علوم پزشکی گیلان مورد بررسی و تایید قرار گرفته است.
حمایت مالی
این پژوهش هیچگونه کمک مالی از سازمان های دولتی، خصوصی یا غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی و طراحی مطالعه: جلال خیرخواه، میرسعید عطارچی، عظیم میرزازاده، آبتین حیدرزاده؛ جمع آوری، تحلیل و تفسیر داده‌ها و تهیه پیش‌نویس دست‌نوشته: عظیم میرزازاده، نگار پوروخشوری، ایده دادگران؛ بازبینی نقادانه دست‌نوشته برای محتوای فکری مهم: ایده دادگران، میرسعید عطارچی
تعارض منافع
نویسندگان اظهار می‌دارند که هیچگونه تعارض منافعی در این مقاله وجود ندارد.
استفاده از هوش مصنوعی در فرآیند نگارش
قدردانی
نویسندگان بر خود لازم می‌دانند از زحمات همکاران معاونت آموزش پزشکی تخصّصی دانشکده پزشکی و مدیریت توسعه آموزش پزشکی و اعضای کمیته‌های ارزشیابی درونی گروه‌ها تقدیر و تشکّر نمایند.
نوع مطالعه: یادداشت فنی |
موضوع مقاله:
سنجش و ارزشيابي
فهرست منابع
1. Changiz T YN, Jokar F, Sabri MR, Mirzazadeh A. Comprehensive guide for accreditation of educational programs in medical sciences, structure, process, self-evaluation, and external evaluation guides, forms. 1th ed ed. Isfahan Uni Med Sci Med Serv; 2021. [Link]
2. Hoseini Moghadam M, Heidarzadeh A, Bashiri H, Khoshrang H, Dadgaran I. Scientific excellency model in Iran's higher education case study: Guilan university of medical sciences. Foresight 2020;22(4):417-436. [DOI:10.1108/FS-10-2019-0088]
3. Godfrey D. School Peer Review for Educational Improvement and Accountability. Springer Cham; 2020. [DOI:10.1007/978-3-030-48130-8]
4. Albright K. LIS Education, in Global Library and Information Science. Berlin, Boston: De Gruyter Saur; 2018. [DOI:10.1515/9783110413120-033]
5. Lynch BP. Accreditation in North America, A unique Quality Assurance Program. Quality Assurance in LIS Education: An International and Comparative Study (Springer New York) 2015: 187-196. [DOI:10.1007/978-1-4614-6495-2_12]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
