محیط یادگیری یکی از عوامل مهم تعیین­ کننده موفقیت یک برنامه درسی اثربخش است و کیفیت محیط یادگیری برای یادگیری موثر، مهم شناخته شده است. هم­راه با توسعه سریع سیستم ­های چندرسانه­ ای، روش ­های آموزش مبتنی بر اینترنت و یادگیری الکترونیکی، به­ عنوان یک الگوی جدید در این زمینه مطرح شده­ اند که منجر به یادگیری سنتی می­ شود که با محیط ­های یادگیری مجازی ترکیب شده ­اند (1). توسعه فناوری اطلاعات منجر به تغییرات زیادی در زمینه ­های مختلف من­ جمله آموزش شده است. تحت تاثیر همین شرایط، آموزش و فناوری در هم ادغام شده ­اند و یادگیری الکترونیکی به ­عنوان یک وسیله قدرتمند برای امر آموزش و یادگیری ظهور کرده است و با انواع فناوری ­های هوشمند امروزی، جهت دستیابی به منابع یادگیری، گسترش یافته و تاثیراتی بر یادگیری و  روش ­های تدریس داشته است (2)؛ که به موجب آن، تغییراتی در رویکرد­های آموزش و یادگیری و به تبع آن، تغییراتی در روش ­های تدریس و یادگیری به وجود آمده است (3). براین اساس، سازمان­ های آموزشی نقش مهمی در رشد و گسترش یادگیری الکترونیکی دارند. با توجه به این که در اکثر دانشگاه ­ها و موسسات آموزش عالی از یادگیری الکترونیکی استفاده می­ کنند، در این راستا دانشگاه علوم پزشکی هم باید به سمت استفاده و پذیرش یادگیری الکترونیکی گام بردارد (4). لذا توسعه فناوری اطلاعات در نظام ­های آموزشی علی­الخصوص یادگیری الکترونیکی نه فقط یک انتخاب، بلکه ضرورتی اجتناب­ ناپذیر است که به ­عنوان عامل موثری در اصلاحات نظام ­های آموزشی محسوب می ­گردد (5). مطالعات وابسته گرایش به فناوری در یک گستره همواره در حال رشد است که می­ تواند حاصل پیشروی فناوری­ های نو باشد (6). یادگیری الکترونیکی به ­عنوان بارزترین کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات، وجهی به منشور آموزش در سطح پایه و عالی افزوده است که به­عنوان الگویی جدید، حوزه آموزش را دگرگون ساخته­است (7)؛ و جهت تسهیل فعالیت­ های یاددهی- یادگیری، استفاده از منابع آنلاین به ­طور  موفقیت ­آمیزی با آموزش ترکیب شده است (8). از همین روست که در سال­های اخیر سازمان ها، دانشگاه­ها و شرکت­ های متعددی به ارایه دوره­ های یادگیری الکترونیکی روی آورده ­اند (9).
یادگیری الکترونیکی به­ عنوان یادگیری از طریق مطالعه در خانه با استفاده از کامپیوتر و دوره­ های آموزشی ارایه شده در اینترنت تعریف شده است (10). پیاده­سازی و استفاده موثر از فناوری­های نوین آموزشی، می­ تواند فرصت­ های آموزشی را تا حد بالایی افزایش دهد و نگرش مثبت نسبت به روند یادگیری را تقویت کند و در عین حال، فرگیران را در توسعه  مهارت­هایی که برای قرن بیست­ و یکم نیاز دارد، کمک کند (11). یادگیری الکترونیکی، انگیزه مردم را به سمت یادگیری سوق می­دهد، مهارت­های یادگیری را در آن­ها غنی­تر و عمیق­تر می­سازد و به ترویج آموزش و یادگیری فردی در حوزه­های مختلف می­انجامد (12). فناوری اطلاعات و ارتباطات راه را برای جهت ­گیری آموزشی نو باز می­کند که در آن فراگیران انتظار دارند که نقش فعال­ تری نسبت به پیش داشته باشند (13). اگرچه یادگیری الکترونیکی در موسسات آموزش عالی به صراحت راهبردهای آموزش را تغییر داده است؛ با این حال، پذیرش فناوری­های نو با ارزش­تر است (14). دانشگاه ­ها در حال سرمایه گذاری در فناوری اطلاعات و ارتباطات هستند؛ با این حال اگر دانشجویان این فناوری­ها را نپذیرند و از آن استفاده نکنند، ماحصل آن موفقیت­ آمیز نخواهد بود. استفاده موفقیت­آمیز از سیستم­های اطلاعاتی و ارتباطی اعم از برنامه­ های ساده مانند پردازش کلمه و صفحه گسترده تا برنامه­های دشوارتر همچون سیستم­ های یادگیری الکترونیکی، نیاز به پذیرش دارد. با مطالعه پذیرش استفاده ­کنندگان می­ توان پاسخ آن­ها را پیش ­نگری کرد و سیستم­ ها را برای بهسازی پذیرش اصلاح کرد. با وجود تحقیقات پیشین در این موضوع، پذیرش فناوری اطلاعات هم­چنان دشوار، مبهم و در عین حال بسیار با ارزش است. سازمان ­ها هر ساله  هزینه­ های کلانی در فناوری ­های نو سرمایه ­گذاری می­ کنند؛ اگر استفاده­ کنندگان حاضر به پذیرش این فناوری­ ها نباشند، بازده این سرمایه­ گذاری کاهش می ­یابد. اگرچه به نظر می ­رسد سیستم ­های آموزشی، ارزش فناوری اطلاعات و ارتباطات را در آموزش و یادگیری تصدیق می­کنند، اما هم چنان در گذار سطوح چندگانه قبول این فناوری­ ها با بازدارنده­ هایی روبرو می­ شوند. استفاده دانشجویان از فناوری اطلاعات و ارتباطات در موقعیت­ های دانشگاهی، اصل بارزی در موفقیت این فناوری­ هاست (15). برابر گفته­ های Pontiggia & Virili (16)، پذیرش فناوری به­ عنوان یکی از بارزترین مساله­ها در سازمان­ها به­شمار می­رود. بنابراین این موضوع که چرا افراد، یک فناوری را  می­پذیرند و آن را بکار می­برند، و یا برعکس برخی آن را نمی­ پذیرند و از آن استفاده نمی ­کنند، با وجود مزایای فراوانی که فناوری اطلاعات داشته با مسایل و مشکلات مربوط به کاربرد آن از جنبه­ های گوناگون همانند عوامل فردی، فرهنگی، سازمانی، اجتماعی روبرو شده ­اند (6). 
مطالعات بیانگر آن است که پذیرش فناوری به ­وسیله دانشجویان منجر به استفاده واقعی آن­ها از فناوری می­ شود (19، 18، 17). با وجود پتانسیل­ های عظیم یادگیری الکترونیکی، یادگیرندگان گاهی اوقات تصمیم می­ گیرند تحصیل را رها کنند و تمایلی به ادامه آن ندارند؛ بنابراین پیدا کردن متغیرهایی برای استفاده از آن بسیار مهم است.
پیشرفت، رشد، استفاده واقعی و پیاده­ سازی یادگیری الکترونیکی به میزان زیادی به ویژگی­ های یادگیرندگان بستگی دارد. یکی از عوامل مهم مربوط به یادگیرندگان که براستفاده واقعی از یادگیری الکترونیکی تاثیرگذار است، مهارت­ های کامپیوتری است که برای شرکت در محیط ­های آنلاین ضروری است. ویژگی ­های یادگیرندگان و نگرشی که آن­ها نسبت به یادگیری الکترونیکی دارند، می­تواند براستفاده از یادگیری الکترونیکی اثرگذار باشد. دلیل این امر نیز این است که هرچقدر یادگیرندگان با یادگیری الکترونیکی سازگارتر باشند و نسبت به یادگیری الکترونیکی نگرش مثبت­تری داشته باشند، بیش­تر در آن درگیر می­شوند و موجب استفاده بیش­تر از یادگیری الکترونیکی می­ شوند (20).
صاحب­ نظران عوامل متعددی را در جلب استفاده از یادگیری الکترونیکی موثر می­ دانند از جمله کیفیت محتوای الکترونیکی نقش محتوا در برنامه درسی یادگیری الکترونیکی خیلی برجسته­ تر و تاثیرگذارتر از نقش محتوا در برنامه درسی آموزش ­های مرسوم است؛ زیرا در یادگیری الکترونیکی، محتوا دربردارنده­ ی نقش سایر عناصر برنامه درسی نیز می ­باشد، از جمله نقش یاددهنده. لذا در تدوین محتوای الکترونیکی که یک محتوای فرآیندی است باید توجه و دقت ویژه به مبانی علوم تعلیم و تربیت داشت. محتوا به مجموعه مستنداتی اطلاق می­ شود که شکل دهنده تعامل بین یاددهنده و یادگیرنده بوده، و با قابلیت تبدیل به فرمت­ های الکترونیکی و استفاده از یادگیری الکترونیکی ارایه می­ گردد (21). که اساس یک سیستم آموزشی را محتوای آن تشکیل می­ دهد؛ زیرا محتوای مناسب می­ تواند فرآیند یادگیری را تسهیل کند و باعث ارتقا و غنای آموزشی گردد. در تدوین محتوا باید به این نکته توجه داشت که محتوای آموزشی برای ارایه به یادگیرندگانی تهیه می­شود که از توانایی و ویژگی­های متفاوتی برخوردارند. بنابراین در طراحی محتوا باید اصول و نظریه­ ها تعلیم و تربیت را لحاظ نمود (22). محتوای یادگیری الکترونیکی باید در برگیرنده فعالیتی متناسب با سبک­های گوناگون یادگیری باشد، به گونه­ ای که یادگیرندگان فعالیت­ های مناسب را براساس سبک ترجیحی مورد نظرشان انتخاب کنند. بنابراین باید سعی شود تا محتوای آموزش الکترونیکی همواره به­روز، جامع، دقیق، مرتبط باشد؛ زیرا مطالعات مختلف نشان می­دهند که کیفیت محتوا برتجربه یادگیری و رضایت یادگیرندگان از محیط یادگیری الکترونیکی تاثیر می­گذارد (23).
یکی از اصول طراحی مناسب محتوا قابلیت اشتراک گذاری آن است. مدیریت دانش این امکان را ایجاد می­کند که دانشجویان با محتوای الکترونیکی متنوع در دروس مختلف و مواد آموزشی جدید و خلق ایده­ها و نظرات سازنده آشنا شوند. چگونگی اطلاعات و دانش خلق شده را در مدیریت دانش یاد بگیرند و آموزش لازم برای ساختن محتوای الکترونیکی و کار با رایانه و اینترنت را فرا بگیرند تا بتوانند به عنوان افرادی توانا در فرآیند مدیریت دانش فعالیت کنند (24). مدیریت دانش از عوامل سازمانی می ­باشد که فعالیت­ها و اقدامات سازمان را تحت تاثیر قرار می­دهد. استفاده از مدیریت دانش در سازمان، سازمان را قادر می­سازد تا در عرصه رقابت و رشد شتابان تکنولوژی اطلاعات، به رشد بالندگی و بقای خود کمک رسانیده و موجبات تغییر آینده سازمان را فراهم آورند (23). ایجاد سیستم مدیریت دانش به­طور موثری می­ تواند باعث تسهیل یادگیری فراگیران از یکدیگر شود. هم­چنین آموزش و یادگیری می­تواند به وسیله مدیریت دانش ارتقا یابد و با شرکت در فعالیت­های گروهی می­توانند از دانش و تجربیات یکدیگر استفاده کنند و به این ترتیب نیازهای خود را تامین کنند. بنابراین مدیریت و تسهیم دانش یکی از الزامات سازمان­ های آموزشی برای برای استفاده از یادگیری الکترونیکی است (24).
مطالعات اندکی برچگونگی استفاده از یادگیری الکترونیکی دانشجویان متمرکز شده است. به ­طور خاص مطالعه ­ای با عنوان بررسی نقش ویژگی­ های دانشجویان، کیفیت محتوا و مدیریت دانش در رفتار استفاده از سیستم یادگیری الکترونیکی دانشجویان علوم پزشکی با میانجی­گری پذیرش یادگیری الکترونیکی در بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شیراز انجام نشده است. اگرچه به نظر می­رسد سیستم­ های آموزشی، ارزش فناوری اطلاعات و ارتباطات را در آموزش و یادگیری تصدیق می ­کنند؛ اما هم­چنان در طی سطوح گوناگون پذیرش این فناوری­ ها با بازدارنده ­هایی روبرو می­ شوند. از این­رو، مطالعه موضوع ­ها و مساله ­های وابسته به رفتار استفاده یادگیری الکترونیکی می ­تواند سیستم­ های آموزشی را در غلبه بربازدارنده­ های پذیرش یادگیری الکترونیکی یاری رسانده و آن­ها را به استفاده کنندگان موفق فناوری تبدیل نماید.
نتایج مطالعات محمدیان و همکاران (25) نشان داد انتظار عملکرد، نگرش نسبت به فناوری، تاثیر اجتماعی، شرایط تسهیل ­گر و خودکارآمدی با نقش واسطه­ ای قصد رفتاری، اثر علی مثبت و معناداری بر رفتار استفاده از فناوری دانشجویان دارد. عجم و همکاران (4) در پژوهشی نشان دادند که اشتیاق تحصیلی دانشجویان پرستاری و مامایی عاملی مهم در پذیرش یادگیری الکترونیکی می­باشد. خطیب زنجانی و همکاران (26) در مطالعه خود نشان دادند که بین ابعاد مختلف آمادگی خود راهبری با پذیرش یادگیری الکترونیکی و پیشرفت تحصیلی دانشجویان رابطه معنی­داری وجود دارد. رشیدی و موحدین (27) در مطالعات خود نشان دادند متغیرهایی از جمله خودکارآمدی کامپیوتر، کیفیت محتوا، پشتیبانی از سیستم، طراحی رابط کاربری، ابزارهای فناوری و اضطراب کامپیوتر به عنوان عوامل موثر بر پذیرش سیستم آموزش الکترونیک استخراج شدند و براساس آن­ها، مدل مفهومی شکل گرفت. نتایج مطالعات عباسی کسانی و شمس مورکانی (23) نشان داد عوامل کلیدی موفقیت یادگیری الکترونیکی در 3 بعد و 8 عامل شامل بعد ساختاری (عوامل سازمانی، پشتیبانی، کیفیت سیستم، محتوایی و آموزشی)، بعد رفتاری (یادگیرنده و یاددهنده) و بعد زمینه­ ای یا محیطی (فناوری) طبقه ­بندی شدند و منجر به شناسایی عوامل کلیدی موفقیت یادگیری الکترونیکی به صورت یک الگو گردید. خراسانی و همکاران (5) در مطالعات خود نشان دادند که متغیرهای برداشت ذهنی از آسانی استفاده از یادگیری الکترونیکی، نگرش دانشجویان نسبت به استفاده از یادگیری الکترونیکی و تصمیم به استفاده از یادگیری الکترونیکی به عنوان عوامل موثر بر پذیرش و استفاده یادگیری الکترونیکی دارای اثرات مثبت برپذیرش و استفاده از یادگیری الکترونیکی در میان دانشجویان هستند.
الفریحات (Al- Fraihat) و همکاران (2) در پژوهشی نشان دادند اشتیاق مدرس، ارایه پیشنهاد به یادگیرنده، درگیری با سطوح مختلف فعالیت­ها، نگرش مثبت نسبت به سیستم یادگیری الکترونیکی در درک رضایت و سودمندی سیستم تاثیر قابل توجهی دارد. Persada, Miraja & Nadlifatin (28) درپژوهشی نشان دادند که همه متغیرهای تحقیق (انتظار عملکرد، انتظار تلاش و تاثیر اجتماعی) هم­بستگی مثبت و معناداری با قصد رفتاری دارند و متغیر شرایط تسهیل­ گر بیش­ترین تاثیر را برقصد رفتاری دارد.
چنان­چه نتایج پژوهش ­ها نشان می­دهد، علی­رغم مزایایی که کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش داشته است پژوهش­گران با مسایل و مشکلات مربوط به استفاده از آن از جنبه­ های فردی، سازمانی، فرهنگی و اجتماعی روبرو شده­اند. لذا نیاز به انجام پژوهش ­هایی در زمینه عوامل موثر برپذیرش و استفاده از یادگیری الکترونیکی طی سال­ های اخیر احساس شده است. مساله ­ای که در این تحقیق مطرح است؛ با وجود بایستگی و ضرورت استفاده از یادگیری الکترونیکی، دانشجویان در طی سطوح گوناگون پذیرش این نوع یادگیری با بازدارنده ­هایی روبرو می­ شوند. براین اساس، هدف این پژوهش، بررسی نقش ویژگی­ های دانشجویان، کیفیت محتوا و مدیریت دانش در رفتار استفاده از سیستم یادگیری الکترونیکی با میانجی­ گری نقش پذیرش یادگیری الکترونیکی در بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شیراز می­ باشد.

روش­ ها
مطالعه حاضر، از نظر هدف و ماهیت، کاربردی و از نظر نحوه گردآوری داده ­ها، توصیفی از نوع همبستگی مبتنی بر مدل­ یابی معادلات ساختاری است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه علوم پزشکی شیراز در نیم­سال اول سال تحصیلی 1401- 1400 به تعداد 4064 نفر بود که از طریق جدول مورگان، تعداد 351 نفر به ­عنوان نمونه از طریق روش نمونه­ گیری تصادفی طبقه­ ای نسبتی انتخاب شدند. به ­منظور انتخاب اعضای نمونه، ابتدا لیست دانشکده­ های علوم پزشکی شیراز از دانشگاه گرفته شد؛ و در ادامه از طریق تماس با هریک از دانشکده ­ها، تعداد دانشجویان مقطع کارشناسی هر یک از دانشکده ­ها مشخص گردید. پس از آن، با توجه به نسبت تعداد دانشجویان در هر دانشکده به کل دانشجویان، حجم خاصی برای هر دانشکده در نظر گرفته شد. سپس از طریق مدیران گروه­ های آموزشی از لیست دانشجویان، تعدادی به­ صورت تصادفی طبقه ­ای انتخاب شدند و با توجه به بحران کرونا پرسشنامه الکترونیکی در اختیار آنان قرار گرفت. البته باید افزود این احتمال وجود داشت تا به دلایلی تعدادی از آن­ها تکمیل نشوند یا قابل استفاده نباشند، لذا به صورت تصادفی طبقه­ ای 360 دانشجو انتخاب و در نهایت 351 پرسشنامه تکمیل گردید. برای جمع­ آوری داده ­ها از 2 ابزار به شرح زیر استفاده شد:
پرسشنامه محقق­ ساخته:. این پرسشنامه دارای 21 گویه می­باشد و مولفه­ های ویژگی­ های دانشجویان، کیفیت محتوا، استفاده واقعی از سیستم و پذیرش یادگیری الکترونیکی را می­سنجد. این پرسشنامه براساس مقیاس 5 درجه‌ای لیکرت تنظیم شده است. جهت تعیین روایی محتوایی، از 10 نفر از متخصصین نظرخواهی شد. شاخص 78/0=CVR و 87/0=CVI بدست آمد. روایی سازه ابزار سنجش نیز، با روش تحلیل عاملی تاییدی مورد اندازه‌گیری قرار گرفت. به‌منظور تعیین پایایی سوالات پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ استفاده شد که مقدار ضریب آلفای کرونباخ 90/0 به­ دست آمد.  
پرسشنامه استاندارد مدیریت دانش: برای سنجش این متغیر از ترجمه پرسشنامه استاندارد شرون لاوسون (2003) استفاده شد. این پرسشنامه دارای 24 گویه می­ باشد و  مولفه­ های دانش ­آفرینی، جذب دانش، سازمان­دهی دانش، ذخیره دانش، انتشار دانش و کاربرد دانش را می­ سنجد. این پرسشنامه براساس مقیاس 5 درجه‌ای لیکرت تنظیم شده است. جهت تعیین روایی محتوایی، از 10 نفر از متخصصین نظرخواهی شد. شاخص 84/0=CVR و 87/0=CVI بدست آمد. روایی سازه ابزار سنجش نیز، با روش تحلیل عاملی تاییدی مورد اندازه‌گیری قرار گرفت. به‌منظور تعیین پایایی سوالات پرسش­نامه از روش آلفای کرونباخ استفاده شد که مقدار ضریب آلفای کرونباخ برای سوالات مدیریت دانش 94/0 به­ دست آمد.
تجزیه و تحلیل اطلاعات در دو سطح توصیفی و استنباطی (مدل معادلات ساختاری) انجام گرفت که از طریق  نرم ­افزارهایSPSS.Ver.24  و .Ver.8.8 Lisrel اجرا شد. در مدل معادلات ساختاری، توزیع متغیرها باید نرمال باشد. قدر مطلق چولگی و کشیدگی متغیرها به ترتیب نباید از 3 و 10 بیش­تر باشد. با توجه به نتایج به ­دست آمده (جدول 1) قدر مطلق چولگی و کشیدگی تمامی متغیرها کم­تر از مقادیر مطرح می ­باشد. بنابراین پیش ­فرض مدل معادلات ساختاری یعنی نرمال بودن متغیرها برقرار است.
یافته­ ها
از مجموع شرکت ­کنندگان، 144 نفر (41 درصد) مرد و 207 نفر (59 درصد) زن، 223 نفر (5/63 درصد) مجرد و از نظر سن 27 نفر (5/20 درصد) دارای سن 17- 19 سال، 76 نفر (7/21 درصد) دارای سن 22- 20، 94 نفر (8/26 درصد) دارای سن 25- 23 سال، 81 نفر (1/23 درصد) دارای سن 28- 26 سال، 8 نفر (معادل 8 درصد) دارای سن 29- به بالاتر و از نظر ترم 96 نفر (معادل 4/27 درصد) در ترم 1- 2، 81 نفر (معادل 1/23 درصد) در ترم 3- 4، 72 نفر (معادل 5/20 درصد) در ترم 5- 6، 68 نفر (معادل 4/19 درصد) در ترم 7- 8، 34 نفر (معادل 7/9 درصد) در ترم 9- به بالاتر مشغول به تحصیل بوده ­اند. در جدول شماره یک شاخص ­های توصیفی متغیرها شامل میانگین، انحراف استاندارد، چولگی و کشیدگی ارایه شده ­اند.

نتایج نشان داد که  ضریب همبستگی بین متغیرهای پژوهش مثبت و معنی­دار هستند. شدت این همبستگی از 25/0 تا 65/0 در نوسان است. بیشترین ضریب همبستگی بین کیفیت محتوا با استفاده واقعی از سیستم (65/0(r =  بود (جدول 2). از تحلیل همبستگی میان متغیرها می­توان نتیجه­ گیری کرد که هر گونه افزایش نمرات در ویژگی­ های دانشجویان، کیفیت محتوا، مدیریت دانش و پذیرش یادگیری الکترونیکی همراه با افزایش نمرات در استفاده واقعی از سیستم می ­باشد.

شکل 3: خروجی نرم­افزار براساس ضرایب t

در مدل ساختاری معنی­داری ضریب مسیر با استفاده از t (t- value) مشخص می­شود. چنان­چه مقدار t بین 96/1 الی 57/2 باشد، ارتباط دو سازه در سطح 05/0 p< معنی­دار است. اگر مقدار t بیش­تر از 57/2 باشد معنی­داری ارتباط در سطح 01/0p <  می ­باشد. نتایج نشان داد که طبق اطلاعات بدست آمده بیشترین اثر مربوط به ویژگی­های دانشجویان بر پذیرش یادگیری الکترونیکی با ضریب 65/0 (29/4t= ، 65/0ß=) مشاهده و بعد از آن مربوط به اثر مدیریت دانش بر پذیرش یادگیری الکترونیکی ضریب 51/0 می ­باشد (32/5t= ، 51/0ß=).

بحث و نتیجه ­گیری
هدف مطالعه حاضر، بررسی نقش ویژگی­ های دانشجویان، کیفیت محتوا و مدیریت دانش در استفاده از سیستم یادگیری الکترونیکی با میانجی گری نقش پذیرش یادگیری الکترونیکی در بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شیراز بوده است. نتایج نشان داد که رابطه علی بین ویژگی ­های دانشجویان و پذیرش یادگیری الکترونیکی وجود دارد. این نتیجه با نتایج مطالعات اوجاقی و همکاران (29)، عباسی کسانی و شمس مورکانی (23) و Cidral et al (20) همسو می­ باشد. در کلیه این مطالعات نیز ارتباط مثبت و معنی­داری بین ویژگی­ های فراگیران و پذیرش یادگیری الکترونیکی گزارش شده است. موفقیت یادگیرنده در محیط یادگیری برخط، مستلزم برخورداری یک­سری ویژگی­ ها و مهارت­ هایی است که می­ توان آن را از جمله پیش ­نیازهای یادگیری الکترونیکی دانست. برخی از این پیش­ نیازها مستلزم تجربه قبلی است و برخی وابسته به آمادگی­ های ذهنی و شناختی یادگیرنده است. بررسی ­ها نشان می­ دهد فراگیرانی که آمادگی ورود به عرصه یادگیری الکترونیکی را نداشته و وادار به ورود به آن شده ­اند، تجارب تلخی را کسب کرده­اند که حتی می ­تواند برفرصت­ های بعدی که نصیب­ شان می­ شود، تاثیر منفی بگذارد (29). بنابراین، با توجه به این­که یکی از ویژگی­های بسیار مهم یادگیرنده در محیط یادگیری شور و اشتیاق برای یادگیری الکترونیکی می ­باشد و لازم است یادگیرندگان درجه بالایی از انگیزش را برای ورود به  محیط­ های آموزشی داشته باشند (30). به­منظور استقرار نظام یادگیری الکترونیکی در دانشگاه، توانایی و صلاحیت پذیرش و به­کارگیری فناوری دیجیتالی از سوی دانشجویان بسیار حایز اهمیت است. یادگیرندگان باید به لحاظ مهارت فنی برای کاربری و پذیرش دوره ­ها و برنامه­ ها، توانایی برنامه ­ریزی و تصمیم ­گیری برای خود، میزان سواد رایانه ­ای و نیز به لحاظ روانی و ذهنی از آمادگی نسبی برخوردار باشند (31). لذا پذیرش یادگیری الکترونیکی نیازمند برخی از پیش نیازهایی است که باید فراگیران واجد آن باشند.
همچنین نتایج مطالعه حاضر نشان داد که رابطه علی بین کیفیت محتوا و پذیرش یادگیری الکترونیکی وجود دارد. این یافته با نتایج مطالعات علی­پور و همکاران (1)، پور­توکلی و همکاران (21)، عباسی کسانی و شمس مورکانی (23) و Tunali (32) همخوانی دارد. در کلیه این مطالعات نیز ارتباط مثبت و معنی­داری بین کیفیت محتوا و پذیرش یادگیری الکترونیکی گزارش شده است. محتوای یادگیری الکترونیکی باید در برگیرنده فعالیت­های متناسب با سبک­های گوناگون یادگیری باشد، به­ گونه ­ای که یادگیرندگان فعالیت­های مناسب را براساس سبک ترجیحی مورد نظرشان انتخاب کنند. همچنین ویژگی­ های محتوا عبارتند از: به­روز بودن، کافی بودن، قابل فهم بودن، به ­موقع بودن، مرتبط بودن، جامع بودن، دقیق بودن و متناسب نیاز بودن. بنابراین باید سعی شود تا محتوای آموزش الکترونیکی همواره به­روز، جامع، دقیق، مرتبط باشد؛ زیرا مطالعات مختلف نشان می­دهند که کیفیت محتوا برتجربه یادگیری و رضایت یادگیرندگان از محیط یادگیری الکترونیکی تاثیر می­گذارد (23). منظور از محتوا، دقیق بودن و کافی بودن اطلاعات ارایه شده است؛  به ­گونه­ ای که سیستم، اطلاعات مورد نیاز یادگیرنده را فراهم کند (21). به نقل ازVan Rooj  بنابر تئوری مدل موفقیت دیلون و مک­لین و مدل­های توسعه­یافته توسط محققان دیگر، کیفیت اطلاعات در تصمیم­گیری یک کاربر نسبت به سطح رضایت او از یک سیستم بسیار مهم می­باشد و در نهایت  می­ تواند منجر به پذیرش و استفاده مداوم از سیستم یادگیری الکترونیکی توسط فراگیران شود (33).
نتایج مطالعه حاضر بیانگر آن بود که رابطه علی بین مدیریت دانش و پذیرش یادگیری الکترونیکی وجود دارد. این یافته با نتایج تولایی (34) و عباسی کسانی و شمس مورکانی (23) که نشان دادند بین مدیریت دانش و پذیرش یادگیری الکترونیکی رابطه وجود دارد، همسو است. از آن­جایی­ که مدیریت دانش از عوامل سازمانی می­باشد که فعالیت­ ها و اقدامات سازمان را تحت تاثیر قرار می ­دهد. استفاده از مدیریت دانش، سازمان را قادر می­ سازد تا در عرصه رقابت و رشد شتابان تکنولوژی اطلاعات، به رشد بالندگی و بقای خود کمک رسانیده و موجبات تغییر آینده سازمان را فراهم آورند (23). نظام مدیریت دانش در یادگیری الکترونیکی، نظامی است که به منظور حمایت از فرآیندهای مدیریت دانش در حوزه الکترونیک از جمله خلق دانش، ذخیره دانش، تسهیم و به­ کارگیری دانش توسعه یافته است. در دوره ­های حضوری دانش حاصل از تبادل افکار افراد در کلاس به­عنوان یک دانش پنهان در جایی ثبت نمی­شود، اما در دوره­های الکترونیکی این دانش در فضاهایی همچون تالارهای گفتگو ثبت شده و تسهیم داده شده و به کارگیری می ­شود و این دانش تسهیم شده در مواقعی ممکن است سبب خلق دانش نیز شود (35). به ­کارگیری مدیریت دانش می­ تواند نقش مهمی در توسعه دانش فرآیند یادگیری الکترونیکی و موفقیت آن دارد و برخی از چالش­ها و مشکلات یادگیری الکترونیکی را مدیریت می­ کند. اگر فرآیندهای مدیریت دانش و ابزارهای آن در یادگیری الکترونیکی به کار رود، می­تواند فراگیران را در استفاده موفقیت­آمیز از این سیستم یاری نماید (34).
همچنین نتایج مطالعه حاضر نشان داد که رابطه علی بین پذیرش یادگیری الکترونیکی و استفاده واقعی وجود دارد. این نتیجه با نتایج محمدیان و همکاران (25) وMtebe & Raisamo (36)  مبنی بر ارتباط مثبت پذیرش یادگیری الکترونیکی و رفتار استفاده از این سیستم همخوانی دارد. پذیرش یادگیری الکترونیکی توسط کاربران، استفاده موثر از آن را به همراه خواهد داشت. استفاده موفقیت­ آمیز از سیستم ­های اطلاعاتی و ارتباطی اعم از برنامه­ های ساده همچون پردازش کلمه و صفحه گسترده تا برنامه­ های دشوارتر مانند سیستم­ های یادگیری الکترونیکی، نیاز به پذیرش استفاده کننده دارد. با مطالعه پذیرش کاربران و استفاده از این دانش می­ توان پاسخ آنان را پیش­ نگری کرد و سیستم ­ها را برای به سازی پذیرش اصلاح کرد (25).
نتایج مطالعه حاضر حاکی از آن بود که ویژگی­ های دانشجویان دارای اثر مستقیم، مثبت و معنی‌دار بر پذیرش یادگیری الکترونیکی با ضریب 65/0 دارد. همچنین پذیرش یادگیری الکترونیکی دارای اثر مستقیم، مثبت و معنی‌دار براستفاده واقعی از سیستم یادگیری الکترونیکی با ضریب 13/0 می‌باشد. بنابراین نقش میانجی پذیرش یادگیری الکترونیکی در رابطه بین ویژگی­های دانشجویان و استفاده واقعی از سیستم تایید می‌شود. با تایید نقش میانجی پذیرش یادگیری الکترونیکی، ویژگی­ های دانشجویان دارای اثر غیرمستقیم، مثبت و معنی‌دار براستفاده واقعی با ضریب 08/0 می‌باشد. این نتیجه با نتایج محمدیان و همکاران (26)، عباسی کسانی و شمس مورکانی (23) و Mtebe & Raisamo (36) همخوانی دارد. اجرای موفق یادگیری الکترونیکی متکی بردرک، شناخت و مهارت دانشجویان در زمینه کار با ابزار یادگیری الکترونیکی می­ باشد و هم­زمان با آن علاقه و اشتیاق دانشجویان، مولفه ­های مهمی در زمینه پذیرش و کاربرد یادگیری الکترونیکی در محیط آموزش و یادگیری می ­باشد (4). پذیرش سیستم ­های فناوری، اثر بارز و با اهمیتی در استفاده از سیستم­ های اطلاعاتی و ارتباطی دارد (37). در زمینه یادگیری الکترونیکی نکته با اهمیتی که باید به آن اشاره کرد، میزان پذیرش یادگیری الکترونیکی توسط یادگیرندگان می­ باشد (4).
در ادامه، نتایج مطالعه حاضر نشان داد که کیفیت محتوا دارای اثر مستقیم، مثبت و معنی‌دار برپذیرش یادگیری الکترونیکی است. همچنین پذیرش یادگیری الکترونیکی دارای اثر مستقیم، مثبت و معنی‌دار براستفاده واقعی از سیستم یادگیری الکترونیکی می‌باشد. بنابراین نقش میانجی پذیرش یادگیری الکترونیکی در رابطه بین کیفیت محتوا و استفاده واقعی از سیستم تایید می‌شود. با تایید نقش میانجی پذیرش یادگیری الکترونیکی، ویژگی­های دانشجویان دارای اثر غیرمستقیم، مثبت و معنی‌دار براستفاده واقعی است. این نتیجه با نتایج علی­ پور و همکاران (1)، پورتوکلی و همکاران (21) و محمدیان و همکاران (25) هم­خوانی دارد. در مورد عوامل سیستمی به­ عنوان یکی از عوامل تعیین شده موثر در پذیرش و استفاده از یادگیری الکترونیکی، می­توان این­گونه بیان نمود که یادگیری الکترونیکی بسیار وابسته به محتوای ارایه شده است؛ بنابراین محتوای یادگیری در آموزش­های سازمان می­ بایست غنی، جذاب، به روز و شخصی سازی شده باشد. به ­همین دلیل، اطلاعات و کیفیت محتوا برای کارکنان سازمان به ­عنوان فراگیران سیستم­ های یادگیری الکترونیکی بسیار ضروری هستند (38).
در پایان، نتایج مطالعه حاضر بیانگر آن بود که مدیریت دانش دارای اثر مستقیم، مثبت و معنی‌دار برپذیرش یادگیری الکترونیکی است. همچنین پذیرش یادگیری الکترونیکی دارای اثر مستقیم، مثبت و معنی‌دار بر استفاده واقعی از سیستم یادگیری الکترونیکی است. بنابراین نقش میانجی پذیرش یادگیری الکترونیکی در رابطه بین کیفیت محتوا و استفاده واقعی از سیستم تایید می‌شود. با تایید نقش میانجی پذیرش یادگیری الکترونیکی، ویژگی­ های دانشجویان دارای اثر غیرمستقیم، مثبت و معنی‌دار براستفاده واقعی می‌باشد. این نتیجه با نتایج عباسی کسانی و شمس مورکانی (23) و تولایی (34) مطابقت دارد. یکی از عوامل مرتبط با فناوری اطلاعات که امروزه در آموزش جایگاه قابل ملاحظه­ ای دارد، بحث مدیریت دانش است. مدیریت دانش به مثابه یک سیستم است که محیط مشترک را به تسخیر و تسهیم دانش ترویج کرده و شانس ­هایی را برای تولید دانش جدید به ­وجود می ­آورد و ابزار و روش­ های مورد نیاز سازمان را جهت رسیدن به اهداف استراتژیک سازمان تامین می ­کند. در واقع مدیریت دانش کارکنان و دانشجویان را را توانا می­ سازد تا با دسترسی به اطلاعات به ­روز و استفاده از مدل­ های از پیش برنامه­ریزی شده برپایه تجربیات گذشته، راهکارهای متنوعی را در نظر بگیرند و پیشنهادات خلاقانه بدهند (39).
براساس یافته­ های پژوهش حاضر می­ توان دریافت که افزایش ویژگی­ های دانشجویان، کیفیت محتوا، مدیریت دانش و پذیرش یادگیری الکترونیکی باعث افزایش استفاده واقعی از سیستم یادگیری الکترونیکی می­ شود. با توجه به نتایج به ­دست آمده، سیستم آموزشی و مسئولین می­ توانند با تقویت   ویژگی ­های دانشجویان و مهارت ­های مورد نیاز برای پذیرش یادگیری الکترونیکی کمک نماید. لذا سیستم آموزشی و مسئولین و طراحان نظام آموزشی باید اصول و عوامل موثر در طراحی محتوا را رعایت کند. ضمناً محتوای الکترونیکی باید متناسب با شرایط فراگیران باشد. همچنین سیستم آموزشی و دانشجویان می­توانند با استفاده از مدیریت دانش موجب تسهیل و تعمیق یادگیری الکترونیکی شوند. پیشنهاد می­ گردد برنامه ­ریزان و مسئولین، عوامل موثر برپذیرش یادگیری الکترونیکی را مد نظر قرار دهند؛ زیرا پذیرش یادگیری الکترونیکی، استفاده مکرر از سیستم یادگیری الکترونیکی را در برخواهد داشت. سیستم آموزشی و مسئولین می ­توانند با تقویت ویژگی­ های دانشجویان، کیفیت محتوا و مدیریت دانش موجبات پذیرش یادگیری الکترونیکی را در بین دانشجویان فراهم کنند که این خود می ­تواند به استفاده واقعی دانشجویان از سیستم یادگیری الکترونیکی کمک کند. توصیه می­ گردد در مطالعات آتی، دیگر عوامل موثر براستفاده واقعی از سیستم یادگیری الکترونیکی مورد مطالعه قرار گیرد. همچنین ابعاد و مولفه­ های متغیرهای این پژوهش نیز براستفاده واقعی از سیستم یادگیری الکترونیکی مورد بررسی قرار گیرد. پژوهش فوق با محدودیت­ هایی مواجه بود که می­توان به مواردی اشاره کرد: جامعه‌ی آماری این پژوهش تنها شامل دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شیراز بوده است، لذا در تعمیم نتایج به دیگر سازمان­ ها رعایت جانب احتیاط ضروری است. در این پژوهش، سایر عوامل مانند شاخص­های اجتماعی، فرهنگی، امکانات مالی کنترل نشده است. هم­چنین یکی از محدودیت­ های پژوهش تعداد زیاد سئوالات برای جمع­ آوری اطلاعات و کمبود زمان پاسخ­گویان بود که می­ تواند نتایج تحقیق را تحت تاثیر قرار دهند که باید توجه لازم و کافی در تفسیر و تعمیم نتایج بشود.
قدردانی
پژوهش حاضر برگرفته از رساله دکتری با کد اخلاق IR.SUMS.REC.1400.344 در دانشگاه علوم پزشکی شیراز انجام شده است. پژوهشگران برخود لازم می ­دانند از کلیه دانشجویان که امکان انجام این پژوهش را فراهم نمودند، صمیمانه تشکر و قدردانی نمایند.