آموزش کارکنان و پرورش استعدادهای آنان از مهم‌ترین وظایف مدیران در هر سازمان است که می‌توان اظهار داشت،  یکی از مسئولیت‌های مهم مدیران، کمک به افراد در جهت پیشرفت و بهبود توانایی‌های شغلی آنان است. امروزه آموزش مداوم (Continuous Education) به عنوان یک ضرورت در جهان مطرح است، بسیاری از کشورها در جستجوی آموزش‌ها و روش‌های موثر جهت کاهش هزینه­ های خدمات بهداشتی - درمانی و پرکردن شکاف میان علم و عمل هستند (4-1). آمـوزش مـداوم به فعـالیت‌های آمـوزشی پس از  فارغ‌التحصیلی به منظور افزایش دانش، مهارت و یا عملکرد حرفـه ­ای فـراگیران اطلاق می‌گـردد کـه در بیست و هفتمین اجلاس سازمان جهانی بهداشت در سال 1974 به رسمیت شناخته شد (5,6). 

در کشورهای پیشرفته آموزش مداوم به یک فعالیت روزمره تبدیل شده که توسط خود فرد انجام می‌گردد. در ایران نیز مانند اکثر کشورهای در حال توسعه برای ارتقاء فارغ‌التحصیلان از دوره­ های آموزش مداوم استفاده می‌شود، که کسب حداقل امتیاز آموزش مداوم اجباری است، اکثررشته ­های دانشگاه ­های علوم پزشکی مانند پزشکی، داروسازی، دندان­پزشکی موظف به گذراندن این دوره‌ها هستند (6). با توجه به این­که اطلاعات آگاهی افراد با گذشت زمان دچار کاهش می‌شود و نیز حجم زیادی از اطلاعات علمی و تجربی، هر روز به دنیای علم افزوده می‌شود، و این اطلاعات علمی و دستاوردهای نوین در حیطه‌ی پزشکی بیشتر از سایر علوم است؛ لذا آموزش مداوم در دانشگاه­های علوم پزشکی به صورت یک نیاز احساس می‌گردد (7).

هدف از اجرای آموزش مداوم بهینه سازی خدمات بهداشتی درمانی کشور و دستیابی به استانداردهای مطلوب در راستایی ارائه خدمات مناسب به جامعه می‌باشد؛ لذا برای رسیدن به این هدف والا لازم است، آگاهی پزشکان و سایر افرادی که ارائه دهندگان خدمات هستند، افزایش یابد (10-8). علی­رغم این­که نزدیک به سه دهه برنامه­های آموزش مداوم به تعداد قابل توجهی و به شیوه­های مختلفی در دانشگاه­های علوم پزشکی سرتاسر ایران اجرا می‌شود، اما مقایسه­ای در مورد تأثیر این روش ­ها صورت نگرفته است. این در حالی است که این دوره­ها در سایر کشورهای مورد مقایسه و ارزیابی قرار گرفته است (5, 8, 12-11). ولی باتوجه به تفاوت‌های فرهنگی و آموزشی در این کشورها، نتایج این پژوهش‌ها در کشورمان قابلیت استفاده ندارد؛ لذا هدف از این مطالعه، بررسی مقایسه اثر برنامه آموزش مداوم به دو روش کارگاهی و سخنرانی بر ارتقاء آگاهی پزشکان عمومی شهر کرمانشاه می‌باشد. که امید است نتایج آن بتواند در اجرایی بهتر برنامه ­های آموزشی موثر باشد.

روش­ ها

این مطالعه نیمه­ تجربی به صورت پیش آزمون و پس آزمون طراحی شده است که 86 نفر از پزشکان عمومی که در یکی از دوره­های آموزش مداوم با موضوع عفونت‌های تنفسی شرکت کرده بودند، به روش سرشماری انتخاب و با استفاده از روش تخصیص تصادفی ساده  (  به دو گروه، 41 نفر در گروه کارگاه و 45 نفر در گروه سخنرانی تقسیم ­بندی شدند. برای جلوگیری از سوگرایی، مدرسین دو گروه و محتوای علمی دو برنامه یکسان انتخاب شد. برای اندازه ­گیری سطح آگاهی، پرسش نامه ­ای حاوی 30 سؤال 4 گزینه ­ای که دارای یک گزینه صحیح و سه گزینه غلط در زمینه عفونت‌های تنفسی بود، به کار برده شد. برای اندازه­گیری روایی پرسشنامه از روش اعتبار محتوایی ( استفاده شد و در این ارتباط از نظرات خبرگان و متخصصین و مطالعات قبلی بهره گرفته شد. برای پایایی () بر روی 20 نفر به فاصله 10 روز آزمون - بازآزمون انجام شد، که آلفای کرونباخ 0/76 بوده است. پرسشنامه بعد از نهایی شدن، برای هر دو گروه بصورت قبل و بعد مورد استفاده قرار گرفت. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم افزاSPSS.Ver.19  و از آزمون  t زوجی و t مستقل استفاده شد. لازم به ذکر است که قبل از انجام تخصیص تصادفی نمونه ­ها به دو گروه، رضایت آگاهانه از شرکت ­کنندگان در مطالعه اخذ گردید.

یافته ­ها

پزشک‌های عمومی شرکت­ کننده در گروه اول(گروه کارگاهی) دارای میانگین سنی3/4±36/29 و در گروه دوم (گروه سخنرانی) 2/1±35/40 سال بودند، که جوان‌ترین شرکت ­کننده 26 سال و مسن‌ترین 46 سال سن داشت. نتایج این مطالعه رابطه معنی­داری بین آگاهی پزشکان عمومی در مورد بیماری‌های عفونت تنفسی و سن آن‌ها نشان نداد (0/061=P ).

از 86 پزشک عمومی که در دوره­ های بازآموزی شرکت کرده بودند، 38 نفر (44درصد) در مطب ­های شخصی و 48 نفر   (56 درصد) در مراکز دولتی مشغول به فعالیت بودند. ولی بین محل کار پزشک‌های عمومی و سطح آگاهی آنان در مورد بیماری‌های عفونت تنفسی رابطه ­ای وجود نداشت (0/073=P).

در این پژوهش رابطه معکوسی بین میزان آگاهی پزشک عمومی شرکت کننده و مدت زمانی که از فارغ‌التحصیل شدن آن‌ها می‌گذشت، نشان داده شد بدین گونه که هرچه فاصله از زمان فارغ‌التحصیلی بیشتر می‌شد آگاهی آن‌ها کاهش، بیشتری می‌یافت (0/04=P).

از طرف دیگر رابطه معنی­ داری بین جنسیت و تغییر سطح آگاهی در افراد شرکت کننده در دوره­ های آموزش مداوم یافت نشد (0/64=P). اما همان طور که جدول شماره یک نشان می‌دهد میانگین سطح آگاهی پزشک‌های شرکت کننده بعد از حضور در سخنرانی و کارگاه افزایش یافته است، که این افزایش آگاهی در هر دو روش معنی­ دار می‌باشد.

یافته های جدول شماره دو حاکی از آن است که کارگاه تأثیر معنی داری بر افزایش میانگین سطح آگاهی پزشکان عمومی در زمینه بیماری‌های عفونت‌های تنفسی نسبت به سخنرانی دارد (0/033=P ).

بحث و نتیجه­ گیری

این مطالعه که دو روش آموزشی کارگاهی و سخنرانی را مورد بررسی قرار داده است، نشان داد که آموزش مداوم بر اگاهی پزشکان عمومی تاثیر قابل ملاحظه ­ای دارد و نهایتاً تاثیر روش آموزش کارگاهی اثربخش تر از روش آموزش سخنرانی بوده است.

آموزش امری است، که همه‌ی انسان‌ها به نحوی با آن نیاز دارند. موثر بودن هر روش آموزشی به میزان مشارکت فراگیران در فرصت‌های یادگیری بستگی دارد. یکی از نکات مورد بحث در آموزش خستگی فراگیران به خاطر استفاده از روش ­های آموزشی یکنواخت و کسل­ کننده است که بهره وری جلسات آموزشی را به حداقل می­رساند (3, 13). این مطالعه نشان داد، هر دو روش آموزش کارگاه و سخنرانی بر روی ارتقاء آگاهی پزشکان عمومی کرمانشاه که در برنامه آموزش مداوم عفونت‌های تنفسی حضور داشتند، موثر بود که با نتایج مطالعات مشابه در ایران و چندین کشور اروپایی و آسیایی که به موثر بودن دوره­های آموزش مداوم بر افزایش آگهی کارکنان تاکید کرده بودند، هم­خوانی کامل دارد (16-14). اما از لحاظ اثر بخشی (efficacy) این مطالعه نشان داد که کارگاه تأثیر بیشتری نسبت به سخنرانی بر روی افزایش میانگین سطح آگاهی افراد دارد. در یک مطالعه انجام شده توسط باغچی و همکاران در خصوص مقایسه تاثیر دو روش آموزشی سخنرانی و بحث گروهی نشان داده شد که میانگین نمره مهارت ارتباط با بیمار قبل و بعد در گروه سخنرانی به ترتیب برابر با85/1 و 85/56 بوده که از نظر آماری تفاوت معنی­داری نداشتند ولی میانگین نمره مهارت قبل و بعد در روش بحث گروهی به ترتیب با 84/7 و 91/33 بوده که روش بحث گروهی توانسته میانگین نمره را به طور معنی­داری افزایش دهد (17) که این نتایج با یافته­ های پژوهش حاضر یعنی اثربخشی بهتر روش آموزش کارگاهی نسبت به سخنرانی هم راستا است. در مطالعه دیگر که دو روش آموزشی سخنرانی و کارگاهی در برنامه آموزش مداوم برای داروسازان مورد مقایسه قرار گرفت، نشان داده شد که دانش و اگاهی شرکت کنندگان در گروه کارگاهی به طور معنی­داری برای یک دوره زمانی طولانی در سطح مطلوبی باقی مانده بود (18) که این یافته با نتایج این مطالعه هم­خوانی دارد. پژوهشگران آموزشی معتقدند که تأثیر بیشتر کارگاه نسبت به سخنرانی به دلیل این است که در سخنرانی قبلاً از این­که سؤال در ذهن فراگیر شکل بگیرد، پاسخ ارائه می‌شود در نتیجه شرکت کننده در یادگیری فعالیت کمتری دارد. در حالی که در روش‌هایی که فراگیر فعال است مثل کارگاه، حل مسئله، بحث و پرسش و پاسخ ابتدا سؤال در ذهن فراگیر شکل می‌گیرد و سپس فراگیر به دنبال پاسخ سؤال بر می‌آید، درنتیجه فراگیر نیز فعال می‌گردد (12, 21-19).

یافته­ های دیگر این مطالعه نشان داد که میزان آگاهی پزشکان شرکت کننده در دوره­ های آموزش مداوم به محل طبابت آن‌ها ارتباطی ندارد، لذا نیاز است که تمام پزشکان بدون توجه به محل طبابت (بخش خصوصی یا دولتی) در این دوره­ های حضور یابند. از طرفی نتایج این پژوهش نشان داد که میزان آگاهی شرکت کنندگان در مطالعه با به ازای مدت زمانی که از فارغ‌التحصیل شدن آن‌ها می‌گذشت، کاهش داشته است که با نتایج تحقیقات صورت گرفته در این زمینه هم خوانی دارد (24-22). از نتایج این مطالعه و مطالعات دیگر چنین استنباط می‌شود که حتی اگر آموزش‌های دانشگاهی را برای درستی عملکرد دانش آموختگان کافی تصور کنیم، عمر متوسط دانش مفید زیاد نیست. لذا بایستی دوره‌های آموزش مداوم به صورت منظم و با تعداد دفعات بیشتر با استفاده از روش‌ها و وسایل آموزش نوین به منظور کاهش هزینه‌ها و بهبود اثربخشی بیشتر برنامه­های آموزش مداوم اجرا گردد. تا بتوان زیان کاهش اطلاعات دانش آموختگان علوم پزشکی برای آن‌ها و افراد جامعه تا حد ممکن کاهش داد (3, 5).

از محدودیت ­های این مطالعه پایین بودن حجم نمونه بر حسب متغیرهای جنس، محل فعالیت و مدت زمان فارغ التحصیلی می­باشد که احتمالاً معنی­دار نبودن تفاوت­ های مشاهده شده، به دلیل کاهش حجم نمونه بعد از گروه بندی برحسب این متغیرها بوده است.

نهایتاً این مطالعه نشان داد که روش آموزش کارگاهی  بیشتر از روش سخنرانی بر افزایش میانگین سطح آگاهی پزشکان تاثیر داشته است که پیشنهاد می ­گردد، ضمن توجه لازم به برگزاری منظم این جلسات، استفاده از روش ­هایی همچون آموزش به صورت کارگاهی که مشارکت شرکت کنندگان را به همراه دارد، بیشتر مورد توجه قرار گیرد.