پژوهش در آموزش علوم پزشکی

انسان‌ها به‌طور طبیعی موجوداتی اجتماعی هستند و برای بقا و پیشرفت، نیاز به برقراری ارتباط با دیگران دارند. ارتباط میان انسان‌ها، فرآیندی است برای انتقال پیام‌ها، اطلاعات و احساسات از فردی به فرد دیگر که زیربنای بسیاری از تعاملات انسانی را تشکیل می‌دهد (1، 2). از دیرباز، انسان‌ها برای تحقق اهداف فردی و جمعی خود و نیز برای برطرف‌کردن نیازهای اجتماعی و جسمی، به‌طور مستمر در تعاملات اجتماعی مشارکت داشته‌اند (3، 4). در این راستا، برقراری ارتباط مؤثر، به‌ویژه در حوزه‌های پزشکی، اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند، زیرا نقص در این مهارت‌ها می‌تواند عواقب جدی برای بیماران و ارائه‌دهندگان خدمات به‌همراه داشته‌باشد (5، 6).
ارتباط در پزشکی و دندانپزشکی، به‌طور کلی، به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: ارتباط کلامی و غیرکلامی. ارتباط کلامی شامل استفاده از واژه‌ها و جملات برای بیان نیازها و احساسات است، در حالی که ارتباط غیرکلامی شامل ژست‌ها، حرکات بدن، تماس چشمی و سایر نشانه‌های غیرزبانی اطلاق می‌شود که می‌توانند به اندازه ارتباط کلامی در انتقال پیام مؤثر باشند (7). از این‌رو، توانایی پزشکان و دندانپزشکان در برقراری ارتباط صحیح، نه تنها برای تشخیص و درمان بیماری‌ها، بلکه برای ایجاد رابطه اعتماد و همکاری با بیماران ضروری است (8).بر اساس تحقیقات، بسیاری از مشکلات پزشکی و دندانپزشکی ناشی از سوتفاهم‌ها و ضعف در مهارت‌های ارتباطی است. این مشکلات ممکن‌است موجب کاهش رضایت بیماران، افزایش استرس و در نهایت، تأثیر منفی بر روند درمان و مراقبت‌ها شوند (9، 10). در دندانپزشکی، به‌دلیل تماس نزدیک با بیماران و اجرای درمان‌های حساس و دقیق در شرایط استرس‌زا، اهمیت ارتباط مؤثر در این رشته دوچندان می‌شود (11، 12).
علی‌رغم اهمیت مهارت‌های ارتباطی در درمان موفق بیماران، آموزش این مهارت‌ها در برنامه‌های آموزشی پزشکی و دندانپزشکی معمولاً در مقایسه با آموزش‌های علمی و عملی، کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. در برخی کشورها، برنامه‌های آموزشی ارتباطی به‌طور پراکنده و محدود در قالب سخنرانی‌ها و جلسات نظری گنجانده می‌شوند، رویکردی که فرصتی برای تمرین و تجربه واقعی ایجاد نمی‌کند (13، 14). این در حالی است که در بسیاری از کشورهای پیشرفته، مهارت‌های ارتباطی به‌عنوان یک جزء اساسی از آموزش دندانپزشکی و پزشکی در نظر گرفته می‌شوند و در برنامه‌های درسی به‌طور جدی مورد توجه قرار می‌گیرند (15، 16).
در این راستا، یکی از مهم‌ترین رویکردها برای ارتقای مهارت‌های ارتباطی در دانشجویان دندانپزشکی، ارزیابی و بهبود این مهارت‌ها از ابتدای دوران تحصیل است. زیرا بر اساس شواهد موجود، این مهارت‌ها نه‌تنها در موفقیت‌های حرفه‌ای، بلکه در جلب اعتماد و رضایت بیماران نیز نقش تعیین‌کننده‌ای دارند (17). بنابراین، ضرورت دارد که آموزش مهارت‌های ارتباطی در سطح دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی دندانپزشکی تقویت شده و به‌صورت نظام‌مند در برنامه‌های درسی گنجانده شود (18، 19).
باتوجه به اهمیت مهارت­های ارتباطی میان دندانپزشک و بیمار و نیز کمبود مطالعات در این زمینه میان دانشجویان دندانپزشکی در ایران، این مطالعه با هدف بررسی سطح مهارت­های ارتباطی دانشجویان سه سال آخر دندانپزشکی در کلینیک دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی گیلان در سال 1399 مورد بررسی قرار گرفت.

روش‌ها
این پژوهش از نوع مقطعی-تحلیلی است که از سال 1399 تا 1400، پس از کسب کد اخلاق از کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی گیلان، انجام گرفت. در این مطالعه، 106 دانشجوی دندانپزشکی شرکت داشتند. معیار ورود به مطالعه، دانشجو بودن در سه سال پایانی تحصیل در دانشکده‌های دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی گیلان بود. دانشجویانی که تمایل به همکاری نداشتند، از مطالعه خارج شدند. در نشسـتی، بـه کلیـه دانشــجویان اهــداف مطالعــه و محرمانــه‌بــودن مشخصــات دانشجویان اعلام‌شد و رضایت‌نامه از آنان اخذ گردید. نمونه‌گیری به صورت در دسترس انجام شد.
ویژگی‌های دموگرافیک دانشجویان شامل سن (به سال)، جنسیت (زن یا مرد) و وضعیت تأهل (مجرد یا متاهل) جمع‌آوری و ثبت شد.
ابزار اندازه­گیری این مطالعه، نسخه فارسی پرسش‌نامه معتبر ارتباطات مشاوره دندانپزشکی (DCCC - Dental Consultation Communication Checklist) بــود. ترجمه و همچنین روایی و پایایی آن توسط پاکدامن و همکاران (12) انجام شده است، بدین‌صورت که ضریب روایی محتوا شامل مناسبت 83/0 و شفافیت 93/0 و همچنین پایایی پرسش‌نامه با استفاده از ضریب همبستگی درون طبقاتی (ICC - Intraclass Correlation Coefficient) 86/0 و آلفای کرونباخ 89/ 0 گزارش شد که در حد مطلوب است. این پرسش‌نامه شامل پنج حیطه است که چهار حیطه مربوط به دانشجو می‌باشد. معارفه (5 سوال)، تاریخچه (12 سوال)، معاینه (8 سوال)، خاتمه (3 سوال) و یک حیطه مربوط به بیمار (3 سوال) می­باشد. نمره­دهی با مقیاس لیکرت انجام می‌شود؛ بدین‌صورت که امتیاز یک، نشان‌دهنده کمترین و امتیاز هفت، نشان‌دهنده بیشترین میزان خوداظهاری است. دامنه امتیاز قابل کسب در معارفه 5 تا 25، در تاریخچه 12 تا 60، در معاینه 8 تا 40، در خاتمه 3 تا 15 و در حیطه مربوط به بیمار 3 تا 15 می‌باشد. در مجموع، نمره کل در دامنه 31 تا 155 می‌باشد که نمره بالاتر به معنای مهارت ارتباطی بالینی بالاتر می باشد.
برای توصیف داده‌های کیفی از شاخص‌های فراوانی و درصد و برای داده‌های‌کمی از میانگین و انحراف معیار استفاده شد. همچنین برای هر دو مقیاس اندازه‌گیری، از جداول و نمودارهای توصیفی مناسب بهره گرفته‌شد. جهت بررسی نرمال‌بودن توزیع داده‌ها، از آزمون شاپیرو-ویلک استفاده گردید. باتوجه به برقراربودن فرض‌های آماری برای متغیرهای کمی از ضریب همبستگی پیرسون، آزمون t مستقل و تحلیل واریانس یک‌طرفه استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار IBM SPSS Statistics نسخه 22 انجام گرفت و سطح معنا‌داری 05/0 در نظر گرفته‌شد.
یافته‌ها
تعداد 106 دانشجوی دندانپزشکی از سه سال پایانی تحصیل در دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علم پزشکی گیلان وارد مطالعه شدند. این افراد بین 20 تا 36 سال سن داشتند، میانگین سنی افراد برابر با 3/3±7/25 سال بود. 7/37 درصد شرکت‌کنندگان در این مطالعه مرد (40 نفر) و 3/62 درصد از آنها زن بودند (66 نفر). از نظر وضعیت تاهل، 95 نفر (6/89 درصد) مجرد و 11 نفر (4/10 درصد) متأهل بودند. از میان 106 دانشجو، ۳۵ نفر (۳۳ درصد) دانشجوی سال چهارم، ۳۵ نفر (۳۳ درصد) دانشجوی سال پنجم و ۳6 نفر (۳4 درصد) دانشجوی سال ششم بودند.
مطابق جدول 1، که توزیع فراوانی امتیازات داده‌شده توسط افراد شرکت‌کننده به پرسش‌نامه می‌باشد، در حیطه معارفه، بیشترین امتیاز مربوط به پرسش شماره 4 «از بیمار خواستم تا علت مراجعه‌اش را بیان کند» و کمترین امتیاز مربوط به پرسش شماره 3 «خود را معرفی کرده و نقش خود را بیان کردم» بود. در حیطه تاریخچه، بیشترین امتیاز مربوط به پرسش شماره 17 «علاقه و اشتیاق به گوش‌دادن نشان دادم» و کمترین میانگین امتیاز در این حیطه، به پرسش شماره 6 «از سوالات باز استفاده کردم» اختصاص یافت. در حیطه معاینه، پرسش شماره ۱۹ «از راحتی بیمار مطمئن شدم» دارای بالاترین امتیاز و پرسش شماره ۲۲ «از کاربرد عبارات تخصصی پرهیز کردم» دارای پایین‌ترین امتیاز بود. در حیطه خاتمه، پرسش‌های شماره ۲۸ «توضیح دادم که در مرحله بعد چه رخ خواهد داد» و ۲۶ «به‌طور واضح به پایان مشاوره اشاره کردم» نسبت به پرسش شماره ۲۷ «از بیمار پرسیدم آیا سؤال دیگری ندارد؟» میانگین امتیاز بالاتری داشتند. سه پرسش آخر مربوط به بیمار بود. دو پرسش 30 و 31 «به راحتی دغدغه‌های خود را بیان کرد و «به نظر آرام و راحت می‌آمد» دارای میانگین امتیاز مشابه بودند و بالاتر از میانگین امتیاز پرسش شماره 29 «به راحتی نظر خود را ابزار کرد» بودند.
جدول 2، شاخص‌های توصیفی شامل میانگین، انحراف معیار و مقادیر حداقل و حداکثر مربوط به هریک از پنج حیطه پرسش‌نامه را نشان می‌دهد.

نتایج آنالیز آماری نشان داد که با افزایش سن، امتیاز شرکت‌کنندگان در هر پنج حیطه افزایش داشت، اما این ارتباط معنادار نبود (248/0=p؛ 202/0=r). همچنین، در هر 5 حیطه، تفاوت میانگین امتیاز زنان و مردان از نظر آماری معنادار نبوده است (871/0=p؛ 01/0=t). (نمودار 1).
میان وضعیت تاهل شرکت‌کنندگان و نمره کسب‌شده در پنج حیطه پرسش‌نامه نیز، ارتباط معناداری دیده‌نشد (982/0=p؛ 023/0=t). (نمودار 2).
میان سال تحصیلی شرکت‌کنندگان و نمره کسب‌شده در پنج حیطه پرسش‌نامه نیز ارتباط معناداری دیده نشد (902/0=p). (نمودار 3).

بحث
 مهارت‌های ارتباطی یکی از ارکان اصلی موفقیت حرفه‌ای دندانپزشکان به شمار می‌روند. دانشجویان دندانپزشکی برای جلب اعتماد بیماران و اطمینان از رضایت آنان، باید توانایی‌های ارتباطی مناسبی داشته‌باشند. در واقع، بسیاری از شکایات بیماران از پزشکان نه به دلیل ضعف فنی یا علمی پزشک بلکه به خاطر مشکلات ارتباطی ایجاد می‌شود. در این مطالعه، با استفاده از پرسش‌نامه معتبر DCCC که به طور خاص برای ارزیابی مهارت‌های ارتباطی در دندانپزشکی طراحی شده‌است، به بررسی سطح این مهارت‌ها در میان دانشجویان دندانپزشکی پرداخته‌شد.
در بخش معارفه، بیشترین امتیاز به پرسش شماره 4 (پرسیدن علت مراجعه بیمار) تعلق گرفت. این یافته نشان‌دهنده آن است که دانشجویان تمایل دارند اطلاعات لازم را از بیماران دریافت کنند، اما در بسیاری از موارد از معرفی و بیان نقش خود در فرآیند درمان غفلت می‌کنند. کمترین امتیاز به پرسش شماره 3 (معرفی خود به بیمار و بیان نقش خود) تعلق داشت. این مورد با نتایج مطالعه ون در مولن (van der Molen) و همکاران همخوانی دارد که نشان دادند معرفی خود کمترین توجه را در بین دانشجویان دارد (20). به طور کلی، رعایت اصول معارفه می‌تواند اعتماد بیمار را جلب کند و موجب کاهش اضطراب وی گردد. در بخش تاریخچه، بیشترین امتیاز به پرسش شماره 17 (نشان دادن علاقه و اشتیاق به گوش دادن) تعلق داشت، که نشان‌دهنده اهمیت توجه به جزئیات سخنان بیمار در فرآیند جمع‌آوری تاریخچه است. کمترین امتیاز به پرسش شماره 6 (استفاده از سوالات باز) اختصاص داشت، که نشان‌دهنده ضعف در استفاده از سوالات باز است. این امر می‌تواند نشان‌دهنده ناتوانی در استفاده از سوالات باز برای جمع‌آوری اطلاعات دقیق از بیماران باشد. مطالعه  van der Molen و همکاران نیز مشابه نتایج ما نشان داده‌است که استفاده از سوالات بسته و محدود برای جمع‌آوری تاریخچه از بیماران مطلوب‌تر است (20).
در بخش معاینه، کمترین امتیاز به پرسش شماره 22 (پرهیز از استفاده از عبارات تخصصی) تعلق داشت که نشان‌دهنده استفاده مفرط از واژگان تخصصی است. این موضوع می‌تواند برای بیماران مبهم و گیج‌کننده باشد. در مطالعه van der Molen نیز استفاده از عبارات تخصصی به عنوان یک عامل منفی در ارتباطات دندانپزشکی شناسایی شده‌است (20). از این‌رو، توجه به استفاده از زبان ساده و قابل‌فهم برای بیماران امری ضروری است. در بخش خاتمه، پرسش شماره 28 (توضیح‌دادن اینکه در مرحله بعد چه اتفاقی خواهد افتاد) بیشترین امتیاز را داشت، که نشان‌دهنده اهمیت پایان‌دادن دقیق و روشن به جلسه معاینه است. همچنین، پرسش شماره 27 (پرسیدن از بیمار که آیا سوال دیگری دارد) کمترین امتیاز را دریافت کرد، که نشان‌دهنده غفلت از فرصتی است که باید به بیمار داده‌شود تا هرگونه سوال یا ابهامی را مطرح کند. نتایج مشابهی در مطالعه van der Molen گزارش شده‌است که در آن کمترین امتیاز نیز به پرسش مربوط به دعوت بیمار برای پرسش سوالات اختصاص داشت (20). در بخش بیمار، دو پرسش شماره 30 و 31 (آیا بیمار به راحتی دغدغه‌های خود را بیان کرد و آیا بیمار آرام و راحت به نظر می‌رسید) میانگین مشابهی داشتند. این نتایج نشان‌دهنده این است که دانشجویان دندانپزشکی توانسته‌اند فضایی ایجاد کنند که بیمار احساس راحتی و آرامش داشته باشد، اما همچنان نیاز به بهبود در تشویق بیمار برای بیان سوالات و نگرانی‌ها وجود دارد.
در مقایسه نتایج این مطالعه با سایر تحقیقات، مشابهت‌هایی دیده‌می‌شود. به عنوان مثال، در مطالعه van der Molen و همکاران، مشابه نتایج این مطالعه، کمترین امتیاز در حیطه معارفه به معرفی خود تعلق داشت (20). همچنین، در مطالعه وهابی و همکاران، ارتباط معناداری بین مهارت‌های ارتباطی و سال تحصیلی وجود نداشت (6). این یافته‌ها نشان می‌دهند که عوامل مختلفی مانند نوع آموزش، تجربیات عملی و زمینه‌های فرهنگی ممکن است در شکل‌گیری مهارت‌های ارتباطی تأثیرگذار باشند. همچنین، در مطالعه پور‌ اصغر و همکاران نیز نتایج نشان‌دهنده ارتباط معنادار بین مهارت‌های ارتباطی و برخی متغیرهای دموگرافیک مانند سابقه‌کار و تحصیلات بود، که در مطالعه حاضر مشاهده نشد (21).

در این مطالعه، نتایج نشان داد که هیچ ارتباط معناداری میان مهارت‌های ارتباطی و متغیرهای دموگرافیک مانند سن، جنسیت، وضعیت تأهل و سال تحصیلی وجود ندارد. این یافته‌ها با نتایج برخی مطالعات پیشین هم‌راستا است، که در آن‌ها تأثیر متغیرهای دموگرافیک بر مهارت‌های ارتباطی به وضوح گزارش نشده‌است. مطالعات نشان داده‌اند که افزایش سن ممکن‌است با بهبود مهارت‌های ارتباطی همراه باشد، اما این ارتباط همیشه معنادار نیست. به‌عنوان مثال، در مطالعه‌ سعیدی و همکاران در دانشگاه علوم پزشکی بابل، ارتباط معناداری بین سن و مهارت‌های ارتباطی دانشجویان دندانپزشکی یافت نشد (22). همچنین، در پژوهش خلیلی و همکاران در دانشگاه آزاد اسلامی نیز تأثیر معناداری برای متغیر سن بر مهارت‌های ارتباطی گزارش نگردید (23). این نتایج می‌تواند حاکی از آن باشد که مهارت‌های ارتباطی بیشتر تحت تأثیر آموزش‌های تخصصی و تجربیات بالینی قرار دارند تا سن فرد. بنابراین، حتی با افزایش سن، ممکن است فرصت‌های آموزشی و بالینی برای توسعه مهارت‌های ارتباطی فراهم نباشد. برخی تحقیقات نشان داده‌اند که جنسیت می‌تواند بر مهارت‌های ارتباطی تأثیرگذار باشد. برای مثال، در مطالعه‌ خلیلی و همکاران در دانشگاه آزاد اسلامی، میانگین نمرات مهارت‌های ارتباطی در زنان بیشتر از مردان بود، هرچند این تفاوت از نظر آماری معنادار نبود (23). همچنین، تحقیق دهنوعلیان و همکاران در دانشگاه علوم پزشکی مشهد نشان داد که زنان در مهارت‌های بیمارمحوری عملکرد بهتری دارند (24). این تفاوت‌ها ممکن است به دلیل تفاوت‌های اجتماعی و فرهنگی بین زنان و مردان باشد که بر نحوه تعامل آن‌ها با بیماران تأثیر می‌گذارد. با این حال، در برخی مطالعات، این تفاوت‌ها از نظر آماری معنادار نبوده‌اند، که نشان‌دهنده پیچیدگی و چندبعدی بودن تأثیر جنسیت بر مهارت‌های ارتباطی است.
وضعیت تأهل نیز به‌عنوان یک عامل اجتماعی می‌تواند بر مهارت‌های ارتباطی تأثیرگذار باشد. در مطالعه خلیلی و همکاران در دانشگاه آزاد اسلامی، ارتباط معناداری بین وضعیت تأهل و مهارت‌های ارتباطی دانشجویان دندانپزشکی یافت نشد (23). همچنین، در مطالعه سعیدی و همکاران در دانشگاه علوم پزشکی بابل، اکثر دانشجویان مهارت‌های ارتباطی متوسط و ضعیفی داشتند، که ممکن‌است به تأثیر وضعیت تأهل بر مهارت‌های ارتباطی اشاره داشته‌باشد (22). این نتایج ممکن‌است نشان‌دهنده این باشد که وضعیت تأهل تأثیر مستقیمی بر مهارت‌های ارتباطی ندارد، بلکه عوامل دیگری مانند میزان آموزش و تجربه بالینی نقش بیشتری دارند.

سال تحصیلی می‌تواند نشان‌دهنده میزان تجربه و آموزش دانشجویان باشد که ممکن‌است بر مهارت‌های ارتباطی تأثیرگذار باشد. در مطالعه‌ای در دانشگاه آزاد اسلامی، ارتباط معناداری بین سال تحصیلی و مهارت‌های ارتباطی دانشجویان دندانپزشکی یافت نشد (23). همچنین، در مطالعه‌ سعیدی و همکاران در دانشگاه علوم پزشکی بابل، مهارت‌های ارتباطی دانشجویان ارتباط معناداری با وضعیت تحصیلی آن‌ها داشت (22). در مطالعه وهابی و همکاران نیز هیچ ارتباط معناداری بین نمره مهارت‌های ارتباطی و ترم تحصیلی مشاهده نشد (6). این نتایج ممکن است به این دلیل باشد که هر سال تحصیلی با محتوای آموزشی و تجربیات بالینی متفاوتی همراه است که می‌تواند بر مهارت‌های ارتباطی تأثیرگذار باشد. با این حال، نبود ارتباط معنادار ممکن‌است نشان‌دهنده نیاز به برنامه‌های آموزشی متمرکز بر توسعه مهارت‌های ارتباطی در تمام سال‌های تحصیلی باشد.باتوجه به اینکه پرسش‌نامه به صورت خودارزیابی تکمیل شده، ممکن‌است نسبت به نمره­دهی حین انجام کار از صحت کمتری برخوردار باشد. پیشنهاد می‌گردد که از پرسش‌نامه به همراه ارزیابی­های بالینی و مصاحبه­ای استفاده گردد. همچنین، تعداد نمونه در این مطالعه کم بود و مطالعات گسترده‌تر در این حوزه مورد نیاز است. علاوه بر این، پیشنهاد می‌شود که دانشجویان مورد بررسی، از نظر ترم تحصیلی تفکیک شوند و مهارت­های ارتباطی بین دانشجویان سال­های مختلف مقایسه گردد.

نتیجه‌گیری
نتایج به‌دست‌آمده از تحلیل پرسش‌نامه DCCC حاکی از آن است که دانشجویان در برخی از ابعاد مهارت‌های ارتباطی نظیر معارفه، تاریخچه‌گیری، معاینه و خاتمه جلسات نیاز به بهبود دارند. به‌ویژه در ابعاد معارفه و معاینه، دانشجویان تمایل دارند بیشتر به دریافت اطلاعات از بیماران بپردازند، اما از معرفی خود و بیان نقش‌ خود در فرآیند درمان غفلت می‌کنند. این موضوع می‌تواند تاثیرات منفی بر ارتباط با بیماران، به‌ویژه در مواقعی که بیمار اضطراب دارد یا نیاز به توضیحات بیشتری دارد، داشته باشد. همچنین، در بخش تاریخچه‌گیری، استفاده از سوالات باز که ممکن است باعث گمراهی بیماران شود، مورد توجه قرار گرفت و لازم است که دانشجویان دندانپزشکی مهارت‌های بیشتری در استفاده از سوالات بسته و مشخص پیدا کنند تا اطلاعات دقیق‌تری از بیماران دریافت کنند. در خصوص خاتمه جلسه، نتایج نشان داد که دانشجویان در اتمام جلسه معاینه دقت بیشتری دارند، اما از درخواست از بیماران برای طرح سوالات خود غفلت می‌کنند که این امر می‌تواند منجر به بروز ابهاماتی در بیماران و اختلال در روند درمان‌های بعدی شود. در مجموع، هیچ ارتباط معناداری میان مهارت‌های ارتباطی و متغیرهای دموگرافیک نظیر سن، جنسیت، وضعیت تأهل و سال تحصیلی در این مطالعه مشاهده نشد، که مشابه نتایج سایر مطالعات است. این امر ممکن‌است به این دلیل باشد که مهارت‌های ارتباطی در تمامی مراحل تحصیلی در سطح مشابهی مورد آموزش قرار می‌گیرند و به عوامل دیگری نظیر روش‌های آموزشی و تجارب عملی بستگی دارند. نتیجه‌گیری نهایی این است که آموزش‌های مداخله‌ای و کارگاه‌های عملی برای بهبود مهارت‌های ارتباطی در دانشجویان دندانپزشکی ضروری است تا آن‌ها بتوانند در تعامل با بیماران به‌طور مؤثرتری عمل کنند.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاقی پژوهش
این مطالعه توسط کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی گیلان با کد اخلاق IR.GUMS.REC.1399.360 تصویب شد.
حمایت مالی
این تحقیق هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده‌است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی و طراحی مطالعه: دکتر رسول تبری خمیران، دکتر نرگس سیمدار، دکتر اشکان سالاری؛ کسب، تحلیل و تفسیر داده‌ها: دکتر رسول تبری خمیران، دکتر کاوه کریم؛ تهیه پیش‌نویس دست‌نوشته: دکتر نرگس سیمدار، دکتر انسیه تیموری؛ بازبینی نقادانه دست‌نوشته برای محتوای فکری مهم: دکتر رسول تبری خمیران، دکتر نرگس سیمدار، دکتر اشکان سالاری؛ تحلیل آماری: دکتر اشکان سالاری، دکتر کاوه کریم؛ نظارت بر مطالعه: دکتر رسول تبری خمیران، دکتر نرگس سیمدار، دکتر اشکان سالاری
تعارض منافع
نویسندگان اعلام می‌دارند که هیچ تضاد منافعی دررابطه‌ با نویسندگی و یا انتشار این مقاله ندارند.
استفاده از هوش مصنوعی در فرایند نگارش
نویسندگان اعلام می‌کنند که در فرآیند نگارش این مقاله از فناوری‌های هوش مصنوعی برای تولید محتوا، ایده، تجزیه‌وتحلیل و سایر موارد استفاده نشده است.
قدردانی
بدین‌وسیله از همه‌ شرکت‌کنندگان در این پژوهش تشکّر و سپاسگزاری می‌شود.