دوره 17، شماره 2 - ( 1404 )
جلد 17 شماره 2 صفحات 53-45 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Taghizadeganzadeh M, Shadfard Z, Abdian T, Zahediniya F, Karami Z. Attitude toward Spirituality and Spiritual Care among Nurses, Nursing Faculty Members and Nursing Students at Jahrom University of Medical Sciences. Res Med Edu 2025; 17 (2) :45-53
URL: http://rme.gums.ac.ir/article-1-1472-fa.html
URL: http://rme.gums.ac.ir/article-1-1472-fa.html
تقی زادگان زاده محبوبه، شادفرد زهرا، عبدیان طاهره، زاهدی نیا فجریه، کرمی زهرا. نگرش به معنویت و مراقبت معنوی در پرستاران، اساتید و دانشجویان پرستاری در دانشگاه علوم پزشکی جهرم. پژوهش در آموزش علوم پزشکی. 1404; 17 (2) :45-53
گروه اتاق عمل، دانشکده پیراپزشکی، مرکز تحقیقات دانشگاه علوم پزشکی جهرم، جهرم، ایران ، shadfard_or@yahoo.com
متن کامل [PDF 1029 kb]
(266 دریافت)
| چکیده (HTML) (872 مشاهده)
متن کامل: (489 مشاهده)
مقدمه
سلامت موضوعی چندبعدی است که شامل ابعاد جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی میشود (1). سلامت معنوی نوعی احساس رضایتمندی است که بهدنبال شکلگیری احساسات و عقاید درونی فرد در ارتباط سازنده با خدا، خود و دیگران متناسب با ویژگیهای فرهنگی جامعه و معنایی که از زندگی و مرگ در آن جامعه وجود دارد شکل میگیرد (2). معنویت با داشتن معنا و هدف در زندگی، بخشش، ارزشها، عشق، ارتباط، اعتقاد و ایمان، یافتن منبع امید در موقعیتهای ناامیدکننده زندگی و یادگیری اعتماد به نیرویی بالاتر در طول تجربیات بیماری تعریف میشود (3). مراقبت معنوی به معنای حمایت از بیماران با روشهای مختلف ازجمله کمک به آنها در یافتن معنای بیماری، احترام به معنویت و منزلت آنها، کمک به انجام مراسم مذهبی و گوش دادن به آنهاست (4). معنویت و مراقبت معنوی نقش اساسی در مراقبت از بیمار دارد؛ زیرا بخش مهمی از پرستاری کلنگر است و بهعنوان عاملی که اعمال روزمره را تحت تأثیر قرار میدهد، با سلامت و بیماری مرتبط است (5، 6). معنویت علاوه بر اینکه میتواند بر بهبود عملکرد سیستم ایمنی، بهبودی سریعتر و سازگاری بهتر با اختلالات مزمن تأثیر بگذارد (7، 8)، سازگاری روانی بهتری را فراهم میکند (9). محققان بر این باورند که ارائه مراقبت معنوی نهتنها برای بیماران، بلکه برای پرستاران فواید بیشماری دارد. در بیماران، مراقبت معنوی، راحتی جسمانی و سازگاری روانی را ارتقا میدهد و روند بهبودی را تسهیل میکند (10). در پرستاران، ارائه مراقبت معنوی منجر به رضایت شغلی و درک بهتر معنویت میشود (11). نباید درباره ارائه مراقبت معنوی در مراقبتهای پرستاری و آموزش آن در دانشکدههای پرستاری غفلت شود؛ زیرا هدف این حرفه ارتقای سلامت و پیشگیری از بیماریهاست و مراقبت معنوی نقش مهمی در دستیابی به این اهداف دارد (12). پرستاران، اساتید و دانشجویان پرستاری اعضای اصلی حرفه پرستاریاند. پرستاران بزرگترین گروه در نظام مراقبتهای بهداشتیاند که مراقبت از بیمار را ارائه میدهند. بنابراین، آنها به احتمال زیاد با بیمارانی با نیازهای معنوی مواجه میشوند و باید برای برآوردن این نیازها آماده باشند (13). هوور(Hoover) بر این اعتقاد بود که رفتارهای مراقبتی در دانشجویان با معنویت بالاتر بهتر است و آموزش مراقبت معنوی بر قابلیتهای مراقبتی در دانشجویان پرستاری تأثیر میگذارد (14، 15). آموزش پرستاری و ادغام معنویت در این آموزشها نقش مهمی در شکلگیری نگرش مثبت به معنویت و مراقبت معنوی در بین دانشجویان پرستاری دارد (16). در این راستا، نقش اساتید پرستاری حائز اهمیت است. اساتید پرستاری الگوهایی در حرفه پرستاریاند که دانشجویان در طی تجربیات بالینی یا دورههای آموزشی از آنها یاد میگیرند. بنابراین، اساتید پرستاری وظیفه مهمی دارند و ملزم به داشتن نگرش مثبت در این زمینهاند (17، 18). همچنین، پرستارانی که از مفاهیم معنوی آگاهی بیشتری دارند نگرش بهتری به معنویت و مراقبت معنوی دارند و میتوانند نیازهای معنوی بیماران خود را بهتر برآورده سازند (19).
مطالعات انجامگرفته در ایران نشان میدهد که نگرش به معنویت و مراقبت معنوی در مطالعات مختلف یکسان نیست. در مطالعه مرزبند و همکاران در سال ۱۳۹۷ نگرش به معنویت و مراقبت معنوی در پرستاران و دانشجویان در سطح متوسط بود، اما در مطالعه جوکار و همکاران در همان سال اکثریت پرستاران نگرش بالایی به معنویت و مراقبت معنوی داشتند، درحالیکه نگرش دانشجویان پرستاری در حد متوسط بود (20،21). براساس مطالعات صورتگرفته، بهرغم آگاهی از اهمیت معنویت در پرستاران، نظام آموزشی پرستاری در ایران هنوز مراقبت معنوی را بهعنوان بخشی از برنامه درسی در کوریکولوم پرستاری ادغام نکرده است و مطالعات اندکی به بررسی نگرش به معنویت و مراقبت معنوی در بین پرستاران و دانشجویان پرستاری پرداختهاند. همچنین، نگرش به معنویت در اساتید پرستاری در ایران مطالعه نشده است. درنتیجه، بررسی دقیقتر معنویت بهعنوان عاملی که بر توانایی پرستاران در ارائه مراقبتهای جامع اثر میگذارد ضروری است (22). ازآنجاکه رفع نیازهای معنوی بیماران یکی از اولویتهای اصلی مراقبت از بیمار است (12)، پرستاران بهعنوان ارائهدهندگان اصلی مراقبت، اساتید پرستاری بهعنوان الگوهای حرفهای آموزش پرستاری و دانشجویان بهعنوان آیندگان این حرفه، باید از نگرش مناسبی به معنویت و مراقبت معنوی برخوردار باشند. بنابراین، این پژوهش با هدف تعیین نگرش به معنویت و مراقبت معنوی در پرستاران، اساتید و دانشجویان پرستاری در دانشگاه علوم پزشکی جهرم انجام گرفت.
روشها
این مطالعه توصیفی در سال ۱۳۹۷ با رویکرد مقطعی-تحلیلی اجرا شد. جامعه آماری پژوهش شامل 500 نفر از پرستاران شاغل در بیمارستانهای آموزشی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی جهرم، اساتید پرستاری شاغل در دانشکده پرستاری و دانشجویان دانشجویان پرستاری درحالتحصیل بودند. در مجموع 455 شرکت کننده شامل 268 نفر از پرستاران، ۳1 نفر از اساتید و 156 دانشجوی پرستاری پرسشنامه را تکمیل کردند. نمونههای پژوهش با روش سرشماری وارد مطالعه شدند. معیار ورود در پرستاران، سابقه فعالیت بالینی بیش از شش ماه، در اساتید، سابقه تدریس بیش از شش ماه در دروس تخصصی تئوری و کارآموزی و در دانشجویان، اشتغال به تحصیل در ترم سوم در مقطع کارشناسی پرستاری و بالاتر و گذراندن حداقل یک دوره بالینی بود. ابزار مطالعه شامل فرم اطلاعات جمعیتشناختی و مقیاس بومی سازی شده رتبهبندی معنویت و مراقبت معنوی (SSCRS - Spirituality and Spiritual Care Rating Scale) بود. مقیاس رتبهبندی معنویت و مراقبت معنوی، که جهت سنجش نگرش به معنویت و مراقبت معنوی استفاده شد، شامل ۲۳ سؤال با نمره گذاری مستقیم در دو بخش اساسی «معنویت» و «مراقبت معنوی» بود. بخش اول این مقیاس نُه حیطه اساسی مربوط به معنویت را، که شامل حیطههای امید، معنا و هدف، بخشش، عقاید و ارزشها، روابط، اعتقاد به خدا، اخلاقیات، نوآوری و خودبیانی است، دربرمیگرفت و در بخش دوم، سؤالات مربوط به مراقبت معنوی و مداخلاتی بود که در منابع مهم دانسته شدهاند و شاخصهای آن شامل گوش دادن، صرف زمان، احترام به خلوت و شأن بیمار، حفظ اعمال مذهبی و ارائه مراقبت با نشان دادن کیفیاتی نظیر مهربانی و توجه است. برای نمرهگذاری از مقیاس پنجگزینهای لیکرت از کاملاً موافق (نمره 4) تا کاملاً مخالف (نمره 0) استفاده شد. بیشترین نمره قابلکسب در این پرسشنامه ۹۲ و کمترین نمره صفر بود. نمرات ۶۳ تا ۹۲ بالا و مطلوب، نمرات ۳۲ تا ۶۲ متوسط و تا حدی مطلوب و نمرات ۰ تا ۳۱ پایین و نامطلوب در نظر گرفته شدند (۲۳). در مطالعه فلاحی و همکاران، روایی پرسشنامه مقیاس رتبهبندی معنویت و مراقبت معنوی از طریق اعتبار محتوا مشخص و تأیید شد و پایایی آن از طریق ضریب پایایی آلفای کرونباخ ۸۵/۰ تعیین شد که بیانگر پایایی خوب این ابزار است (24). پژوهشگران برای بررسی روایی محتوایی، پرسشنامهها را در اختیار ده نفر از اعضای هیئتعلمی قرار دادند. اصلاحات لازم صورت گرفت و نهایتاً تأیید شد. سپس، پایایی پرسشنامه در بیست نفر از هر گروه از طریق محاسبه ضریب آلفای کرونباخ بهترتیب برای پرستاران ۹۶۷/۰، اساتید ۹۵۷/۰ و برای دانشجویان ۹۶۵/۰ محاسبه شد و به منظور صحت نتایج حاصل از نمونه گیری، این افراد از مطالعه حذف شدند. برای جمعآوری دادهها محقق به محیط پژوهش مراجعه کرد و پس از توضیح اهداف پژوهش و کسب رضایت آگاهانه از افراد، پرسشنامهها به شیوه خودگزارشدهی تکمیل شد. سپس، دادهها با استفاده از آمار توصیفی (فراوانی، درصد، میانگین و انحراف معیار) و آمار تحلیلی (تی مستقل و همبستگی پیرسون) با نرمافزار SPSS نسخه 16 تجزیهوتحلیل شد. سطح معناداری ۰۵/۰ در نظر گرفته شد.
یافتهها
در این مطالعه، 500 پرسشنامه توزیع شد و با ریزش تعدادی از نمونهها به دلیل عدم همکاری و پاسخ ناقص به پرسشنامه، درمجموع ۴۵۵ پرسشنامه با نرخ پاسخ 91 درصد در دسترس قرار گرفت. میانگین سنی شرکتکنندگان برابر با ۶۸/۶ ± ۱۹/۲۷ با دامنه سنی ۱۸ تا ۴۹ سال بود. 2/6۲ درصد از افراد موردپژوهش زن بودند و تجربیات بالینی ۶/60 درصد از پرستاران و اساتید پرستاری بیش از پنج سال بود (جدول 1).
.PNG)
میانگین نمره کل معنویت و مراقبت معنوی برابر با ۸۳/±13 67 گزارش شد (جدول 2) و درمجموع ۴/۶۶ درصد از آنها سطوح بالای نگرش به معنویت و نگرش معنوی را کسب کردند که نشاندهنده نگرش مطلوب به معنویت و مراقبت معنوی بود (نمودار 1). نتایج آزمون تی مستقل نشان داد که بین جنسیت زن و مرد تفاوت معناداری در نگرش به معنویت و مراقبت معنوی وجود ندارد (428/0 =P). همچنین، پرستاران و اساتید با تجارب بالینی بالاتر از پنج سال تفاوت معناداری در نگرششان در مقایسه با افراد شرکت کننده با تجارب پایینتر ندارند (471/0=P). براساس آزمون همبستگی پیرسون، همسویی معناداری بین سن شرکت کنندگان و نگرش آنان نسبت به معنویت و مراقبت معنوی در افراد موردپژوهش یافت نشد (385/0= ; P 058/0=r).
.PNG)
بحث
این مطالعه به بررسی نگرش به معنویت و مراقبت معنوی در پرستاران، اساتید و دانشجویان پرستاری دانشگاه علوم پزشکی جهرم پرداخت. نتایج نشان داد که اکثریت پرستاران، اساتید و دانشجویان پرستاری نگرش بالا و مطلوبی به معنویت و مراقبت معنوی داشتند و درصد کمی از افراد در سطوح پایین قرار داشتند. نتایج این مطالعه با یافتههای پژوهش فلاحی و همکاران در سال 1390 که نگرش پرستاران را به معنویت در سطح بالایی گزارش کردند مطابقت داشت (24). در مقایسه با بسیاری از مطالعات انجامشده در ایران، میانگین نمره نگرش به معنویت و مراقبت معنوی در این مطالعه بالاتر از میانگین گزارش شده در مطالعات مشابهی بود که در گروه پرستاران و دانشجویان پرستاری انجام گرفته است (20،25).در مطالعه حاضر درصد اندکی از افراد از سطوح پایین نگرش به معنویت و مراقبت معنوی برخوردار بودند که در سایر مطالعات نیز نتایج مشابهی گزارش گردید و افراد کمی در این سطح قرار داشتند (20،25،26). نتایج مطالعه انجامشده توسط کدوراح (Kaddourah) و همکاران در عربستان سعودی و کروز (Cruz) و همکاران در مالزی، که 4/99 درصد از جمعیت آنها مسلماناند، با یافتههای این پژوهش مطابقت داشت و آنها بر این اعتقاد بودند که از دیدگاه پرستاران موردپژوهش، معنویت و ارائه مراقبت معنوی در مذاهب مختلف حائز اهمیت است (27، 28). پرستاران با اعتقادات مذهبی از درک بالاتری راجع به معنویت و مراقبت معنوی برخوردارند (29). معنویت و دین با زندگی مسلمانان آمیخته است. بنابراین، عقاید اسلامی نقش مهمی در شکلگیری فرهنگ، نگرش معنوی و گرایش به معنویت ایجاد میکند (16، 30). درنتیجه، نگرش مطلوب در این گروه دور از انتظار نیست. در مقایسه با سایر مطالعات انجامشده در ایران، این مطالعه اولین مطالعهای بود که سطح نگرش بالا و مطلوبی را در بین پرستاران، اساتید و دانشجویان پرستاری نشان داد. این نتیجه در مطالعه مظاهری و همکاران نیز آشکار شد؛ اما آنها تحقیقات خود را در بخش روانپزشکی انجام دادند (24). این تفاوتها را میتوان به تفاوت در سطوح آموزشی، فرهنگ، تجارب بالینی و سیستمهای مدیریتی در نقاط مختلف ایران مرتبط دانست. شهرستان جهرم یکی از شهرهای مذهبی ایران است و باورهای مذهبی بهشدت در افکار، رفتارها و روابط اجتماعی افراد انعکاس یافته است (13).
نتایج این پژوهش نشان داد که بین نگرش زن و مرد به معنویت و مراقبت معنوی در افراد موردپژوهش تفاوت معناداری وجود نداشت که این یافته با نتایج بهدستآمده توسط مؤمننسب و همکاران در سال 1398 (16)، بابامحمدی و همکاران در سال 1397 (12)، مظاهری و همکاران در سال 1389 (24) و توفیقیان و همکاران در سال 1396 (25) مطابقت دارد، اما در مطالعات عسکری در سال 1396 (31) و ملحم (Melhem) در سال 1395 (32)، نتایج نشان داد که زنان از نگرش بالاتری برخوردار بودند که این ممکن است به دلیل توانایی زنان در به اشتراک گذاشتن احساسات خود با بیماران باشد (24). براساس اعتقاد محققان، مسائل معنوی در ایران بیشتر متأثر از فرهنگ، اخلاق و مذهب است که در هر دو جنس مشابه است. علاوه بر این، مسائل معنوی در برنامه درسی پرستاری گنجانده نشده و مراقبت معنوی پرستاران عمدتاً مبتنی بر معنویت درونی آنهاست. بنابراین، نتیجه در هر دو جنس تفاوت معناداری نداشته است (24).
همچنین، بین سن و نگرش به معنویت و مراقبت معنوی همبستگی معناداری مشاهده نشد که با یافتههای رحیمی در سال 1393 (33) همخوانی داشت، اما با مطالعه بابامحمدی و همکاران در سال 1397 همخوان نبود (12). یافتههای مطالعه همچنین تفاوت معناداری را در نگرش پرستاران و اساتید با تجارب بالینی بیشتر از پنج سال در مقایسه با تجارب کمتر از آن نشان نداد که ممکن است دلیل آن جوان بودن جمعیت موردمطالعه باشد و بنابراین، نتایج قابل تعمیم نیستند. یافتههای کدوراح (Kaddourah) و همکاران در سال 1398 با نتایج ما متفاوت بود: او در یافتهاش گزارش کرد که پرستاران مسن با تجربیات بالینی بیشتر نگرش بالاتر و بهتری به معنویت و مراقبت معنوی داشتند و درک اهمیت معنویت باعث میشود پرستاران در این زمینه احساس آمادگی بیشتری داشته باشند که اولین قدم برای داشتن گرایش و حساسیت به معنویت است (30). درنتیجه، چون معنویت در سرفصلهای آموزش برنامه درسی رشته کارشناسی پرستاری تلفیق نشده و آموزش آن در دورههای ضمن خدمت برای پرستاران در ایران مورد توجه نیست، افزایش سن یا سوابق بالینی در ارتقای نگرش افراد موردپژوهش تغییر چشمگیری ایجاد نکرده است (22). در مطالعه نیمهتجربی که در سال ۲۰۱۴ ایلماز (Yilmaz) و همکاران در دانشگاه جمهوری در ترکیه انجام دادند مداخلهای آزمایشی با ادغام معنویت در کوریکولوم پرستاری مقطع کارشناسی انجام شد و پژوهشگران تفاوت معناداری را در دانش و نگرش به معنویت در دانشجویان پرستاری در نتیجه ادغام معنویت در برنامه درسی پرستاری گزارش کردند (34). بنابراین، پیشنهاد میشود مفاهیم مرتبط با معنویت و مراقبت معنوی در کوریکولوم رشته پرستاری در ایران گنجانده شود و این مفاهیم با جزئیات بیشتری به دانشجویان آموزش داده شود و صاحبنظران و پژوهشگران به نقش اساتید پرستاری در آموزش این مفاهیم بیش از گذشته توجه کنند. برای دستیابی به این نتیجه باید به نقش سیستم مدیریت نیز توجه کرد. خراشادیزاده و همکاران بر این باورند که مدیران پرستاری که معنویت را در خود حفظ میکنند توانایی بیشتری در ایجاد یک سازمان پرستاری معنوی دارند (35). باتوجهبه اینکه سیستمهای مدیریتی ممکن است با ارائه یک فضای معنوی خوب بر معنویت کارکنان اثرگذار باشند، پیشنهاد میشود در مطالعات آینده به بررسی معنویت در مدیران پرستاری و جوّ معنوی محیط کار آموزشی و بالینی توجه شود.
ازجمله محدودیتهای این مطالعه جمعآوری دادهها بهصورت خودگزارشدهی و وجود سوگیریهای احتمالی در پاسخگویی به سؤالات است که تعمیمپذیری مطالعه را کاهش میدهد و پیشنهاد میشود در مطالعات آینده نمونهگیری با حجم بالاتر از مناطق مختلف انجام شود.
نتیجهگیری
نگرش به معنویت و مراقبت معنوی براساس نتایج این مطالعه مطلوب بود. نگرش مطلوب به معنویت و مراقبت معنوی اولین گام در ارائه ی مراقبت معنوی و تامین نیازهای روحی بیماران است و شناخت وضعیت موجود در معنویت پرستاران و بهبود نگرش به معنویت از طریق آموزش حرفهای پرستاری می تواند راهکاری در پاسخگویی به نیازهای معنوی بیماران باشد. از آنجا که شکل گیری مفاهیم معنوی در پرستاران علاوه بر آموزش های حرفه ای و دانشگاهی، از زمینه ی فرهنگی و اعتقادی جامعه نیز تأثیر میپذیرد بنابراین، سیاستگذاریها باید به گونهای انجام گیرد تا این مفاهیم بهصورت آموزشهای بومی سازی شده و منطبق با فرهنگ جامعه ی ایرانی به صورت کاربردی در کوریکولوم پرستاری گنجانده و از توانمندی اساتید پرستاری و پرستاران بالینی به نحو مطلوبتری استفاده شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاقی پژوهش
این مطالعه با تأیید کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی جهرم با شماره IR.JUMS.REC.1395.005 انجام گرفت. همه شرکتکنندگان پس از دریافت اطلاعات درباره مطالعه رضایتنامه کتبی را امضا کردند. محرمانه بودن اطلاعات در تمام مراحل پژوهش رعایت شد. بخشی از این مطالعه در نشریه پرستاری ایران با doi:10.52547/ijn.33.126.16 به چاپ رسیده است.
حمایت مالی
این پژوهش را کمیته تحقیقات دانشگاه علوم پزشکی جهرم حمایت کرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهومسازی و طراحی مطالعه: محبوبه تقیزادگانزاده، زهرا شادفرد، طاهره عبدیان؛ جمعآوری، تحلیل و تفسیر دادهها: فجریه زاهدینیا، زهرا کرمی، محبوبه تقیزادگانزاده، زهرا شادفرد، طاهره عبدیان؛ تهیه پیشنویس دستنوشته: زهرا شادفرد؛ بازبینی نقادانه دستنوشته برای محتوای فکری مهم تحلیل آماری: محبوبه تقیزادگانزاده، زهرا شادفرد، طاهره عبدیان؛ جذب منابع مالی: کمیته تحقیقات دانشکده پرستاری و پیراپزشکی؛ حمایت اداری، فنی یا موادی: کمیته تحقیقات دانشکده پرستاری و پیراپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی جهرم؛ نظارت بر مطالعه: کمیته تحقیقات دانشکده پرستاری و پیراپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی جهرم.
تعارض منافع
در این مطالعه هیچگونه تعارض منافعی وجود ندارد.
استفاده از هوش مصنوعی در فرآیند نگارش
نویسندگان اعلام میکنند که در فرآیند نگارش این مقاله از هیچگونه فناوریهای هوش مصنوعی برای تولید محتوا، ایده، تجزیهوتحلیل و سایر موارد استفاده نشده است.
قدردانی
نویسندگان از همه شرکتکنندگان در این مطالعه تشکر و قدردانی میکنند.
سلامت موضوعی چندبعدی است که شامل ابعاد جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی میشود (1). سلامت معنوی نوعی احساس رضایتمندی است که بهدنبال شکلگیری احساسات و عقاید درونی فرد در ارتباط سازنده با خدا، خود و دیگران متناسب با ویژگیهای فرهنگی جامعه و معنایی که از زندگی و مرگ در آن جامعه وجود دارد شکل میگیرد (2). معنویت با داشتن معنا و هدف در زندگی، بخشش، ارزشها، عشق، ارتباط، اعتقاد و ایمان، یافتن منبع امید در موقعیتهای ناامیدکننده زندگی و یادگیری اعتماد به نیرویی بالاتر در طول تجربیات بیماری تعریف میشود (3). مراقبت معنوی به معنای حمایت از بیماران با روشهای مختلف ازجمله کمک به آنها در یافتن معنای بیماری، احترام به معنویت و منزلت آنها، کمک به انجام مراسم مذهبی و گوش دادن به آنهاست (4). معنویت و مراقبت معنوی نقش اساسی در مراقبت از بیمار دارد؛ زیرا بخش مهمی از پرستاری کلنگر است و بهعنوان عاملی که اعمال روزمره را تحت تأثیر قرار میدهد، با سلامت و بیماری مرتبط است (5، 6). معنویت علاوه بر اینکه میتواند بر بهبود عملکرد سیستم ایمنی، بهبودی سریعتر و سازگاری بهتر با اختلالات مزمن تأثیر بگذارد (7، 8)، سازگاری روانی بهتری را فراهم میکند (9). محققان بر این باورند که ارائه مراقبت معنوی نهتنها برای بیماران، بلکه برای پرستاران فواید بیشماری دارد. در بیماران، مراقبت معنوی، راحتی جسمانی و سازگاری روانی را ارتقا میدهد و روند بهبودی را تسهیل میکند (10). در پرستاران، ارائه مراقبت معنوی منجر به رضایت شغلی و درک بهتر معنویت میشود (11). نباید درباره ارائه مراقبت معنوی در مراقبتهای پرستاری و آموزش آن در دانشکدههای پرستاری غفلت شود؛ زیرا هدف این حرفه ارتقای سلامت و پیشگیری از بیماریهاست و مراقبت معنوی نقش مهمی در دستیابی به این اهداف دارد (12). پرستاران، اساتید و دانشجویان پرستاری اعضای اصلی حرفه پرستاریاند. پرستاران بزرگترین گروه در نظام مراقبتهای بهداشتیاند که مراقبت از بیمار را ارائه میدهند. بنابراین، آنها به احتمال زیاد با بیمارانی با نیازهای معنوی مواجه میشوند و باید برای برآوردن این نیازها آماده باشند (13). هوور(Hoover) بر این اعتقاد بود که رفتارهای مراقبتی در دانشجویان با معنویت بالاتر بهتر است و آموزش مراقبت معنوی بر قابلیتهای مراقبتی در دانشجویان پرستاری تأثیر میگذارد (14، 15). آموزش پرستاری و ادغام معنویت در این آموزشها نقش مهمی در شکلگیری نگرش مثبت به معنویت و مراقبت معنوی در بین دانشجویان پرستاری دارد (16). در این راستا، نقش اساتید پرستاری حائز اهمیت است. اساتید پرستاری الگوهایی در حرفه پرستاریاند که دانشجویان در طی تجربیات بالینی یا دورههای آموزشی از آنها یاد میگیرند. بنابراین، اساتید پرستاری وظیفه مهمی دارند و ملزم به داشتن نگرش مثبت در این زمینهاند (17، 18). همچنین، پرستارانی که از مفاهیم معنوی آگاهی بیشتری دارند نگرش بهتری به معنویت و مراقبت معنوی دارند و میتوانند نیازهای معنوی بیماران خود را بهتر برآورده سازند (19).
روشها
این مطالعه توصیفی در سال ۱۳۹۷ با رویکرد مقطعی-تحلیلی اجرا شد. جامعه آماری پژوهش شامل 500 نفر از پرستاران شاغل در بیمارستانهای آموزشی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی جهرم، اساتید پرستاری شاغل در دانشکده پرستاری و دانشجویان دانشجویان پرستاری درحالتحصیل بودند. در مجموع 455 شرکت کننده شامل 268 نفر از پرستاران، ۳1 نفر از اساتید و 156 دانشجوی پرستاری پرسشنامه را تکمیل کردند. نمونههای پژوهش با روش سرشماری وارد مطالعه شدند. معیار ورود در پرستاران، سابقه فعالیت بالینی بیش از شش ماه، در اساتید، سابقه تدریس بیش از شش ماه در دروس تخصصی تئوری و کارآموزی و در دانشجویان، اشتغال به تحصیل در ترم سوم در مقطع کارشناسی پرستاری و بالاتر و گذراندن حداقل یک دوره بالینی بود. ابزار مطالعه شامل فرم اطلاعات جمعیتشناختی و مقیاس بومی سازی شده رتبهبندی معنویت و مراقبت معنوی (SSCRS - Spirituality and Spiritual Care Rating Scale) بود. مقیاس رتبهبندی معنویت و مراقبت معنوی، که جهت سنجش نگرش به معنویت و مراقبت معنوی استفاده شد، شامل ۲۳ سؤال با نمره گذاری مستقیم در دو بخش اساسی «معنویت» و «مراقبت معنوی» بود. بخش اول این مقیاس نُه حیطه اساسی مربوط به معنویت را، که شامل حیطههای امید، معنا و هدف، بخشش، عقاید و ارزشها، روابط، اعتقاد به خدا، اخلاقیات، نوآوری و خودبیانی است، دربرمیگرفت و در بخش دوم، سؤالات مربوط به مراقبت معنوی و مداخلاتی بود که در منابع مهم دانسته شدهاند و شاخصهای آن شامل گوش دادن، صرف زمان، احترام به خلوت و شأن بیمار، حفظ اعمال مذهبی و ارائه مراقبت با نشان دادن کیفیاتی نظیر مهربانی و توجه است. برای نمرهگذاری از مقیاس پنجگزینهای لیکرت از کاملاً موافق (نمره 4) تا کاملاً مخالف (نمره 0) استفاده شد. بیشترین نمره قابلکسب در این پرسشنامه ۹۲ و کمترین نمره صفر بود. نمرات ۶۳ تا ۹۲ بالا و مطلوب، نمرات ۳۲ تا ۶۲ متوسط و تا حدی مطلوب و نمرات ۰ تا ۳۱ پایین و نامطلوب در نظر گرفته شدند (۲۳). در مطالعه فلاحی و همکاران، روایی پرسشنامه مقیاس رتبهبندی معنویت و مراقبت معنوی از طریق اعتبار محتوا مشخص و تأیید شد و پایایی آن از طریق ضریب پایایی آلفای کرونباخ ۸۵/۰ تعیین شد که بیانگر پایایی خوب این ابزار است (24). پژوهشگران برای بررسی روایی محتوایی، پرسشنامهها را در اختیار ده نفر از اعضای هیئتعلمی قرار دادند. اصلاحات لازم صورت گرفت و نهایتاً تأیید شد. سپس، پایایی پرسشنامه در بیست نفر از هر گروه از طریق محاسبه ضریب آلفای کرونباخ بهترتیب برای پرستاران ۹۶۷/۰، اساتید ۹۵۷/۰ و برای دانشجویان ۹۶۵/۰ محاسبه شد و به منظور صحت نتایج حاصل از نمونه گیری، این افراد از مطالعه حذف شدند. برای جمعآوری دادهها محقق به محیط پژوهش مراجعه کرد و پس از توضیح اهداف پژوهش و کسب رضایت آگاهانه از افراد، پرسشنامهها به شیوه خودگزارشدهی تکمیل شد. سپس، دادهها با استفاده از آمار توصیفی (فراوانی، درصد، میانگین و انحراف معیار) و آمار تحلیلی (تی مستقل و همبستگی پیرسون) با نرمافزار SPSS نسخه 16 تجزیهوتحلیل شد. سطح معناداری ۰۵/۰ در نظر گرفته شد.
یافتهها
در این مطالعه، 500 پرسشنامه توزیع شد و با ریزش تعدادی از نمونهها به دلیل عدم همکاری و پاسخ ناقص به پرسشنامه، درمجموع ۴۵۵ پرسشنامه با نرخ پاسخ 91 درصد در دسترس قرار گرفت. میانگین سنی شرکتکنندگان برابر با ۶۸/۶ ± ۱۹/۲۷ با دامنه سنی ۱۸ تا ۴۹ سال بود. 2/6۲ درصد از افراد موردپژوهش زن بودند و تجربیات بالینی ۶/60 درصد از پرستاران و اساتید پرستاری بیش از پنج سال بود (جدول 1).
میانگین نمره کل معنویت و مراقبت معنوی برابر با ۸۳/±13 67 گزارش شد (جدول 2) و درمجموع ۴/۶۶ درصد از آنها سطوح بالای نگرش به معنویت و نگرش معنوی را کسب کردند که نشاندهنده نگرش مطلوب به معنویت و مراقبت معنوی بود (نمودار 1). نتایج آزمون تی مستقل نشان داد که بین جنسیت زن و مرد تفاوت معناداری در نگرش به معنویت و مراقبت معنوی وجود ندارد (428/0 =P). همچنین، پرستاران و اساتید با تجارب بالینی بالاتر از پنج سال تفاوت معناداری در نگرششان در مقایسه با افراد شرکت کننده با تجارب پایینتر ندارند (471/0=P). براساس آزمون همبستگی پیرسون، همسویی معناداری بین سن شرکت کنندگان و نگرش آنان نسبت به معنویت و مراقبت معنوی در افراد موردپژوهش یافت نشد (385/0= ; P 058/0=r).
بحث
این مطالعه به بررسی نگرش به معنویت و مراقبت معنوی در پرستاران، اساتید و دانشجویان پرستاری دانشگاه علوم پزشکی جهرم پرداخت. نتایج نشان داد که اکثریت پرستاران، اساتید و دانشجویان پرستاری نگرش بالا و مطلوبی به معنویت و مراقبت معنوی داشتند و درصد کمی از افراد در سطوح پایین قرار داشتند. نتایج این مطالعه با یافتههای پژوهش فلاحی و همکاران در سال 1390 که نگرش پرستاران را به معنویت در سطح بالایی گزارش کردند مطابقت داشت (24). در مقایسه با بسیاری از مطالعات انجامشده در ایران، میانگین نمره نگرش به معنویت و مراقبت معنوی در این مطالعه بالاتر از میانگین گزارش شده در مطالعات مشابهی بود که در گروه پرستاران و دانشجویان پرستاری انجام گرفته است (20،25).در مطالعه حاضر درصد اندکی از افراد از سطوح پایین نگرش به معنویت و مراقبت معنوی برخوردار بودند که در سایر مطالعات نیز نتایج مشابهی گزارش گردید و افراد کمی در این سطح قرار داشتند (20،25،26). نتایج مطالعه انجامشده توسط کدوراح (Kaddourah) و همکاران در عربستان سعودی و کروز (Cruz) و همکاران در مالزی، که 4/99 درصد از جمعیت آنها مسلماناند، با یافتههای این پژوهش مطابقت داشت و آنها بر این اعتقاد بودند که از دیدگاه پرستاران موردپژوهش، معنویت و ارائه مراقبت معنوی در مذاهب مختلف حائز اهمیت است (27، 28). پرستاران با اعتقادات مذهبی از درک بالاتری راجع به معنویت و مراقبت معنوی برخوردارند (29). معنویت و دین با زندگی مسلمانان آمیخته است. بنابراین، عقاید اسلامی نقش مهمی در شکلگیری فرهنگ، نگرش معنوی و گرایش به معنویت ایجاد میکند (16، 30). درنتیجه، نگرش مطلوب در این گروه دور از انتظار نیست. در مقایسه با سایر مطالعات انجامشده در ایران، این مطالعه اولین مطالعهای بود که سطح نگرش بالا و مطلوبی را در بین پرستاران، اساتید و دانشجویان پرستاری نشان داد. این نتیجه در مطالعه مظاهری و همکاران نیز آشکار شد؛ اما آنها تحقیقات خود را در بخش روانپزشکی انجام دادند (24). این تفاوتها را میتوان به تفاوت در سطوح آموزشی، فرهنگ، تجارب بالینی و سیستمهای مدیریتی در نقاط مختلف ایران مرتبط دانست. شهرستان جهرم یکی از شهرهای مذهبی ایران است و باورهای مذهبی بهشدت در افکار، رفتارها و روابط اجتماعی افراد انعکاس یافته است (13).
نتایج این پژوهش نشان داد که بین نگرش زن و مرد به معنویت و مراقبت معنوی در افراد موردپژوهش تفاوت معناداری وجود نداشت که این یافته با نتایج بهدستآمده توسط مؤمننسب و همکاران در سال 1398 (16)، بابامحمدی و همکاران در سال 1397 (12)، مظاهری و همکاران در سال 1389 (24) و توفیقیان و همکاران در سال 1396 (25) مطابقت دارد، اما در مطالعات عسکری در سال 1396 (31) و ملحم (Melhem) در سال 1395 (32)، نتایج نشان داد که زنان از نگرش بالاتری برخوردار بودند که این ممکن است به دلیل توانایی زنان در به اشتراک گذاشتن احساسات خود با بیماران باشد (24). براساس اعتقاد محققان، مسائل معنوی در ایران بیشتر متأثر از فرهنگ، اخلاق و مذهب است که در هر دو جنس مشابه است. علاوه بر این، مسائل معنوی در برنامه درسی پرستاری گنجانده نشده و مراقبت معنوی پرستاران عمدتاً مبتنی بر معنویت درونی آنهاست. بنابراین، نتیجه در هر دو جنس تفاوت معناداری نداشته است (24).
همچنین، بین سن و نگرش به معنویت و مراقبت معنوی همبستگی معناداری مشاهده نشد که با یافتههای رحیمی در سال 1393 (33) همخوانی داشت، اما با مطالعه بابامحمدی و همکاران در سال 1397 همخوان نبود (12). یافتههای مطالعه همچنین تفاوت معناداری را در نگرش پرستاران و اساتید با تجارب بالینی بیشتر از پنج سال در مقایسه با تجارب کمتر از آن نشان نداد که ممکن است دلیل آن جوان بودن جمعیت موردمطالعه باشد و بنابراین، نتایج قابل تعمیم نیستند. یافتههای کدوراح (Kaddourah) و همکاران در سال 1398 با نتایج ما متفاوت بود: او در یافتهاش گزارش کرد که پرستاران مسن با تجربیات بالینی بیشتر نگرش بالاتر و بهتری به معنویت و مراقبت معنوی داشتند و درک اهمیت معنویت باعث میشود پرستاران در این زمینه احساس آمادگی بیشتری داشته باشند که اولین قدم برای داشتن گرایش و حساسیت به معنویت است (30). درنتیجه، چون معنویت در سرفصلهای آموزش برنامه درسی رشته کارشناسی پرستاری تلفیق نشده و آموزش آن در دورههای ضمن خدمت برای پرستاران در ایران مورد توجه نیست، افزایش سن یا سوابق بالینی در ارتقای نگرش افراد موردپژوهش تغییر چشمگیری ایجاد نکرده است (22). در مطالعه نیمهتجربی که در سال ۲۰۱۴ ایلماز (Yilmaz) و همکاران در دانشگاه جمهوری در ترکیه انجام دادند مداخلهای آزمایشی با ادغام معنویت در کوریکولوم پرستاری مقطع کارشناسی انجام شد و پژوهشگران تفاوت معناداری را در دانش و نگرش به معنویت در دانشجویان پرستاری در نتیجه ادغام معنویت در برنامه درسی پرستاری گزارش کردند (34). بنابراین، پیشنهاد میشود مفاهیم مرتبط با معنویت و مراقبت معنوی در کوریکولوم رشته پرستاری در ایران گنجانده شود و این مفاهیم با جزئیات بیشتری به دانشجویان آموزش داده شود و صاحبنظران و پژوهشگران به نقش اساتید پرستاری در آموزش این مفاهیم بیش از گذشته توجه کنند. برای دستیابی به این نتیجه باید به نقش سیستم مدیریت نیز توجه کرد. خراشادیزاده و همکاران بر این باورند که مدیران پرستاری که معنویت را در خود حفظ میکنند توانایی بیشتری در ایجاد یک سازمان پرستاری معنوی دارند (35). باتوجهبه اینکه سیستمهای مدیریتی ممکن است با ارائه یک فضای معنوی خوب بر معنویت کارکنان اثرگذار باشند، پیشنهاد میشود در مطالعات آینده به بررسی معنویت در مدیران پرستاری و جوّ معنوی محیط کار آموزشی و بالینی توجه شود.
ازجمله محدودیتهای این مطالعه جمعآوری دادهها بهصورت خودگزارشدهی و وجود سوگیریهای احتمالی در پاسخگویی به سؤالات است که تعمیمپذیری مطالعه را کاهش میدهد و پیشنهاد میشود در مطالعات آینده نمونهگیری با حجم بالاتر از مناطق مختلف انجام شود.
نتیجهگیری
نگرش به معنویت و مراقبت معنوی براساس نتایج این مطالعه مطلوب بود. نگرش مطلوب به معنویت و مراقبت معنوی اولین گام در ارائه ی مراقبت معنوی و تامین نیازهای روحی بیماران است و شناخت وضعیت موجود در معنویت پرستاران و بهبود نگرش به معنویت از طریق آموزش حرفهای پرستاری می تواند راهکاری در پاسخگویی به نیازهای معنوی بیماران باشد. از آنجا که شکل گیری مفاهیم معنوی در پرستاران علاوه بر آموزش های حرفه ای و دانشگاهی، از زمینه ی فرهنگی و اعتقادی جامعه نیز تأثیر میپذیرد بنابراین، سیاستگذاریها باید به گونهای انجام گیرد تا این مفاهیم بهصورت آموزشهای بومی سازی شده و منطبق با فرهنگ جامعه ی ایرانی به صورت کاربردی در کوریکولوم پرستاری گنجانده و از توانمندی اساتید پرستاری و پرستاران بالینی به نحو مطلوبتری استفاده شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاقی پژوهش
این مطالعه با تأیید کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی جهرم با شماره IR.JUMS.REC.1395.005 انجام گرفت. همه شرکتکنندگان پس از دریافت اطلاعات درباره مطالعه رضایتنامه کتبی را امضا کردند. محرمانه بودن اطلاعات در تمام مراحل پژوهش رعایت شد. بخشی از این مطالعه در نشریه پرستاری ایران با doi:10.52547/ijn.33.126.16 به چاپ رسیده است.
حمایت مالی
این پژوهش را کمیته تحقیقات دانشگاه علوم پزشکی جهرم حمایت کرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهومسازی و طراحی مطالعه: محبوبه تقیزادگانزاده، زهرا شادفرد، طاهره عبدیان؛ جمعآوری، تحلیل و تفسیر دادهها: فجریه زاهدینیا، زهرا کرمی، محبوبه تقیزادگانزاده، زهرا شادفرد، طاهره عبدیان؛ تهیه پیشنویس دستنوشته: زهرا شادفرد؛ بازبینی نقادانه دستنوشته برای محتوای فکری مهم تحلیل آماری: محبوبه تقیزادگانزاده، زهرا شادفرد، طاهره عبدیان؛ جذب منابع مالی: کمیته تحقیقات دانشکده پرستاری و پیراپزشکی؛ حمایت اداری، فنی یا موادی: کمیته تحقیقات دانشکده پرستاری و پیراپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی جهرم؛ نظارت بر مطالعه: کمیته تحقیقات دانشکده پرستاری و پیراپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی جهرم.
تعارض منافع
در این مطالعه هیچگونه تعارض منافعی وجود ندارد.
استفاده از هوش مصنوعی در فرآیند نگارش
نویسندگان اعلام میکنند که در فرآیند نگارش این مقاله از هیچگونه فناوریهای هوش مصنوعی برای تولید محتوا، ایده، تجزیهوتحلیل و سایر موارد استفاده نشده است.
قدردانی
نویسندگان از همه شرکتکنندگان در این مطالعه تشکر و قدردانی میکنند.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
حرفه اي گري ، اخلاق پزشكي
فهرست منابع
1. Rauch R. Attempts to reform the WHO definition of health (1997-1999). In book: The Spirit of Global Health: The World Health Organization and the 'Spiritual Dimension' of Health, 1946-2021. Oxford Academic 2022:161-181. [DOI:10.1093/oso/9780192865502.003.0008]
2. Solhi M, Fattahi E, Pouresmaeil M, Darvishigilan H, Rastaghi S. Letter to editor: A comprehensive definition of spiritual health. Health Spiritual Med Ethics 2019; 6 (3) :2. [DOI:10.29252/jhsme.6.3.2]
3. Ross L, Van Leeuwen R, Baldacchino D, Giske T, McSherry W, Narayanasamy A, et al. Student nurses perceptions of spirituality and competence in delivering spiritual care: a European pilot study. Nurse Educ Today 2014; 34(5): 697-702. [DOI:10.1016/j.nedt.2013.09.014]
4. Harrad R, Cosentino C, Keasley R, Sulla F. Spiritual care in nursing: an overview of the measures used to assess spiritual care provision and related factors amongst nurses. Acta Biomed 2019; 90(4):44-55. [DOI: 10.23750/abm.v90i4-S.8300]
5. Tiew LH, Creedy DK, Chan MF. Student nurses' perspectives of spirituality and spiritual care. Nurse Educ Today 2013; 33(6): 574-579. [DOI:10.1016/j.nedt.2012.06.007]
6. Pike J. Spirituality in nursing: a systematic review of the literature from 2006-10. Br J Nurs 2011; 20(12): 743-749. [DOI:10.12968/bjon.2011.20.12.743]
7. Amjadian M, Bahrami Ehsan H, Saboni K, Vahedi S, Rostami R, Roshani D. A pilot randomized controlled trial to assess the effect of Islamic spiritual intervention and of breathing technique with heart rate variability feedback on anxiety, depression and psycho-physiologic coherence in patients after coronary artery bypass surgery. Ann Gen Psychiatry 2020;19:46. [DOI:10.1186/s12991-020-00296-1]
8. Torabi F, Rassouli M, Nourian M, Borumandnia N, Shirinabadi Farahani A, Nikseresht F. The effect of spiritual care on adolescents coping with cancer. Holist Nurs Pract 2018; 32(3):149-159. [DOI:10.1097/HNP.0000000000000263]
9. Yonker JE, Schnabelrauch CA, Dehaan LG. The relationship between spirituality and religiosity on psychological outcomes in adolescents and emerging adults: A meta-analytic review. J Adolesc 2012; 35(2):299-314. [DOI:10.1016/j.adolescence.2011.08.010]
10. Durmuş M, Ekinci M. The effect of spiritual care on anxiety and depression level in patients receiving hemodialysis treatment: a randomized controlled trial. J Relig Health 2022;61(3): 2041-2055. [DOI:10.1007/s10943-021-01386-4]
11. Ramezani M, Ahmadi F, Mohammadi E, Kazemnejad A. Spiritual care in nursing: a concept analysis. Int Nurs Rev 2014; 61(2):211-219. [DOI:10.1111/inr.12099]
12. Babamohamadi H, Ahmadpanah MS, Ghorbani R. Attitudes toward spirituality and spiritual care among Iranian nurses and nursing students: A cross-sectional study. J Relig Health 2018;57(4):1304-1314. [DOI:10.1007/s10943-017-0485-y]
13. Taghizadeganzadeh M, Shadfard Z, Montaseri MA, Zahedinia F, Karami Z, Pishgar Z. Spiritual health in nurses, nursing faculties, and nursing students of Jahrom university of medical sciences, Iran. Iran J Nur 2020; 33(126):16-27. [Persian] [DOI:10.52547/ijn.33.126.16]
14. Chiang YC, Lee HC, Chu TL, Han CY, Hsiao YC. The impact of nurses' spiritual health on their attitudes toward spiritual care, professional commitment, and caring. Nurs Outlook 2016; 64(3):215-224. [DOI:10.1016/j.outlook.2015.11.012]
15. Hoover J. The personal and professional impact of undertaking an educational module on human caring. J Adv Nurs 2002;37(1):79-86. [DOI: 10.1046/j.1365-2648.2002.02051.x] [DOI:10.1046/j.1365-2648.2002.02051.x]
16. Momennasab M, Shadfard Z, Jaberi A, Najafi SS, Hosseini FN. The effect of group reflection on nursing students' spiritual well-being and attitude toward spiritual care: a randomized controlled trial. Invest Educ Enferm 2019; 37(1), 80-89. [DOI:10.17533/udea.iee.v37n1e09]
17. Mokhtari Noori J, Ebadi A, Alhani F, Rejeh N. Spirituality-based education by role model nursing instructors: a qualitative study. Iranian Med Ethics History Med 2013; 6(3): 84-93. [Persian] [Link]
18. Timmins F, Murphy M, Neill F, Begley T, Sheaf G. An exploration of the extent of inclusion of spirituality and spiritual care concepts in core nursing textbooks. Nurse Educ Today 2015; 35(1):277-282. [DOI:10.1016/j.nedt.2014.05.008]
19. Markani AK.,Yaghmaei F. Relationship between oncology nurses' spiritual wellbeing with their attitudes towards spiritual care providing based on neuman system model: Evidences from Iran. J Caring Sci 2018; 7(2):113-118. [DOI:10.15171/jcs.2018.018]
20. Jokar M, Kavi E, Faramarzian Z, Seifi Z, Bazrafshan MR. Nursing students and nurses attitude toward spirituality and spiritual care. Nursi Midwifery J 2019; 17(2):120-130. [Persian] [Link]
21. Marzband R, Hosseini SH, Hamzehgardeshi Z, Moosazadeh M. Attitude of nurses and nursing students to spiritual care in Iran: A systematic review and meta-analysis. J Mazandaran Univ Med Sci 2019; 29(173):153-163.[Persian] [Link]
22. Zakaria Kiaei M, Salehi A, Moosazadeh Nasrabadi A, Whitehead D, Azmal M, Kalhor R, et al. Spirituality and spiritual care in Iran: nurses' perceptions and barriers. Int Nurs Rev 2015; 62(4): 584-592. [DOI:10.1111/inr.12222]
23. McSherry W, Draper P, Kendrick D. The construct validity of a rating scale designed to assess spirituality and spiritual care. Int J Nurs Stud 2002; 39(7): 723-734. [DOI:10.1016/S0020-7489(02)00014-7]
24. Fallahi Khoshknab M, Mazaheri M, Maddah S, Rahgozar M. Validation and reliability test of Persian version of the spirituality and spiritual care rating scale (SSCRS). J Clin Nurs 2010; 19(19‐20):2939-2941. [DOI:10.1111/j.1365-2702.2010.03411.x]
25. Tofighian T, Kooshki A, Borhani F, Rakhshani MH, Mohsenpour M. Nursing students and nurses attitude toward spirituality and spiritual care. History Med J 2017; 8(29):45-62.[Persian] [Link]
26. Noori A, Sanagoo A, Joubari L, Azim M, Adib M, Rajabi A. Investigation of the attitude to spirituality and spiritual care in nurses and nursing students in Golestan University of medical sciences in 2014. J Educ Ethic Nurs 2016; 5(2):8-15.[Persian] [Link]
27. Kaddourah B, Abu-Shaheen A, Al-Tannir M. Nurses' perceptions of spirituality and spiritual care at five tertiary care hospitals in Riyadh, Saudi Arabia: A cross-sectional study. Oman Med J 2018; 33(2): 154-158. [DOI:10.5001/omj.2018.28]
28. Cruz JP. Quality of life and its influence on clinical competence among nurses: a self‐reported study. J Clin Nurs 2017; 26(3-4): 388-399. [DOI:10.1111/jocn.13402]
29. Chan MF. Factors affecting nursing staff in practising spiritual care. J Clin Nurs 2010;19: 2128-2136. [DOI:10.1111/j.1365-2702.2008.02690.x]
30. Lovering S. The crescent of care- a nursing model to guide the care of Muslim patients. In book: Cultural Competence in Caring for Muslim Patients. London: Bloomsbury Academic; Publisher 2014: 104-120. [DOI:10.1007/978-1-137-35841-7_8]
31. 31.Askari R, Keyghobadi N, Nodoushan FJ, Rafiei S. Nurses' attitude toward spiritual care in teaching hospitals affiliated to Shahid Sadoughi university of medical sciences. J Hospital 2017; 16 (3) :93-101.[Persian] [Link]
32. Melhem GAB, Zeilani RS. Zaqqout OA, Aljwad AI, Shawagfeh MQ, Abd Al-Rahim M. Nurses' perceptions of spirituality and spiritual care giving: A comparison study among all health care sectors in Jordan. Indian J Palliat Care 2016; 22(1),42-49. [DOI:10.4103/0973-1075.173949]
33. Rahimi N, Nouhi E, Nakhaee N. Spiritual well-being and attitude toward spirituality and spiritual care in nursing and midwifery students. Iran J Nurs 2013; 26(85):55-65.[Persian] [Link]
34. Yilmaz M, Gurler H. The efficacy of integrating spirituality into undergraduate nursing curricula. Nurs Ethics 2014;21(8):929-945. [DOI:10.1177/0969733014521096]
35. Khorashadizadeh F, Ahanchian M. Explorating spiritual management in nursing: a hermeneutic phenomenological. Quart J Nurs Manag 2015; 4(1). [Persian] [Link]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
