سلامت زنان مطمئن­ ترین راه برای رسیدن به زندگی بهتر برای خا نواده می­ باشد و با توجه به مسئولیت ­های سنگین زنان در جامعه و محوری بودن نقش آن­ها در تحکیم خا نواده،  ضرورت دارد جهت تأمین بهداشت و سلامت این گروه کوشش نموده تا بتوانند از این طریق در کل جامعه سلامتی را به ارمغان آورنـد. (1)  یکـی از رده­ های ارائه کـننده خـدمـات بهداشتی درمانی، ماما می ­باشد که با رکن اصلی خانواده، یعنی زنان در ارتباط است. واحد بیماری­ های زنان یکی از دروس تخصصی و کاربردی دانشجویان مامایی می ­باشد که تشخیص به موقع بیماری، نسخه­ نویسی و به کارگیری صحیح اقدامات دارویی، از کاربردهای تعیین­ کننده این درس در تأمین سلامت جامعه زنان است. (2) بررسی نسخه­ های افرادی که طبق قانون اجازه تجویز دارو را دارند (پزشک، دندان پزشک، ماما) نشان می ­دهد که برخی از بدیهی­ ترین اصول نسخه نویسی ازجمله خطاهای نسخه­ نویسی که شامل اشتباه در نوشتن نام دارو، شکل صحیح دارویی، مقدار و تعداد دارو، تجویز همزمان دو یا چند دارو و درج مشخصات بیمار است، می­ باشد. بررسی­ ها  نشان داده که یکی از علل این امر می­تواند آموزش  ندادن اصول صحیح نسخه نویسی به دانشجویان باشد. (3،4) در پژوهشی که در بین دانشجویان پرستاری دانشگاه salle  La آمریکا انجام شد شایع­ ترین علت اشتباهات دارویی را عملکرد ضعیف بالینی و کمبود ا طلاعات داروشناسی گزارش کرده­ اند. (5)

نتایج تحقیقی تحت عنوان «نظرات مربیان پرستاری در را بطه با علل و را هکارهای کا هش خطای دارویی دانشجویان پرستاری دانشکده پرستاری، مامایی اراک1386» که توسط باغچقی و کوهستانی انجام شد نشان داد که: بعضی از علل خطاهای دارویی ما نند کمبود اطلاعات داروشناسی و محاسبات دارویی غلط با آموزش پرستار در زمان تحصیل ارتباط دارد. (6) که در همین راستا گسترش آموزش مامایی و تقویت اطلاعات دارویی جهت دانشجویان بیشتر محسوس  می­ گردد. روش­ های آموزشی بخشی از متدولوژی آموزش را تشکیل می­ دهد و می­ توان آن را وسیله ای برای نیل به هدف خاصی که همان آموزش و تسهیل یادگیری ا ست دانست. (7) یکی از وظایف اصلی اساتید کمک به ایجاد محیط و فضای آموزشی مناسب برای رشد تفکر انتقادی در کلاس و بالین بیماران است (8) و برای انتقال دانش بهتر است به جای یک روش، آمیزه­ای از روش­ها تحت عنوان روش تلفیقی (Multimedia independent teaching methods) مورد عمل قرار گیرد این روش با درنظر قرار دادن انگیزه و تجربه، دانشجو را در حالت فعال قرار می­ دهد. (7)

در برنامه فعلی آموزش کارشناسی مامایی در بخش دروس اصلی، واحد تئوری داروشناسی عمومی (1) و داروشناسی اختصاصی(2)، دانشجویان با نحوه مصرف داروها در زنان و مامایی به ویژه در دوران بارداری، اثرات آن­ها بر جنین و نوزاد، داروهای ویژه بیماری ­های زنان (عفونت تناسلی و ...) داروهای ویژه نازایی، تداخل داروها و نسخه­ نویسی آشناشده، و در بخش تئوری بیماری ­های زنان و نا باروری، انواع بیماری­ های دستگاه تناسلی و ژنیتال زنان و عفونت ­های واژینال، دستگاه ادراری و نازایی جهت آنان تدریس می­ شود. (2) موردهای بیماری­ های زنان و نازایی در قالب کارآموزی و مشاهده از نزدیک برای دانشجو میسر می ­با شد و لیکن تدریس مباحث دارو شناسی و تجویز دارو در خصوص بیماری­ های زنان، نازایی  فقط جنبه تئوریک داشته، و امکان مشاهده عینی و بحث از نزدیک در خصوص داروهای مصرفی درموارد فوق میسر نمی ­باشد. در نیاز سنجی ­های به عمل آمده و بررسی سابقه خطاهای دارویی دانشجویان، بیش از نیمی ازآنان معتقد بودند، مباحث داروشناسی تخصصی، نیازشان را در زمان کارآموزی مرتفع نکرده است و اکثریت دانشجویان برگزاری کارآموزی به صورت بازدید و روخوانی ازداروهای تخصصی درداروخانه را به عنوان اولین اولویت در تقویت یادگیری درس بیماری­های زنان اعلام نمودند با درنظرگرفتن خلاء آموزشی این مطالعه با هدف کلی بررسی رضایت دانشجویان مامایی از بازدید فیلد داروخانه انجام گردید.

روش­ ها

این مطالعه ازنوع توصیفی است. جامعه پژوهش کلیه دانشجویان ترم6 و 8 رشته مامایی مقطع کارشناسی دانشکده پرستاری و مامایی-پیراپزشکی شرق گیلان در نیم­سال اول سال تحصیلی92-91 بودند. تعداد نمونه ­ها 35 نفر،که شامل کلیه دانشجویان رشته مامایی که دارای شرایط ورود به مطالعه بودند می­ باشد.

معیارهای ورود به مطالعه:

1- ترم 6 و 8 کارشناسی مامایی

2- اخذ نمره قبولی ازدروس داروشناسی1و2

3- گذراندن حداقل 5/. واحد کارآموزی بیماری­های زنان در درمانگاه تخصصی زنان و مامایی

ابزارگردآوری داده­ ها: قسمت ابتدایی پرسشنامه به جمع آوری اطلاعات دموگرافیک دانشجویان اختصاص داشت. در ادامه سوالات ابزار گردآوری اطلاعات، دو پرسشنامه (1) نیازسنجی، خطای دارویی و (2) رضایت­مندی را در بر می­ گیرد.

پرسشنامه (نیازسنجی، خطای دارویی) شامل 14سوال بوده بخش اول براساس حیطه ­هایی تنظیم شده بودند که به نظر می ­رسید دانشجویان براساس تجارب قبلی خود در آن­ها نیاز به کسب اطلاعات بیشتر و تقویت مهارت در کاربردداروهای تخصصی زنان و مامایی داشته باشند (7 سوال)، بخش دوم شامل 3 سوال در خصوص خطاهای دارویی است که در طی ترم های گذشته برای دانشجویان پیش آمده است وپرسشنامه رضایت­مندی با16 سوال جهت تعیین میزان رضایت دانشجویان مامایی از برنامه اجرایی این پژوهش (بازدید از داروخانه بیمارستان) تنظیم گردید.

پرسشنامه مذکور براساس مقیاس لیکرت طراحی و در3 سطح موافقم، نظری ندارم، و مخالفم امتیازدهی شد سپس امتیاز عبارات با هم جمع گردید. امتیاز بالاتر هر واحد مورد پژوهش بیانگر رضایت بیشتر وی می­ باشد.

در این مطالعه روایی پرسشنامه از طریق اعتبار محتوا توسط 10 نفر از اعضای هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی گیلان بررسی و براساس آن تغییراتی نیز صورت گرفت و پایایی آن براساس آلفای کرونباخ 0/78 تأیید شد.

در این مطالعه، قبل از بازدید داروخانه پرسشنامه ­های نیازسنجی توسط دانشجویان مامایی تکمیل گردید سپس هماهنگی واحد آموزش دانشکده با داروخانه بیمارستان شهید انصاری رودسر انجام گرفت. دانشجویان براساس گروه بندی کارآموزی (5 نفره)،که 0/5 واحد ازکارآموزی بیماری ­های زنان را گذرانده بودند در یک شیفت صبح اضافه بر واحد کارآموزی، هر گروه دانشجویی از داروخانه بیمارستان بازدید نمودند .در ساعت­های ابتدایی بازدید، مربی ثابت عضو هیئت علمی گروه مامایی، به معرفی گروه­های خاص و کاربردی انواع داروهای مورد نظر در بیماری­های زنان پرداخت و سپس به همراه دانشجویان اقدام به معرفی تک تک داروها (گروه دارویی، نوع شکل دارو، دوزاژ دارویی، نوع مصرف و میزان دارو، عوارض دارو، نسخه­ نویسی و معرفی داروهایی که ماماها مجاز به تجویز آن می ­باشند) نمود و دراژه­ های مختلف دارویی به رؤیت دانشجو و در اختیار آن­ها قرار داده و هم­چنین ملزم به روخوانی مشخصات ثبت شده دارویی و بروشور مربوطه شدند. سپس به کاربرد داروی مورد نظر در بیماری­های زنان اشاره، و در این زمینه به بحث و تبادل نظر پرداخته شد. پس از بازدید دانشجویان از داروخانه و گذراندن ما بقی کارآموزی (5/. واحد)، پرسشنامه­ های رضایت­مندی در اختیار واحدهای مورد پژوهش قرارگرفته و علاوه برآن هریک ازگروه ها اقدام به ارائه کتبی گزارش کار نمودند. اطلاعات جمع آوری شده با استفاده از نرم افزارSPSS.Ver.16  پردازش گردید.

نتایج

اطلاعات حاصل از داده ­های پژوهش نشان داد میانگین سن دانشجویان 22 سال بوده و تقریباً نیمی (51/4 درصد) از آن­ها در ترم 6 و بقیه در ترم 8 مشغول تحصیل بوده­اند. میانگین معدل کل دانشجویان 16/55 و میانگین نمره آن­ها در درس داروشناسی (1) 13/8 و در درس داروشناسی (2)15/31 بود. (68/8 درصد) دانشجویان میزان واحد اختصاص یافته به این درس را کافی نمی­دانستند. هم­چنین 2/41 درصد از دانشجویان یادگیری «بیوشیمی دارو» را به عنوان اولویت اول و تقریباً یک سوم آن­ها  یادگیری «اثرات دارو» را به عنوان دومین اولویت کاربردی این درس می­دانستند. (54/3 درصد) از دانشجویان اعتقاد داشتند مباحث داروشناسی تخصصی نیاز آنان در زمان کارآموزی را مرتفع نکرده است. اکثریت (80 درصد) دانشجویان درمانگاه تخصصی زنان را به عنوان بخشی که در آن بیشترین نیاز به درس دارو شناسی تخصصی احساس می­ شود؛ بیان نمودند و در مقابل (35/7 درصد) دانشجویان «بخش اطفال» را بعنوان اولویت آخر احساس نیاز به داروشناسی تخصصی اظهارداشتند.

(68/6 درصد) دانشجویان علاقه خود به درس داروشناسی عمومی را متوسط و (51/4 درصد) از دا نشجویان علاقه خود به درس داروشناسی تخصصی را «زیاد» گزارش نمودند. (31/4 درصد) دانشجویان اظهاردا شتندکه، دچار خطای دارویی شده بودند که این خطا به صورت روخوا نی اشتباه (45/5 درصد)، اجرای اشتباه (4/36 درصد) و دوز اشتباه (18/1 درصد) بوده است.

اکثریت (82/9 درصد) دانشجویان حضور یا عدم حضور مربی را در بروز خطای دارویی موثر دانسته و 97/1 درصد) ازآن­ها اعتماد بنفس متوسط در هنگام اجرای دارو در بخش برخوردار    بوده­اند. اکثریت (80 درصد) دانشجویان هنگام کارآموزی در بخش نیاز به مطالعه داروشناسی را احساس نموده و بیش از نیمی (58/8درصد) از دانشجویان فاصله زمانی گذراندن واحد داروشناسی و رفتن به کارآموزی درمانگاه تخصصی زنان را مناسب نمی­دانستند.

بحث و نتیجه­ گیری

براساس یافته­ های این مطالعه اکثریت دانشجویان از بازدید داروخانه جهت ایجاد علاقه و ا نگیزه برای مشارکت فعال در فرایند یادگیری رضایت کامل داشتند، همچنین نتایج استخراج تحلیل محتوی کیفی گزارشات ارائه کار دانشجویان مامایی در پایان بازدید از داروخانه شامل: «ملموس شدن مطالب تئوریک» و «بازدید مؤثر وکمک در امر نسخه نویسی» و «اثر مثبت درتجویز دارو برای عفونت­ها و بیماری­ها» بود. نتیجه تحقیق رنجبر و سلطانی نیز نشان داد که زمینه تأثیر دو روش آموزش متداول و تلفیقی بر میزان یادگیری ذهنی مهارت دادن دارو با تفاوت معنی­دار در سطح 0001/0= pبرتری گروه آزمایش را نسبت به گروه شاهد نشان داد (7).

براساس نتایج این مطالعه اکثریت دانشجویان علاقه خود به درس داروشناسی عمومی را «متوسط» و علاقه خود به درس داروشناسی تخصصی را «زیاد» اظهار نمودند. در مطالعه امینی و همکاران نتایج نشان داد که انگیزه­ها نیروی قوی در فرایند یاددهی- یادگیری هستند، لذا با شناخت هرچه بیشتر عوامل موثر در انگیزش دانشجویان می­توان مشارکت   فعالانه آن­ها را در یادگیری افزایش داد. عوامل درونی موثر بر انگیزه یادگیری دانشجویان بالینی بیشترین میانگین به ترتیب مربوط به عوامل «شایستگی و استعداد دانشجو در یادگیری بالینی»، «علاقمندی دانشجو به رشته» بوده است. (9)

(31/4درصد) دانشجویان اظهار داشتند که دچار خطای دارویی شده بودند.که این خطا به صورت روخوانی اشتباه، اجرای اشتباه و دوز اشتباه بوده است. درتحقیق باغچقی و همکاران نتایج نشان داد، شایع‌ترین علت اشتباهات دارویی دانشجویان پرستاری شامل کمبود اطلاعات داروشناسی، مهارت ضعیف محاسبات دارویی و بد خط بودن دستورات در کاردکس یا کارت دارویی بود. (6) مطالعه دیگری که توسط ابراهیمی و همکاران انجام شد، نشان داد که بیشترین خطا در مرحله­ی دادن دارو رخ می­دهد (3/87 درصد). (10)

اکثریت دانشجویان میزان واحد اختصاص یافته به درس داروشناسی را کافی ندانستند. تحقیق ابراهیمی و همکاران «با عنوان بررسی تطابق برنامه درسی موجود در رشته مامایی با نیازهای جامعه از دیدگاه فارغ­التحصیلان جدید این رشته» نشان دادکه، در دروس اصلی این گروه، واحد داروشناسی کمتر از حد مورد نیاز بوده است. (10)

به طورکلی نتایج این تحقیق نشان داد،که دانشجویان مامایی از اجرای واحد درسی بیماری­های زنان همراه با بازدید از فیلد داروخانه رضایتمندی داشتند. لذا پیشنهاد می­گردد در برنامه آموزشی دانشجویان مامایی به منظور ارتقا کیفیت یادگیری واحد درسی بیماری­ های زنان،کارآموزی در فیلد داروخانه نیز گنجانده شود.