دوره 13، شماره 2 - ( 1400 )
جلد 13 شماره 2 صفحات 69-58 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Zahedifar F, Lebadi Z, Parasteh F. Explanation and Identification of the Entrepreneurial Competencies of Faculty Members Based on Grounded Theory Approach. Res Med Edu 2021; 13 (2) :58-69
URL: http://rme.gums.ac.ir/article-1-1045-fa.html
URL: http://rme.gums.ac.ir/article-1-1045-fa.html
زاهدی فر فریبا، لبادی زهرا، پرسته قمبوانی فاطمه. تبیین وشناسایی شایستگیهای کارآفرینی اعضای هیئت علمی دانشگاه های کشور با رویکرد داده بنیاد. پژوهش در آموزش علوم پزشکی. 1400; 13 (2) :58-69
گروه علوم تربیتی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران ، zahra_lebadi@yahoo.com
متن کامل [PDF 760 kb]
(821 دریافت)
| چکیده (HTML) (2642 مشاهده)
دانشگاه ها به عنوان نهادی تغییر آفرین و توسعه دهنده جوامع شناخته میشوند. در شاخصهای ارزیابی جهانی از دانشگاه های تراز اول دنیا، شاخص های کارآفرینی و اثرگذاری در جامعه بهگونه قابل توجهی پررنگ شده است (1). کارآفرینی به عنوان شناسایی و بهرهبرداری از فرصتهای کسب و کار در رابطه با شغل فرد تعریف شده است (2). تنها افراد خلاق و کارآفرین میتوانند سازمانها و جامعه را برای آینده آماده نمایند. کارآفرینان نیروی محرکه ی اصلی در توسعهی اقتصاد هستند و به یاری آنها میتوان بهطرز موثری با استفاده از خلاقیت، ایدهی را تبدیل به فرصتی اقتصادی نمود (3). اعضای هیئت علمی بهعنوان مهمترین عنصر سازندهی دانشگاه ها و متخصص در رشتههای خود، موقعیت خوبی برای سهیم شدن در فعالیت های نوآورانه دارند و میتوانند در طیف وسیعی از فعالیت های کارآفرینانه مشارکت داشته باشند. در این راستا دانشگاهها باید از طریق تعامل بین آموزش، پژوهش و کارآفرینی به انتظارات رو به رشد کارآفرینی پاسخ دهند (4). دانشگاه ها و استادان کارآفرین میتوانند از طریق آموزش ویژگیهای کارآفرینانه نظیر توفیق طلبی، خطرپذیری، تحمل ابهام، اعتماد به نفس، نوآوری و خلاقیت، باعث بهبود کارآفرینی در میان دانشجویان شوند (5).
سازمان علمی- آموزشی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) در چشمانداز جهانی آموزش عالی برای قرن 21، دانشگاه های نوین را اینگونه توصیف کرده است: جایگاهی که در آن مهارتهای کارآفرینی به منظور تبدیل دانشآموختگان به ایجادکنندگان کار توسعه می یابد (6).
شایستگی بهعنوان یک نوع توانایی برای شغل یا پست شغلی درنظر گرفته میشود (7). اتصال شایستگیها به وظایف اصلی باعث میشود این شایستگی معنیدارتر شده و فرصت بهرهمندی از آنها فراهم گردد (8). دانشگاه نبراسکا، شایستگی را ترکیبی از 11 مهارت میداند که عبارتند از: دانش، مهارتها، تواناییها و ویژگیهای قابل مشاهده و قابل اندازهگیری است که به بهبود عملکرد کارکنان کمک میکند و در نهایت منجر به موفقیت سازمانی خواهد شد (9). بههرحال، در یک برداشت جامع، شایستگی های کارآفرینانه را میتوان یک گروه خاص از شایستگیهای مرتبط که در بردارندهی دانش، مهارت و ویژگیهای شخصیتی است تعریف کرد که به افراد کمک میکنند تا نقش خود را بهعنوان یک کارآفرین برای ایجاد و توسعهی یک کسب و کار کوچک و جدید بهطور موفقیتآمیزی ایفاء کنند (10). محبت و همکاران مدلی را برای شایستگی استادان طراحی کردند که براساس آن مدل شایستگیهای اعضای هیئت علمی در شش بعد شایستگی های آموزشی، پژوهشی، سازمانی، اخلاقی، فردی و حرفهای و 44 زیر شایستگی طبقهبندی میشود (11). پژوهش حسینی و همکاران (1396) نشان داد که شایستگیهای کارآفرینانه اعضای هیئت علمی در 9 زیر مجموعه جمع بندی میگردند و شامل شایستگی فرصت، شایستگی تعهد، شایستگی ارتباطات، شایستگی مدیریت، شایستگی مصالحه و پیشبرد، شایستگی رشد و یادگیری، شایستگی کسب و کار، شایستگی راهبردی و شایستگی فنی تخصصی بودند (12). نتایج تحقیقات بیانگر این است که استراتژیهای رفتار، پاداش و تفکر سازنده اعضای هیئت علمی موجب بروز کارآفرینی میشود و اعضای هیئت علمی با استفاده از قدرت کارآفرینی خود، میتوانند رفتارهای منطقی و سازندهتری درخصوص مسائل و مشکلات موجود در دانشگاه داشته باشند (16-13). صاحبنظران براین باورند که کیفیت و میزان شایستگی اعضای هیئت علمی یکی از عوامل مهم در موفقیت دانشجویان است. لذا نداشتن مهارت و شایستگیهای لازم از سوی اساتید میتواند بر عملکرد اعضای هیئت علمی و دانشجویان تاثیر داشته باشد (17). آهنچیان و همکاران (1396) در تحقیقی به بررسی ادراک اعضای هیئت علمی از حرفهای بودن در نظام آموزش عالی ایران پرداختند. نتایج نشان داد که عضو هیئت علمی دارای 6 تعهد آموزشی، پژوهشی، ارتباطی، اخلاق حرفه ای، شخصیتی و سازمانی و 14 وظیفه است (18). در بررسی انجام گرفته در دستورالعمل جذب اعضای هیئت علمی 9 وظیفه برای اعضای هیئت علمی درنظر گرفته شده است و توجه به کارآفرینی، خلاقیت و نوآوری جزء وظایف اعضای هیئت علمی نمیباشد (1). سوال اساسی در این زمینه این است که کدام اساتید و با کدام ویژگیهای مشخص میتوانند عملکرد موثری از خود نشان دهند. درحال حاضر، دانشگاه های کشور، به شدت نیازمند تامین، آموزش و توانمندسازی اعضای هیئت علمی توانمند و کارآفرین است. از اینرو، طراحی و شناسایی شایستگیهای کارآفرینی اعضای هیئت علمی در این حوزه، یکی از نیازهای اساسی است. در نتیجه، پیش بینی میشود که انجام این پژوهش و طراحی سیستم جذب اعضای هیئت علمی دانشگاه ها با رویکرد کارآفرینانه، امکان استفادهی بیشتر و بهتر دانشگاههای کشور از شایستگی های فوق را مهیا کند.
روش ها
روش تحقیق در این پژوهش کیفی بود و با استفاده از راهبرد نظریه داده بنیاد استراوس و کربین (19)، نظرات مصاحبه شوندگان درباره شایستگی های کارآفرینی اعضای هیئت علمی دانشگاهها جمعآوری گردید. مشارکتکنندگان در پژوهش حاضر متخصصان و صاحبنظران کارآفرینی در ایران بودند که بعد از شروع مصاحبهها با 30 نفر به اشباع رسید. در تحقیق کیفی هنگامی جمعآوری اطلاعات و دادهها متوقف میشود که اطلاعات درمورد همه دستهبندیهای مورد نظر اشباع شود و این آمار زمانی رخ میدهد که نظریه یا داستان مورد مطالعه کامل شده و اطلاعات جدید به دست نیاید (20). روش نمونه گیری پژوهش، روش نظری بود: به این صورت که دادهها در جریان پژوهش تکوین یافت و هر داده از تحلیل داده های پیشین شکل گرفت. نمونهگیری تا رسیدن مقولهها به اشباع نظری ادامه یافت. برای جمعآوری دادهها از مصاحبه های عمیق و اکتشافی استفاده شد. سوالات مصاحبهها از نوع باز پاسخ و براساس ابعاد نظریه داده بنیاد و مدل پارادایمی استراوس و کربین (19)، شرایط علی، عوامل مداخلهگر، ویژگیهای زمینهای، راهبردها و پیامدها در حوزه شایستگی های کارآفرینی اعضای هیئت علمی تحت بررسی قرار گرفت. زمان انجام هر مصاحبه بهطور میانگین چهل و پنج دقیقه بود. تمام مصاحبهها توسط پژوهشگران انجام و در ادامه پیادهسازی شد. برای تجزیه و تحلیل دادهها، از روش تحلیل خرد استفاده شد و دادهها از طریق فرآیند کدگذاری باز و محوری و انتخابی و براساس طرح نظریه داده بنیاد تحلیل شدند (21). ابتدا با انجام کدگذاری باز بخشهایی مشخص شد که با توجه به اهداف و سوالات پژوهش توانست بهعنوان کد و مفهوم اولیه درنظر گرفته شود. در طول مرحله کدگذاری باز، دادههای حاصل از مصاحبه ها بهدقت بررسی شده و مقوله های اصلی و مقولهای فرعی مربوط به آنها مشخص و خرده مقولهها (زیر مقولهها) تعیین شدند. واحد اصلی تحلیل برای کدگذاری باز مفاهیم بودند. رونوشت مصاحبهها برای یافتن مقولههای اصلی، مقوله ها، خرده مقوله ها بهطور منظم بررسی شد. سپس در مرحله کدگذاری محوری، مفاهیم براساس اشتراکات و یا هم معنایی در کنار هم قرار گرفتند. این مفاهیم در قالب شرایط علی (علل پدیده اصلی)، راهبردها (استراتژیهای اتخاذ شده در پاسخ به پدیده اصلی)، ویژگیهای زمینهای (شرایط بسترساز خاص موثر بر راهبردها)، شرایط محیطی (شرایط عام موثر بر راهبردها) و پیامدها (نتایج به کارگیری راهبردها) بهصورت نظری از طریق مدل پارادایمی به هم مرتبط شدند. در پایان با انجام کدگذاری انتخابی، نظریه پژوهش درباره مدل شایستگیهای کارآفرینی اعضای هیئت علمی دانشگاهها ارائه گردید (22). برای سنجش روایی این پژوهش، گزارش پایانی فرآیند تحلیل دادهها و مقولههای حاصلشده بههمراه متن مصاحبه برای پنج نفر از مصاحبهشوندگان ارسال و از نظرات آنها در کدگذاری ها و طراحی الگو استفاده شد. همچنین فرآیند کدگذاریها توسط چهار نفر از استادان صاحبنظر که خود عضو گروه مصاحبه نبودند، بررسی و پیشنهادات آنها در تدوین مدل استفاده شد. ممیزی پژوهش حاضر با سنجش باور پذیری اعتمادپذیری، انتقالپذیری و تاییدپذیری انجام گرفت. برای باورپذیری یکی از مصاحبهها بعد از یک ماه دوباره کدگذاری و نتایج با ضریب اسکات مقایسه شد. لازم به ذکر است برای اعتمادپذیری و انتقالپذیری از روش تحلیل اعضای پژوهش استفاده شد. در این روش گزارش محقق از نظر صحت و کامل بودن تحت مطالعه و بررسی قرار گرفت. در این راستا اتکاپذیری به معنای اینکه آیا اگر فرد دیگری کدگذاری کند به همین یافته ها میرسد نیز انجام شد. برای تاییدپذیری چهار نفر صاحبنظر کدها و یافته ها و مدل را بررسی و کلیه مراحل به صورت جز به جز ارائه شد تا متخصصان خبره نظرشان را درباره مدل ارائه دهند.
یافته ها
مشارکت کنندگان در پژوهش حاضر 30 نفر از کارآفرینان دانشگاه های کشور بودند که بین 3 تا 6 سال سابقه کار در مراکز کارآفرینی دانشگاهها را داشتند. پس از تجزیه و تحلیل دادههای حاصل از مصاحبه مجموع کدهای آزاد استخراج شده از محتوای مصاحبهها 970 مورد بود که پس از ادغام کدهای مشابه با یکدیگر در نهایت 22 مفهوم و 6 مقوله استخراج گردید. خلاصه مراحل کدگذاری و انتقال از داده به نظریه در جدول شماره یک ارائه گردیده است.
.PNG)
براین اساس، مفاهیم ذیل، مجموعه عناصر تشکیلدهنده شایستگیهای کارآفرینی اعضای هیئت علمی دانشگاهها را تشکیل میدهند:
1- شرایط علی: شرایط علّی مجموعهای از وقایع و شرایط است که برمقوله محوری، اثرگذارند. سه مقوله کارآفرینی دانشگاهی، توانمندیهای کارآفرینانه، منبع محوری اساتید کارآفرین، به عنوان شرایط علّی اثرگذار برپدیده محوری شناسایی گردیدند
2- مقوله اصلی: در این پژوهش شایستگیهای کارآفرینانه اعضای هیت علمی، به منزله مقوله محوری درنظر گرفته شده است. زیرا تاثیر آن در بخشهای مختلف دادهها وجود داشته و نقشی محوری را داراست. به گونهای که مقولههای دیگر از آن تاثیر میگیرند. این شایستگی ها در 5 بعد به انجام میرسد که شامل مهارت های فنی و تخصصی، مهارت فرصت، مهارت مدیریتی، مهارت فردی، مهارت راهبردی میباشد.
3- راهبردها: اقدامات هدفمندی هستند که راه حلهایی برای پدیده مورد نظر فراهم میسازند و منجر به ایجاد پیامدها و نتایجی میشوند. باتوجه به یافتهها و دادههای حاصل از پژوهش، مجموعه اقدامات مدیریتی، فرهنگی، شایستگی و راهبرد فرآیند محوری، بهعنوان راهبردهای تاثیرگذار در شایستگیهای کارآفرینانه اعضای هیئت علمی درنظر گرفته شده است.
4- عوامل مداخله گر: در پژوهش حاضر، شرایط مداخله گر عواملی هستند که در فرآیند اجرای راهبردی بهبود شایستگیهای کارآفرینانه، اعضای هیئت علمی ایجاد میگردد. چهار مقوله به منزله شرایط مداخلهگر در تعیین شایستگی های اعضای هیئت علمی مبتنیبر کارآفرینی، درنظر گرفته شدهاند که شامل نظام ساختاری ناکارآمد، عدم تعامل، سیستم تحقیقاتی موجود، نظام حمایتی معیوب میباشد.
5- ویژگیهای زمینهایی: مجموعه شرایطی هستند که زمینه پدیده موردنظر را فراهم میسازند و بر رفتارها و کنشها تاثیر میگذارند. در این پژوهش ویژگیهای محیط رقابتی، هم راستایی با اهداف کلان، بینش کارآفرینانه مسئولین به منزله شرایط بستر درنظر گرفته شده است.
6- پیامدها: نتایج مطالعه حاضر نشان داد که پیامدها در سطوح فردی، دانشگاهی وکشوری میباشد. در سطح فردی شامل "افزایش میزان انگیزه اعضای هیئت علمی"، "تعهد و وفاداری اعضای هیئت علمی"، در سطح دانشگاهی شامل "اقتصادی" و "آموزشی" و "حمایتی" و در سطح کشوری شامل "اشتغال مولد و درآمدزای دانش آموختگان"، "توسعه مزیت رقابتی در سطح منطقه"، "شبکه سازی کارآفرینان" میباشد.
مقوله بندی یافته ها باتوجه به رویکرد داده بنیاد در جدول شماره دو ارائه گردیده است.
.PNG)
بحث و نتیجه گیری
نتایج کدگذاری مصاحبه ها و تجزیه و تحلیل یافتههای بخش کیفی حاکی از آن بود که مولفههای شایستگی کارآفرینی اعضای هیئت علمی متاثر از کارآفرینی دانشگاهی، توانمندی های کارآفرینانه و منبع محوری اساتید میباشد. منبع محوری اساتید کارآفرین از نتایج مهم مقوله علّی بود. بیتردید از جمله مهمترین مولفه های دستیابی به توسعه پایدار منابع انسانی توسعه یافته است (23). برخورداری از منابع انسانی کارآ و توانمند یکی از مهمترین دلایل پیشرفت و توسعه کشورها معرفی شدهاند و منابع انسانی را ارزشمندترین دارایی سازمانها میدانند (24). منبع محوری اساتید کارآفرین عاملی است برای پاسخگویی به انتظارات نوین ناشی از تحولات سریع با توجه به مسائل اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی جامعه که سبب پذیرش دیدگاههای فراتر از مرزهای منطقهای و ملی میگردد. برای اینکه دانشگاهها به موتورهای رشد اقتصاد مدرن تبدیل گردند و ناهماهنگی ببین تقاضای بیرونی و پاسخ فعلی برطرف گردد، توجه به نقش اساتید کارآفرین ضروری است. این نتایج با مطالعه مصطفایی و همکاران (25) و مک مولن (McMullen) مطابقت دارد (26).
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که برای کارآفرینی دانشگاهی وجود ساختار سازمانی کارآفرینی ضروری است. به این منظور ساختار سازمانی باید افقی بوده و روشها و شیوه های نوین کاری، با مولفه های کارآفرینی دانشگاهی سازگار باشد. همچنین برنامه های درسی و ساختار نظام آموزشی دانشگاه در جهت گیری فعالیتها در جهت سوددهی و نیز کسب مزیتهای رقابتی اقتصادی باشد. این نتایج با مطالعات کردنائیچ و همکاران، فارسی و همکاران مطابقت دارد (27،28).
نتایج پژوهش حاضر حاکی از آن بود که شایستگیهای کارآفرینی اعضای هیئت علمی بهعنوان مقوله اصلی در قالب 5 شایستگی کارآفرینانه درنظر گرفته شده است. شایستگی فنی و تخصصی به ویژگی هایی از عضو هیئت علمی کارآفرین اشاره داشت که مرتبط با انتقال دانش و آموزش، تحلیل محیط کسب و کار، مهارت ارتباطی و مهارت مدیریتی بود. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که آموزش جایگاه ویژهای در کسب شایستگی های کارآفرینانه دارد و فعالیتهای آموزشی لازم است از طریق شیوههای حلمسئله و مشارکت، تقویت قدرت نظریه پردازی، آموزش مبتنی بر پروژه و بحث گروهی انجام گردد. این نتایج با مطالعه حسینی و موسوی مطابقت دارد (24). بیدختی و ملکی تاثیر آموزش مهارتهای خاص (تکنیک تریز) را در تقویت روحیه کارآفرینی در میان کارکنان و مدیران مورد مطالعه قرار دادند. مطالعه آنها نشان داد که آموزش برخلاقیت، استقلال طلبی و روحیه کارآفرینی و تاثیر دارد (29).
از نتایج دیگر مطالعه حاضر شایستگی های فنی و تخصصی تحلیل محیط کسب و کار بود. این شایستگی به ویژگیهایی از عضو هیئت علمی کارآفرین اشاره دارد که مرتبط با ایجاد توسعه و پیشبرد یک کسب و کار و فعالیت تجاری به طور موفق میشود. آشنایی با قوانین حقوقی کسب و کار و توانایی تحلیلی محیط کسب و کار و بازاریابی از مهارتهای دیگر مورد نیاز برای کارآفرینی می باشد. این نتایج با مطالعه میچل مور و همکاران (10) و مارول مطابقت دارد (30). پای خسته وعلم بیگی و بطحایی در یافته های خود ویژگیهای فردی را بهعنوان بعدی موثر در توسعه کارآفرینی معرفی نمودهاند(31)، نتایج این پژوهش با یافتههای مطالعه حاضر همخوانی دارد. همچنین ویژگیهای فردی در بعد مسئولیت پذیری با نتایج مطالعه هاشمیان و همکاران و در ابعاد تعهد، ارتباطات و انطباق پذیری با مطالعه لیکاما مطابقت داشت (33-32). پژوهشها نشان دادهاند که یک کارآفرین باید مجهز به شایستگیهای مدیریتی، برای نیل به موفقیت باشد. نتایج پژوهش حاضر در مهارتهای همکاری گروهی با پژوهش حسینی و همکاران (12) و در مهارت رهبری با پژوهش رضاییزاده همراستاست (34).
لچنر (Lechner) بر این باور بود که شایستگیهای راهبردی وروانشناختی در گرایش کارآفرینانه تاثیر معنیداری دارد (35). نتایج مطالعه حاضر نشان داد شایستگی راهبردی مشتمل بر ایجاد و تدوین راهبردهای مختلف، توانایی ایجاد و توسعه دورنما، آینده نگری و پیش بینی مشکلات، کشف و خلق فرصت های فناورانه، توانایی ایجاد مزیت و جذب سرمایه های خصوصی میباشد. این شایستگیها با شاخصهای مطالعه پای خسته و همکاران مطابقت دارد (36).
همچنین یافتهها نشان داد که در میان عوامل مداخلهگر که میتوانند برشایستگیهای کارآفرینی اعضای هیئت علمی موثر باشد میتوان به سیستم حمایتی نامطلوب اشاره کرد. پژوهش انجام گرفته توسط داوری و همکاران بعد حمایت را به عنوان مهمترین بعد در اکوسیستم کارآفرینی معرفی کردهاند. ارائه این حمایتها به وسیله انواع مختلفی از موارد میتواند بهصورتی پایدار موانع ورود کارآفرینان را کم نماید (37). آیزنبرگ (Eisenberg) حمایتها را بهعنوان مجموعهای از نهادهای شبکهسازی شده با هدف کمک به کارآفرینان در مراحل مختلف توسعه کسب و کارهای مخاطره آمیز تعریف میکند (38). حمایت از ایدههای خلاقانه اعضای هیات علمی، حمایت از فعالسازی مراکز رشد و تاسیس شرکتهای دانش بنیان از یافتههای تحقیق است که با تحقیق داوری همسو میباشد (37).
برای دستیابی به هر هدفی راهبردها و اقداماتی لازم و ضروری است. در مدل پارادایمی پژوهش حاضر یکی از راهبردهای دستیابی به شایستگیهای کارآفرینی، مقوله فرهنگی میباشد. بسترهای اجتماعی فرهنگی در بالندگی منابع انسانی نقش مهمی ایفاء میکنند. فرهنگ را الگویی از مفروضات بنیادین، ارزشها، هنجارها، باورها و نمادهای عینی تعریف میکنند که بین اعضای سازمان مشترک بوده و به آنها اجازه میدهد که درک مشترکی از معانی داشته باشند (39). پژوهش اسماعیلی و همکاران، مبینی دهکردی و همکاران با مدل پارادایمی پژوهش حاضر همخوانی دارد (41-40).
نتایج مطالعه حاضر بیانگر این بود یکی از شرایط زمینهای که برمولفههای شایستگی کارآفرینی تاثیر میگذارد بینش کارآفرینانه مسئولین دانشگاهها بود. بینش کارآفرینانه مسئولین، شامل نگاه سرمایهای به منابع انسانی، بالا بودن آستانه تحمل، نگاه مثبت به توانایی کارکنان کارآفرین است و موجب مساعد شدن شرایط و فضای لازم برای جذب و نگهداشت اعضای هیئت علمی کارآفرین خواهد بود. این نتایج با مطالعه مصطفایی و همکاران مطابقت داشت (25).
با توجه به یافتههای پژوهش حاضر از عوامل زمینهای موثر دیگر میتوان به همراستایی با اهداف کلان و ویژگیهای محیط رقابتی اشاره نمود. دانشگاهها برای حفظ و بقای خود در محیط متحول و رقابتی، باید تغییرات عمیق و همه جانبه ای در آرمانها، اهداف، و سیاستها داشته باشند. کانونهای رشد، پارکهای علم و فناوری و انکوباتورها از مهمترین راهبردهای توسعه و تعالی دانشگاه هستند که باید مورد نظر قرار گیرند. این نتایج با مطالعه مصطفایی و همکاران و بهزادی و همکاران مطابقت دارد (24،25).
با توجه به مدل حاصل از مطالعه حاضر همه فرآیندهای ارائه شده در پایان به مقولهای با عنوان پیامد منتهی میشود. به این معنا که اگر کنشهای مربوط به شرایط علی، محیطی و مداخله گر به درستی محقق شوند و پس از آن راهبردها به خوبی اجرا شوند آنگاه شاهد پیامدها و نتایجی خواهیم بود که در اینجا خود در برگیرنده سه مقوله سطح فردی، دانشگاهی و کشوری خواهد بود. پیامدهای فردی در درجه اول منجر به افزایش انگیزه اعضای هیئت علمی گردیده و تعهد و وفاداری اعضای هیئت علمی را افزایش می دهد. در سطح دانشگاهی تحول در ساختار نظام آموزشی دانشگاهها با رویکرد مبتنی برکارآفرینی انجام گردیده و از کارهای گروهی و تیم های کارآفرینی حمایت میگردد. در سطح کشوری منجر به ایجاد شبکه ارتباطی با سایر کارآفرینان در داخل و خارج دانشگاهها و گسترش ارتباطات علمی با مراکز و نهادهای آموزشی و تحقیقاتی معتبر بینالمللی میگردد. این نتایج با مطعالعه مصطفایی و همکاران مطابقت دارد (25).
لذا پیشنهاد میشود با استفاده از مولفههای شناسایی شده موثر بر شایستگیهای کارآفرینی اعضای هیئت علمی ،سیاست گذاران دانشگاه ها با تغییر در قوانین و هنجارها، موجب تعدیل نقش اعضای هیئت علمی، و مشارکت واقعیشان در فعالیت های کارآفرینی گردند. مدیران دانشگاه ها باید این مولفه ها را در اولویت قرار دهند و نسبت به نقاط ضعف کارآفرینی اعضای هیئت علمی در دانشگاهها اقدام نمایند. در واقع ابعاد، مؤلفهها و شاخصهای احصاء شده از پژوهش حاضر میتواند به عنوان چارچوبی برای ایجاد تغییرات در دانشگاه ها با رویکرد کارآفرینی اعضای هیئت علمی مورد استفاده قرارگیرد. در این مطالعه نظرات اعضای هیئت علمی در رابطه با کارآفرینی مورد بررسی قرار گرفت. انجام مطالعه ای که بتواند نظرات عوامل سیاستگذار و تصمیمساز وزارتخانهها را نیز پوشش دهد و مولفه های بیشتری را بررسی نماید ،جامعیت بیشتری را در نتایج حاصل خواهد کرد.
قدردانی
این مقاله از رساله دکتری رشته مدیریت آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج که در تاریخ 18/2/98 در شورای تحصیلات تکمیلی دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی به تصویب رسیده، استخراج شده است. بدینوسیله از مشارکت امور هیئت علمی دانشگاه ها و اعضای محترم هیئت علمی که اینجانب را در انجام این پژوهش یاری کردند، سپاسگزاری میگردد.
متن کامل: (1537 مشاهده)
مقدمه
دانشگاه ها به عنوان نهادی تغییر آفرین و توسعه دهنده جوامع شناخته میشوند. در شاخصهای ارزیابی جهانی از دانشگاه های تراز اول دنیا، شاخص های کارآفرینی و اثرگذاری در جامعه بهگونه قابل توجهی پررنگ شده است (1). کارآفرینی به عنوان شناسایی و بهرهبرداری از فرصتهای کسب و کار در رابطه با شغل فرد تعریف شده است (2). تنها افراد خلاق و کارآفرین میتوانند سازمانها و جامعه را برای آینده آماده نمایند. کارآفرینان نیروی محرکه ی اصلی در توسعهی اقتصاد هستند و به یاری آنها میتوان بهطرز موثری با استفاده از خلاقیت، ایدهی را تبدیل به فرصتی اقتصادی نمود (3). اعضای هیئت علمی بهعنوان مهمترین عنصر سازندهی دانشگاه ها و متخصص در رشتههای خود، موقعیت خوبی برای سهیم شدن در فعالیت های نوآورانه دارند و میتوانند در طیف وسیعی از فعالیت های کارآفرینانه مشارکت داشته باشند. در این راستا دانشگاهها باید از طریق تعامل بین آموزش، پژوهش و کارآفرینی به انتظارات رو به رشد کارآفرینی پاسخ دهند (4). دانشگاه ها و استادان کارآفرین میتوانند از طریق آموزش ویژگیهای کارآفرینانه نظیر توفیق طلبی، خطرپذیری، تحمل ابهام، اعتماد به نفس، نوآوری و خلاقیت، باعث بهبود کارآفرینی در میان دانشجویان شوند (5).
سازمان علمی- آموزشی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) در چشمانداز جهانی آموزش عالی برای قرن 21، دانشگاه های نوین را اینگونه توصیف کرده است: جایگاهی که در آن مهارتهای کارآفرینی به منظور تبدیل دانشآموختگان به ایجادکنندگان کار توسعه می یابد (6).
شایستگی بهعنوان یک نوع توانایی برای شغل یا پست شغلی درنظر گرفته میشود (7). اتصال شایستگیها به وظایف اصلی باعث میشود این شایستگی معنیدارتر شده و فرصت بهرهمندی از آنها فراهم گردد (8). دانشگاه نبراسکا، شایستگی را ترکیبی از 11 مهارت میداند که عبارتند از: دانش، مهارتها، تواناییها و ویژگیهای قابل مشاهده و قابل اندازهگیری است که به بهبود عملکرد کارکنان کمک میکند و در نهایت منجر به موفقیت سازمانی خواهد شد (9). بههرحال، در یک برداشت جامع، شایستگی های کارآفرینانه را میتوان یک گروه خاص از شایستگیهای مرتبط که در بردارندهی دانش، مهارت و ویژگیهای شخصیتی است تعریف کرد که به افراد کمک میکنند تا نقش خود را بهعنوان یک کارآفرین برای ایجاد و توسعهی یک کسب و کار کوچک و جدید بهطور موفقیتآمیزی ایفاء کنند (10). محبت و همکاران مدلی را برای شایستگی استادان طراحی کردند که براساس آن مدل شایستگیهای اعضای هیئت علمی در شش بعد شایستگی های آموزشی، پژوهشی، سازمانی، اخلاقی، فردی و حرفهای و 44 زیر شایستگی طبقهبندی میشود (11). پژوهش حسینی و همکاران (1396) نشان داد که شایستگیهای کارآفرینانه اعضای هیئت علمی در 9 زیر مجموعه جمع بندی میگردند و شامل شایستگی فرصت، شایستگی تعهد، شایستگی ارتباطات، شایستگی مدیریت، شایستگی مصالحه و پیشبرد، شایستگی رشد و یادگیری، شایستگی کسب و کار، شایستگی راهبردی و شایستگی فنی تخصصی بودند (12). نتایج تحقیقات بیانگر این است که استراتژیهای رفتار، پاداش و تفکر سازنده اعضای هیئت علمی موجب بروز کارآفرینی میشود و اعضای هیئت علمی با استفاده از قدرت کارآفرینی خود، میتوانند رفتارهای منطقی و سازندهتری درخصوص مسائل و مشکلات موجود در دانشگاه داشته باشند (16-13). صاحبنظران براین باورند که کیفیت و میزان شایستگی اعضای هیئت علمی یکی از عوامل مهم در موفقیت دانشجویان است. لذا نداشتن مهارت و شایستگیهای لازم از سوی اساتید میتواند بر عملکرد اعضای هیئت علمی و دانشجویان تاثیر داشته باشد (17). آهنچیان و همکاران (1396) در تحقیقی به بررسی ادراک اعضای هیئت علمی از حرفهای بودن در نظام آموزش عالی ایران پرداختند. نتایج نشان داد که عضو هیئت علمی دارای 6 تعهد آموزشی، پژوهشی، ارتباطی، اخلاق حرفه ای، شخصیتی و سازمانی و 14 وظیفه است (18). در بررسی انجام گرفته در دستورالعمل جذب اعضای هیئت علمی 9 وظیفه برای اعضای هیئت علمی درنظر گرفته شده است و توجه به کارآفرینی، خلاقیت و نوآوری جزء وظایف اعضای هیئت علمی نمیباشد (1). سوال اساسی در این زمینه این است که کدام اساتید و با کدام ویژگیهای مشخص میتوانند عملکرد موثری از خود نشان دهند. درحال حاضر، دانشگاه های کشور، به شدت نیازمند تامین، آموزش و توانمندسازی اعضای هیئت علمی توانمند و کارآفرین است. از اینرو، طراحی و شناسایی شایستگیهای کارآفرینی اعضای هیئت علمی در این حوزه، یکی از نیازهای اساسی است. در نتیجه، پیش بینی میشود که انجام این پژوهش و طراحی سیستم جذب اعضای هیئت علمی دانشگاه ها با رویکرد کارآفرینانه، امکان استفادهی بیشتر و بهتر دانشگاههای کشور از شایستگی های فوق را مهیا کند.
روش ها
روش تحقیق در این پژوهش کیفی بود و با استفاده از راهبرد نظریه داده بنیاد استراوس و کربین (19)، نظرات مصاحبه شوندگان درباره شایستگی های کارآفرینی اعضای هیئت علمی دانشگاهها جمعآوری گردید. مشارکتکنندگان در پژوهش حاضر متخصصان و صاحبنظران کارآفرینی در ایران بودند که بعد از شروع مصاحبهها با 30 نفر به اشباع رسید. در تحقیق کیفی هنگامی جمعآوری اطلاعات و دادهها متوقف میشود که اطلاعات درمورد همه دستهبندیهای مورد نظر اشباع شود و این آمار زمانی رخ میدهد که نظریه یا داستان مورد مطالعه کامل شده و اطلاعات جدید به دست نیاید (20). روش نمونه گیری پژوهش، روش نظری بود: به این صورت که دادهها در جریان پژوهش تکوین یافت و هر داده از تحلیل داده های پیشین شکل گرفت. نمونهگیری تا رسیدن مقولهها به اشباع نظری ادامه یافت. برای جمعآوری دادهها از مصاحبه های عمیق و اکتشافی استفاده شد. سوالات مصاحبهها از نوع باز پاسخ و براساس ابعاد نظریه داده بنیاد و مدل پارادایمی استراوس و کربین (19)، شرایط علی، عوامل مداخلهگر، ویژگیهای زمینهای، راهبردها و پیامدها در حوزه شایستگی های کارآفرینی اعضای هیئت علمی تحت بررسی قرار گرفت. زمان انجام هر مصاحبه بهطور میانگین چهل و پنج دقیقه بود. تمام مصاحبهها توسط پژوهشگران انجام و در ادامه پیادهسازی شد. برای تجزیه و تحلیل دادهها، از روش تحلیل خرد استفاده شد و دادهها از طریق فرآیند کدگذاری باز و محوری و انتخابی و براساس طرح نظریه داده بنیاد تحلیل شدند (21). ابتدا با انجام کدگذاری باز بخشهایی مشخص شد که با توجه به اهداف و سوالات پژوهش توانست بهعنوان کد و مفهوم اولیه درنظر گرفته شود. در طول مرحله کدگذاری باز، دادههای حاصل از مصاحبه ها بهدقت بررسی شده و مقوله های اصلی و مقولهای فرعی مربوط به آنها مشخص و خرده مقولهها (زیر مقولهها) تعیین شدند. واحد اصلی تحلیل برای کدگذاری باز مفاهیم بودند. رونوشت مصاحبهها برای یافتن مقولههای اصلی، مقوله ها، خرده مقوله ها بهطور منظم بررسی شد. سپس در مرحله کدگذاری محوری، مفاهیم براساس اشتراکات و یا هم معنایی در کنار هم قرار گرفتند. این مفاهیم در قالب شرایط علی (علل پدیده اصلی)، راهبردها (استراتژیهای اتخاذ شده در پاسخ به پدیده اصلی)، ویژگیهای زمینهای (شرایط بسترساز خاص موثر بر راهبردها)، شرایط محیطی (شرایط عام موثر بر راهبردها) و پیامدها (نتایج به کارگیری راهبردها) بهصورت نظری از طریق مدل پارادایمی به هم مرتبط شدند. در پایان با انجام کدگذاری انتخابی، نظریه پژوهش درباره مدل شایستگیهای کارآفرینی اعضای هیئت علمی دانشگاهها ارائه گردید (22). برای سنجش روایی این پژوهش، گزارش پایانی فرآیند تحلیل دادهها و مقولههای حاصلشده بههمراه متن مصاحبه برای پنج نفر از مصاحبهشوندگان ارسال و از نظرات آنها در کدگذاری ها و طراحی الگو استفاده شد. همچنین فرآیند کدگذاریها توسط چهار نفر از استادان صاحبنظر که خود عضو گروه مصاحبه نبودند، بررسی و پیشنهادات آنها در تدوین مدل استفاده شد. ممیزی پژوهش حاضر با سنجش باور پذیری اعتمادپذیری، انتقالپذیری و تاییدپذیری انجام گرفت. برای باورپذیری یکی از مصاحبهها بعد از یک ماه دوباره کدگذاری و نتایج با ضریب اسکات مقایسه شد. لازم به ذکر است برای اعتمادپذیری و انتقالپذیری از روش تحلیل اعضای پژوهش استفاده شد. در این روش گزارش محقق از نظر صحت و کامل بودن تحت مطالعه و بررسی قرار گرفت. در این راستا اتکاپذیری به معنای اینکه آیا اگر فرد دیگری کدگذاری کند به همین یافته ها میرسد نیز انجام شد. برای تاییدپذیری چهار نفر صاحبنظر کدها و یافته ها و مدل را بررسی و کلیه مراحل به صورت جز به جز ارائه شد تا متخصصان خبره نظرشان را درباره مدل ارائه دهند.
یافته ها
مشارکت کنندگان در پژوهش حاضر 30 نفر از کارآفرینان دانشگاه های کشور بودند که بین 3 تا 6 سال سابقه کار در مراکز کارآفرینی دانشگاهها را داشتند. پس از تجزیه و تحلیل دادههای حاصل از مصاحبه مجموع کدهای آزاد استخراج شده از محتوای مصاحبهها 970 مورد بود که پس از ادغام کدهای مشابه با یکدیگر در نهایت 22 مفهوم و 6 مقوله استخراج گردید. خلاصه مراحل کدگذاری و انتقال از داده به نظریه در جدول شماره یک ارائه گردیده است.
براین اساس، مفاهیم ذیل، مجموعه عناصر تشکیلدهنده شایستگیهای کارآفرینی اعضای هیئت علمی دانشگاهها را تشکیل میدهند:
1- شرایط علی: شرایط علّی مجموعهای از وقایع و شرایط است که برمقوله محوری، اثرگذارند. سه مقوله کارآفرینی دانشگاهی، توانمندیهای کارآفرینانه، منبع محوری اساتید کارآفرین، به عنوان شرایط علّی اثرگذار برپدیده محوری شناسایی گردیدند
2- مقوله اصلی: در این پژوهش شایستگیهای کارآفرینانه اعضای هیت علمی، به منزله مقوله محوری درنظر گرفته شده است. زیرا تاثیر آن در بخشهای مختلف دادهها وجود داشته و نقشی محوری را داراست. به گونهای که مقولههای دیگر از آن تاثیر میگیرند. این شایستگی ها در 5 بعد به انجام میرسد که شامل مهارت های فنی و تخصصی، مهارت فرصت، مهارت مدیریتی، مهارت فردی، مهارت راهبردی میباشد.
3- راهبردها: اقدامات هدفمندی هستند که راه حلهایی برای پدیده مورد نظر فراهم میسازند و منجر به ایجاد پیامدها و نتایجی میشوند. باتوجه به یافتهها و دادههای حاصل از پژوهش، مجموعه اقدامات مدیریتی، فرهنگی، شایستگی و راهبرد فرآیند محوری، بهعنوان راهبردهای تاثیرگذار در شایستگیهای کارآفرینانه اعضای هیئت علمی درنظر گرفته شده است.
4- عوامل مداخله گر: در پژوهش حاضر، شرایط مداخله گر عواملی هستند که در فرآیند اجرای راهبردی بهبود شایستگیهای کارآفرینانه، اعضای هیئت علمی ایجاد میگردد. چهار مقوله به منزله شرایط مداخلهگر در تعیین شایستگی های اعضای هیئت علمی مبتنیبر کارآفرینی، درنظر گرفته شدهاند که شامل نظام ساختاری ناکارآمد، عدم تعامل، سیستم تحقیقاتی موجود، نظام حمایتی معیوب میباشد.
5- ویژگیهای زمینهایی: مجموعه شرایطی هستند که زمینه پدیده موردنظر را فراهم میسازند و بر رفتارها و کنشها تاثیر میگذارند. در این پژوهش ویژگیهای محیط رقابتی، هم راستایی با اهداف کلان، بینش کارآفرینانه مسئولین به منزله شرایط بستر درنظر گرفته شده است.
6- پیامدها: نتایج مطالعه حاضر نشان داد که پیامدها در سطوح فردی، دانشگاهی وکشوری میباشد. در سطح فردی شامل "افزایش میزان انگیزه اعضای هیئت علمی"، "تعهد و وفاداری اعضای هیئت علمی"، در سطح دانشگاهی شامل "اقتصادی" و "آموزشی" و "حمایتی" و در سطح کشوری شامل "اشتغال مولد و درآمدزای دانش آموختگان"، "توسعه مزیت رقابتی در سطح منطقه"، "شبکه سازی کارآفرینان" میباشد.
مقوله بندی یافته ها باتوجه به رویکرد داده بنیاد در جدول شماره دو ارائه گردیده است.
| کدگذاری انتخابی | کدگذاری محوری | کدگذاری باز |
| شرایط علی | کارآفرینی دانشگاهها | قابلیت سازمانی: ساختاری، استراتژی، فرهنگ، زیرساخت تحقیقاتی موارد قانونی و مدیریتی: ایجاد محیط قانونی و حقوقی مورد نیاز در فضای کسب و کار، دستورالعمل ارتقاء و ترفیع برای اعضای هیئت علمی مبتنی برکارآفرینی، ایجاد محیط قانونی و حقوقی مورد نیاز در فضای کسب و کار، ایجاد مقررات مراکز رشد و شرکتهای دانش بنیان آموزشی و حمایتی: آموزش مراحل راهاندازی کسب و کار، آموزش روشهای تامین منابع برای کسب و کار، حمایت از ایدههای خلاقانه اعضای هیات علمی، حمایت از فعالسازی مراکز رشد و تاسیس شرکتهای دانش بنیان رقابتی و مبتنی بر آیندهنگری: توسعه مزیت رقابتی در سطح منطقه، توجه به عوامل بیرونی: سیاستهای عمومی، صنایع و شرایط منطقهای، آینده پژوهی و آیندهنگاری و نوآوری، هدف گذاری و آیندهنگری با توجه به سند چشمانداز فرهنگی: محیط و فضای کاری تسهیل کننده کارآفرینی، توسعه عوامل فرهنگی سیاسی- اجتماعی کارآفرینی در دانشگاه |
| کسب توانمندیهای کارآفرینانه |
فعالیتهای دانشگاهی: استراتژی کارآفرینی، استراتژی آموزشی، استراتژی پژوهشی شبکهسازی: تعامل باذینفعان، افزایش فرصتهای کارآفرینی نوآورانه: توسعه پروژههای نوآوریهای عملگرا در معرفی به مراکز رشد، ایجاد و افزایش گروههای تحقیق برای ارزیابی فرصتهای کارآفرینی، تولید دانش تخصصی کارآفرینی خلاقانه: جهتدهی تحقیقات و پژوهشها که خروجی در زمینه تجاریسازی داشته باشند، بهرهوری از قابلیتهای تجاری سازی بهصورت تیمهای مبتکر |
|
| منبع محوری اساتید کارآفرین | مسائل اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی جامعه: تبدیل دانشگاه به موتورهای رشد اقتصاد مدرن، ایفای نقش و پاسخگویی به انتظارات نوین ناشی از تحولات سریع، رشد روزافزون جامعه و خلق مشاغل جدید حائز اهمیت و حیاتی، ناهماهمگی تقاضای بیرونی و پاسخ فعلی اهداف کلان: دستیابی به اهداف در سند چشمانداز بیست ساله کشور، اهداف برنامههای توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و آموزشی، تغییر در سیاستهای توسعه اقتصادی رقابت با سایر دانشگاهها: ارتقای رتبه دانشگاهها در بین دانشگاههای آسیا و جهان، توان رقابت و مقابله با دانشگاههای برتر دنیا، نیل به دانشگاههای نسل سوم ارتباط با حوزههای آموزش بینالملل: گسترش تعاملات بینالمللی، تبدیل شدن به دانشگاه کلاس جهانی، پذیرش دیدگاههای فراتر از مرزهای منطقهای و ملی |
|
| مقوله اصلی: شایستگیهای کارآفرینانه اعضای هیئت علمی |
مهارت فنی و تخصصی | انتقال دانش: ایجاد تحول در طراحی شیوههای تدریس کارآفرینی بر مبنای: حل مسئله و مشارکت، تقویت قدرت نظریهپردازی، آموزش مبتنی بر پروژه، ایجاد مهارت، مباحث گروهی آموزش: برگزاری دورههای آموزشی و مهارت آموزی کارآفرینی، استفاده از روشهای نوین آموزش خلاقیت و کارآفرینی، توسعه آموزشهای مجازی کارآفرینی تحلیل محیط کسب و کار: آشنایی با امور قانونی وحقوقی کسب و کار، توانایی تحلیلی محیط کسب و کار ارتباطی: مهارت شبکهسازی، پذیرش تنوع تفاوتهای افرادا و جذب نظر ذینفعان |
| مهارت فرصت | شناسایی و انتخاب بهترین فرصتهای کسب و کار، توانایی ارزیابی میزان اجرایی شدن فرصتها شناسایی بازار، مواد تولیدی، روشهای تولید و روشهای سازماندهی جدید |
|
| مهارت راهبردی | ارزیابی، تعیین و پیادهسازی پروژههای نوآور، ایجاد و تدوین راهبردهای مختلف، آیندهنگری و پیشبینی مشکلات، کشف و خلق فرصتهای فنآورانه، توانایی ایجاد مزیت و جذب سرمایههای خصوصی | |
| مهارت مدیریتی | تعیین اهداف: اهداف بلند مدت، متوسط و کوتاه مدت برای کارآفرینی، اولویت بندی اهداف مدیریت منابع انسانی: برنامهریزی، سازماندهی، تفکیک وظایف و کنترل، مدیریت ارزیابی ریسک تصمیمگیری: توانایی حل خلاق مسائل و آگاهی سازمانی، مهارت تمرکز بر نتایج و تصمیمگیری بهموقع |
|
| مهارت فردی | درون فردی: سختکوشی، مهارت انطباقپذیری، ریسکپذیری، پذیرش مسئولیت، یادگیری تفکر انتقادی میان فردی: مذاکره با دیگران، مردمداری، ارتباطات قوی |
|
| راهبردها | مدیریتی | ایجاد وتوسعه زیرساختهای نوآوری و کارآفرینی تحول در برنامههای درسی و ساختار نظام آموزشی دانشگاه تغییر نظام ارتقاء اعضای هیئت علمی |
| شایستگی | تغییر ساز و کارهای جذب اعضای هیئت علمی، آموزش و بهسازی انگیزش و حفظ و نگه داشت اعضای هیات علمی کار آفرین، ایجاد ساختار شایسته پرور و کارآفرین | |
| فرآیند محوری | انعطافپذیری ساختار و خلق ارزشها در دانشگاهها، توسعه ابتکار و خلاقیت، توسعه دانایی و سرمایههای فکری | |
| فرهنگی | انگیزشی: حقوق و دستمزد و پاداش، امنیت شغلی و حمایت از کارکنان انسانی: اعطای اختیار و آزادی عمل به اساتید، درک تغییرات جدید و کشف فرصتهای مناسب خلاقانه |
|
| عوامل مداخلهگر | نظام ساختاری ناکارآمد | عدم وجود ساختار شایسته پرور و کارآفرین، فراهم نبودن زیرساختهای کافی و فیزیکی برای توسعه کارآفرینی، عدم وجود سند کارآفرینی برای دانشگاهها |
| عدم تعامل | از تعامل دانشگاه با محیط جریانی از الگوهای کارآفرینی ایجاد نمیشود، نبودن ارتباط با صنعت در دانشگاهها | |
| سیستم تحقیقاتی موجود | عدم ارتباط مراکز تحقیقاتی و دانش بنیان،- کاربردی نبودن تحقیقات، مبتنی برکارآفرینی نبودن پایاننامههای دانشجویان | |
| نظام حمایتی معیوب | عدم وجود روشهای حماینی مالکیت فکری تحقیقات استادان و دانشجویان، عدم حمایت از فعالیت بین رشتهای، عدم حمایت سازنده و موثر مدیریت عالی | |
| شرایط زمینهای | ویژگیهای محیط رقابتی | درک وکشف فرصتهای جدید، تمرکز برفرصتها، رویکرد پیشرو در نوآوری و کارآفرینی |
| همراستایی با اهداف کلان | لزوم همسویی با اهداف سازمانی، شناسایی نقاط قوت و ضعف اساتید، شناسایی فرصتها و تعهدات در بعد کارآفرینی | |
| بینش کار آفرینانه مسئولین | نگاه سرمایهای به منابع انسانی، بالا بودن آستانه تحمل ریسک، نگاه مثبت به توانایی کارکنان کارآفرین | |
| پیامدها | سطح فردی | افزایش میزان انگیزه اعضای هیئت علمی، تعهد و وفاداری اعضای هیئت علمی |
| سطح دانشگاهی | اقتصادی: دانشگاه بهعنوان نهاد یا شبه شرکتی اقتصادی، درآمد پایدار دانشگاهها براساس کسب و کارهای مبتنی برخلق دانش آموزشی: تحول در برنامههای درسی مبتنی برکارآفرینی، تحول در ساختار نظام آموزشی دانشگاه در جهت کسب مزیتهای رقابتی اقتصادی حمایتی: حمایت از ایدههای خلاقانه اعضای هیات علمی، رفع موانع افزایش اعتماد و امنیت سرمایهگذاری، حمایت از کارهای گروهی و تیمهای کارآفرینی |
|
| سطح کشوری | اشتغال مولد و درآمدزا: ایجاد کسب و کارهای کوچک و کارآفرین، سازمانهای دانش محور و خلاق کسب و کار و دانش آموختگان،- توسعه مزیت رقابتی در سطح منطقه شبکه سازی: ارتباط دانشگاه با اساتی: در خارج کشور گسترش ارتباطات علمی با مراکز و نهادهای آموزشی و تحقیقاتی معتبر بینالمللی |
بحث و نتیجه گیری
نتایج کدگذاری مصاحبه ها و تجزیه و تحلیل یافتههای بخش کیفی حاکی از آن بود که مولفههای شایستگی کارآفرینی اعضای هیئت علمی متاثر از کارآفرینی دانشگاهی، توانمندی های کارآفرینانه و منبع محوری اساتید میباشد. منبع محوری اساتید کارآفرین از نتایج مهم مقوله علّی بود. بیتردید از جمله مهمترین مولفه های دستیابی به توسعه پایدار منابع انسانی توسعه یافته است (23). برخورداری از منابع انسانی کارآ و توانمند یکی از مهمترین دلایل پیشرفت و توسعه کشورها معرفی شدهاند و منابع انسانی را ارزشمندترین دارایی سازمانها میدانند (24). منبع محوری اساتید کارآفرین عاملی است برای پاسخگویی به انتظارات نوین ناشی از تحولات سریع با توجه به مسائل اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی جامعه که سبب پذیرش دیدگاههای فراتر از مرزهای منطقهای و ملی میگردد. برای اینکه دانشگاهها به موتورهای رشد اقتصاد مدرن تبدیل گردند و ناهماهنگی ببین تقاضای بیرونی و پاسخ فعلی برطرف گردد، توجه به نقش اساتید کارآفرین ضروری است. این نتایج با مطالعه مصطفایی و همکاران (25) و مک مولن (McMullen) مطابقت دارد (26).
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که برای کارآفرینی دانشگاهی وجود ساختار سازمانی کارآفرینی ضروری است. به این منظور ساختار سازمانی باید افقی بوده و روشها و شیوه های نوین کاری، با مولفه های کارآفرینی دانشگاهی سازگار باشد. همچنین برنامه های درسی و ساختار نظام آموزشی دانشگاه در جهت گیری فعالیتها در جهت سوددهی و نیز کسب مزیتهای رقابتی اقتصادی باشد. این نتایج با مطالعات کردنائیچ و همکاران، فارسی و همکاران مطابقت دارد (27،28).
نتایج پژوهش حاضر حاکی از آن بود که شایستگیهای کارآفرینی اعضای هیئت علمی بهعنوان مقوله اصلی در قالب 5 شایستگی کارآفرینانه درنظر گرفته شده است. شایستگی فنی و تخصصی به ویژگی هایی از عضو هیئت علمی کارآفرین اشاره داشت که مرتبط با انتقال دانش و آموزش، تحلیل محیط کسب و کار، مهارت ارتباطی و مهارت مدیریتی بود. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که آموزش جایگاه ویژهای در کسب شایستگی های کارآفرینانه دارد و فعالیتهای آموزشی لازم است از طریق شیوههای حلمسئله و مشارکت، تقویت قدرت نظریه پردازی، آموزش مبتنی بر پروژه و بحث گروهی انجام گردد. این نتایج با مطالعه حسینی و موسوی مطابقت دارد (24). بیدختی و ملکی تاثیر آموزش مهارتهای خاص (تکنیک تریز) را در تقویت روحیه کارآفرینی در میان کارکنان و مدیران مورد مطالعه قرار دادند. مطالعه آنها نشان داد که آموزش برخلاقیت، استقلال طلبی و روحیه کارآفرینی و تاثیر دارد (29).
از نتایج دیگر مطالعه حاضر شایستگی های فنی و تخصصی تحلیل محیط کسب و کار بود. این شایستگی به ویژگیهایی از عضو هیئت علمی کارآفرین اشاره دارد که مرتبط با ایجاد توسعه و پیشبرد یک کسب و کار و فعالیت تجاری به طور موفق میشود. آشنایی با قوانین حقوقی کسب و کار و توانایی تحلیلی محیط کسب و کار و بازاریابی از مهارتهای دیگر مورد نیاز برای کارآفرینی می باشد. این نتایج با مطالعه میچل مور و همکاران (10) و مارول مطابقت دارد (30). پای خسته وعلم بیگی و بطحایی در یافته های خود ویژگیهای فردی را بهعنوان بعدی موثر در توسعه کارآفرینی معرفی نمودهاند(31)، نتایج این پژوهش با یافتههای مطالعه حاضر همخوانی دارد. همچنین ویژگیهای فردی در بعد مسئولیت پذیری با نتایج مطالعه هاشمیان و همکاران و در ابعاد تعهد، ارتباطات و انطباق پذیری با مطالعه لیکاما مطابقت داشت (33-32). پژوهشها نشان دادهاند که یک کارآفرین باید مجهز به شایستگیهای مدیریتی، برای نیل به موفقیت باشد. نتایج پژوهش حاضر در مهارتهای همکاری گروهی با پژوهش حسینی و همکاران (12) و در مهارت رهبری با پژوهش رضاییزاده همراستاست (34).
لچنر (Lechner) بر این باور بود که شایستگیهای راهبردی وروانشناختی در گرایش کارآفرینانه تاثیر معنیداری دارد (35). نتایج مطالعه حاضر نشان داد شایستگی راهبردی مشتمل بر ایجاد و تدوین راهبردهای مختلف، توانایی ایجاد و توسعه دورنما، آینده نگری و پیش بینی مشکلات، کشف و خلق فرصت های فناورانه، توانایی ایجاد مزیت و جذب سرمایه های خصوصی میباشد. این شایستگیها با شاخصهای مطالعه پای خسته و همکاران مطابقت دارد (36).
همچنین یافتهها نشان داد که در میان عوامل مداخلهگر که میتوانند برشایستگیهای کارآفرینی اعضای هیئت علمی موثر باشد میتوان به سیستم حمایتی نامطلوب اشاره کرد. پژوهش انجام گرفته توسط داوری و همکاران بعد حمایت را به عنوان مهمترین بعد در اکوسیستم کارآفرینی معرفی کردهاند. ارائه این حمایتها به وسیله انواع مختلفی از موارد میتواند بهصورتی پایدار موانع ورود کارآفرینان را کم نماید (37). آیزنبرگ (Eisenberg) حمایتها را بهعنوان مجموعهای از نهادهای شبکهسازی شده با هدف کمک به کارآفرینان در مراحل مختلف توسعه کسب و کارهای مخاطره آمیز تعریف میکند (38). حمایت از ایدههای خلاقانه اعضای هیات علمی، حمایت از فعالسازی مراکز رشد و تاسیس شرکتهای دانش بنیان از یافتههای تحقیق است که با تحقیق داوری همسو میباشد (37).
برای دستیابی به هر هدفی راهبردها و اقداماتی لازم و ضروری است. در مدل پارادایمی پژوهش حاضر یکی از راهبردهای دستیابی به شایستگیهای کارآفرینی، مقوله فرهنگی میباشد. بسترهای اجتماعی فرهنگی در بالندگی منابع انسانی نقش مهمی ایفاء میکنند. فرهنگ را الگویی از مفروضات بنیادین، ارزشها، هنجارها، باورها و نمادهای عینی تعریف میکنند که بین اعضای سازمان مشترک بوده و به آنها اجازه میدهد که درک مشترکی از معانی داشته باشند (39). پژوهش اسماعیلی و همکاران، مبینی دهکردی و همکاران با مدل پارادایمی پژوهش حاضر همخوانی دارد (41-40).
نتایج مطالعه حاضر بیانگر این بود یکی از شرایط زمینهای که برمولفههای شایستگی کارآفرینی تاثیر میگذارد بینش کارآفرینانه مسئولین دانشگاهها بود. بینش کارآفرینانه مسئولین، شامل نگاه سرمایهای به منابع انسانی، بالا بودن آستانه تحمل، نگاه مثبت به توانایی کارکنان کارآفرین است و موجب مساعد شدن شرایط و فضای لازم برای جذب و نگهداشت اعضای هیئت علمی کارآفرین خواهد بود. این نتایج با مطالعه مصطفایی و همکاران مطابقت داشت (25).
با توجه به یافتههای پژوهش حاضر از عوامل زمینهای موثر دیگر میتوان به همراستایی با اهداف کلان و ویژگیهای محیط رقابتی اشاره نمود. دانشگاهها برای حفظ و بقای خود در محیط متحول و رقابتی، باید تغییرات عمیق و همه جانبه ای در آرمانها، اهداف، و سیاستها داشته باشند. کانونهای رشد، پارکهای علم و فناوری و انکوباتورها از مهمترین راهبردهای توسعه و تعالی دانشگاه هستند که باید مورد نظر قرار گیرند. این نتایج با مطالعه مصطفایی و همکاران و بهزادی و همکاران مطابقت دارد (24،25).
با توجه به مدل حاصل از مطالعه حاضر همه فرآیندهای ارائه شده در پایان به مقولهای با عنوان پیامد منتهی میشود. به این معنا که اگر کنشهای مربوط به شرایط علی، محیطی و مداخله گر به درستی محقق شوند و پس از آن راهبردها به خوبی اجرا شوند آنگاه شاهد پیامدها و نتایجی خواهیم بود که در اینجا خود در برگیرنده سه مقوله سطح فردی، دانشگاهی و کشوری خواهد بود. پیامدهای فردی در درجه اول منجر به افزایش انگیزه اعضای هیئت علمی گردیده و تعهد و وفاداری اعضای هیئت علمی را افزایش می دهد. در سطح دانشگاهی تحول در ساختار نظام آموزشی دانشگاهها با رویکرد مبتنی برکارآفرینی انجام گردیده و از کارهای گروهی و تیم های کارآفرینی حمایت میگردد. در سطح کشوری منجر به ایجاد شبکه ارتباطی با سایر کارآفرینان در داخل و خارج دانشگاهها و گسترش ارتباطات علمی با مراکز و نهادهای آموزشی و تحقیقاتی معتبر بینالمللی میگردد. این نتایج با مطعالعه مصطفایی و همکاران مطابقت دارد (25).
لذا پیشنهاد میشود با استفاده از مولفههای شناسایی شده موثر بر شایستگیهای کارآفرینی اعضای هیئت علمی ،سیاست گذاران دانشگاه ها با تغییر در قوانین و هنجارها، موجب تعدیل نقش اعضای هیئت علمی، و مشارکت واقعیشان در فعالیت های کارآفرینی گردند. مدیران دانشگاه ها باید این مولفه ها را در اولویت قرار دهند و نسبت به نقاط ضعف کارآفرینی اعضای هیئت علمی در دانشگاهها اقدام نمایند. در واقع ابعاد، مؤلفهها و شاخصهای احصاء شده از پژوهش حاضر میتواند به عنوان چارچوبی برای ایجاد تغییرات در دانشگاه ها با رویکرد کارآفرینی اعضای هیئت علمی مورد استفاده قرارگیرد. در این مطالعه نظرات اعضای هیئت علمی در رابطه با کارآفرینی مورد بررسی قرار گرفت. انجام مطالعه ای که بتواند نظرات عوامل سیاستگذار و تصمیمساز وزارتخانهها را نیز پوشش دهد و مولفه های بیشتری را بررسی نماید ،جامعیت بیشتری را در نتایج حاصل خواهد کرد.
قدردانی
این مقاله از رساله دکتری رشته مدیریت آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج که در تاریخ 18/2/98 در شورای تحصیلات تکمیلی دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی به تصویب رسیده، استخراج شده است. بدینوسیله از مشارکت امور هیئت علمی دانشگاه ها و اعضای محترم هیئت علمی که اینجانب را در انجام این پژوهش یاری کردند، سپاسگزاری میگردد.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
حرفه اي گري ، اخلاق پزشكي
فهرست منابع
1. Ministry of Science, Research and Technology, Scientific Policy Research Center.[The future of universities in Iran; community-oriented and entrepreneurial]. Publications of the Scientific Policy Research Center; 2020. [Persian]
2. Frese M Gielnik M M. The Psychology of Entrepreneurship. Annual Review of Organizational Psychology and Organizational Behavior 2014; 1: 413- 438. [DOI:10.1146/annurev-orgpsych-031413-091326]
3. Zaman M. Entrepreneurial characteristics among university students: Implications for entrepreneurship education and training in Pakistan. African Journal of Business Management 2013; 7 (39): 4053- 4058.
4. Lahikainen K, Kolhinen J, Ruskovaara E, Pihkala T. Challenges to the development of an entrepreneurial university ecosystem: The case of a Finnish university campus. Industry and Higher Education 2019: 33 (2) :96- 107. [DOI:10.1177/0950422218815806]
5. Rol Y, Atson N. Entrepreneurial characteristics amongst university students: Some insights for entrepreneurship education and training in Turkey. Education + Training 2014; 48 (1):25- 38. [DOI:10.1108/00400910610645716]
6. Mohseni A, Mousavi SH, Jamali M.[The role of entrepreneurship education in students' entrepreneurial attitude and belief in general self- efficacy]. IRPHE 2013; 19 (3) :63-80. [Persian]
7. Chen X, Jiang P. Competency Model- Based Improvement of Marketing Training Process Design. In 3rd International Seminar on Education Innovation and Economic Management (SEIEM 2018). Atlantis Press 2019. [DOI:10.2991/seiem-18.2019.56]
8. Wesselink R, Blok V, van Leur S, Lans T, Dentoni D. Individual Competencies for Managers Engaged in Corporate Sustainable Management Practices. Journal of Cleaner Production 2016; 106: 497- 506. [DOI:10.1016/j.jclepro.2014.10.093]
9. Wuim-Pam B. Employee core competencies for effective talent management. Human Resource Management Research 2014;4(3):49-55.
10. Mitchelmore S, Rowley J. Entrepreneurial competencies: a literature review and development agenda. International Journal of Entrepreneurial Behavior & Research 2010; 16 (2): 92- 111. [DOI:10.1108/13552551011026995]
11. Mohabbat H, Vajargah K, Jafari P.[Identifying the Model and Codifying the Competencies of the Faculty Members of Iranian Universities and Higher Education Institutions: A Qualitative Study]. Quarterly Journal of Training & Development of Human Resource 2019; 6 (21): 67- 91. [Persian]
12. Hosseini Sh, Abolghasemi M, Yadollahi J, Rezaeizadeh M.[Identifying Entrepreneurial Competencies of Faculty Members of Iranian Public Universities (Case Study: Shahid Beheshti University)]. Journal of Educational Sciences 2017; 6 (1): 151- 178. [Persian]
13. Tapsel P. Wood Ch. Social entrepreneurship and innovation:Self- organization in an indigenous context. Entrepreneurship & Regional Development2010; 22 (6): 535- 556. [DOI:10.1080/08985626.2010.488403]
14. Rahimi H, Rajaeipoor S, Agha Babaei R.[The analysis of self leadership strategies and its relationship with psychological empowerment faculty members in university of Isfahan Medical Sciences]. Journal of Education Development in Medical Sciences 2012; 7 (4): 1- 9. [Persian]
15. Agha Babaei R, Hoveida R, Siadat A, Rahimi H.[The analysis of self leadership strategies and its relationship with creativity faculty members in Science and Technology University of Iran]. Transformation Management Journal 2012; 3 (5): 24- 43. [Persian]
16. Aghaei T, Timur Nejad K, Akhavan Hazaveh F.[A Study of University Entrepreneurship from the Perspective of Faculty Members of Shahid Beheshti University as an Example of Large Universities]. Journal of Welfare Planning and Social Development 2013; 26 (14): 183- 208. [Persian]
17. Wolfe RE, Poon JD. Educator Competencies for Personalized, Learner- Centered Teaching. Boston, MA: Jobs for the Future; 2015.
18. Ahanchian M R, Soleimani E.[Faculty members' perception of being professional in Iran's higher education system]. IRPHE 2017; 23 (2) :1-23. [Persian]
19. Corbin JM, Strauss AL.[Basics of Qualitative Research: Techniques and Procedures for Developing Grounded Theory]. translated by Afshar E.Tehran: Ney Publication; 2015. [Persian]
20. Bazargan A. [Introduction to qualitative and mixed research methods]. 3rd ed.Tehran. Didar Publications; 2016. [Persian]
21. Acun V, Yilmazer S. A grounded theory approach to investigate the precedived soundscape of open- plan office. hournal of Applied Acoustics 2018; 131: 28- 37. [DOI:10.1016/j.apacoust.2017.09.018]
22. Fathi Vajargah K, Khorasani A, Daneshmandi S, Arman M [.Studying the coaching model in training of human resource based on grounded theory]. Organizational Culture Management 2014; 12 (3): 375- 398 . [Persian]
23. Kurd B, Abtin A.[ Analysis of Factors Affecting Rural Entrepreneurship Development in Sistan and Baluchestan Province]. Geography and Development Iranian Journal 2013; 14: 1- 32. [Persian]
24. Hosseini Nia GhH, Mousavi SSh. Entrepreneurship education in universities, methods and challenges. Journal of Higher Education 2018; 41 (11): 59- 88. [Persian].
25. Mostafaei SMR, Malekian F, Kaviani E, Karamafrooz MJ. [Desingning the Entrepreneurial University Model based on Grounded theory (case study: units of Islamic Azad University of West Iran )]. Journal of Management and Planning In Educational System 2019; 12(2): 41-74. [Persian] [DOI:10.29252/mpes.12.2.41]
26. McMullenJS. Entrepreneurial judgment as empathic accuracy: a sequential decision-making approach to entrepreneurial action. Journal of Institutional Economics 2015; 11 (3): 651- 681. [DOI:10.1017/S1744137413000386]
27. Kordanich A, Ahmadi P, Ghorbani Z, Lahiji.[Investigating the characteristics of entrepreneurial university in Tarbiat Modares University]. Journal of Entrepreneurship Development 2011; 5 (3): 47- 64. [Persian]
28. Yadollahi Farsi J, Zali MR, Bagherifard SMR.[Identification of structural factors affecting the development of university entrepreneurship; Case study of the University of Science and Technology]. Journal of Science and Technology Policy 2010; 4 (1): 17- 33. [Persian]
29. Amin Bidakhti AA, Maliki F. The effect of skill training TRIZ In strengthening the entrepreneurial spirit. Journal of New Approach in Educational Management 2014; 5 (1): 153- 173. [Persian]
30. Marvel MR. Human capital and search based discovery: A study of high tech entrepreneurship. Entrepreneurship theory and practice2013; 37 (2): 403- 419. [DOI:10.1111/j.1540-6520.2011.00465.x]
31. Paikhaste P, Alambeigi A. Bathaiy SS.[Investigate the competencies required for sustainable entrepreneurship development in agricultural higher education]. Agricultural Education Administration Research 2017; 9(40):32-43.[Persian]
32. Hashemian F, Abbaspour A, Rahimian H, Delavar A, Ghiasi S.[Identifying the effective factors on improving the competence of managers]. JMDP 2017; 30 (3): 161- 184. [Persian]
33. Liikamaa K. Developing a Project Manager's Competencies: A Collective View of the Most Important Competencies. Procedia Manufacturing 2015; 3: 681- 687. [DOI:10.1016/j.promfg.2015.07.305]
34. RezaeiZadeh M, Hogan M,O'Reilly J, Cunningham J, Murphy E. Core entrepreneurial competencies and their interdependencies: insights from a study of Irish and Iranian entrepreneurs, university students and academics. International Entrepreneurship and Management Journal 2017; 13 (1): 35- 73. [DOI:10.1007/s11365-016-0390-y]
35. Lechner C, Gudmundsson SV. Entrepreneurial orientation, firm strategy and small firm performance. International Small Business Journal 2014;32(1):36-60. [DOI:10.1177/0266242612455034]
36. Paikhaste P, Alambeigi A, Bathaiy SS.[Investigate the competencies required for sustainable entrepreneurship development in agricultural higher education . Journal of Agricultural Education Administration Research 2017; 9(40):43-32]. [Persian]
37. Davari A, Sefid Bari L, Baghersad V.[The factors of entrepreneurial ecosystem in Iran Based on Isenberg's Model]. Journal of Entrepreneurship Development 2017; 10 (1): 100- 120. [Persian]
38. Isenberg D. The entrepreneurship ecosystem strategy as a new paradigm for economic policy: Principles for cultivating entrepreneurship. Presentation at the Institute of International and European Affairs 2011;1(781):1-3
39. Ismaili M R, Mousavinejad. Tendency to organizational entrepreneurship in the insurance industry with emphasis on the role of social capital and culture of the organization. Insurance Research Journal 2016; 4 (30): 63- 43. [Persian]
40. Mobini Dehkordi A, Rezazadeh A, Dehghan Najmabadi A, Dehghan Najmabadi M.[The impact of organizational culture on firms' entrepreneurial orientation: Empirical evidence from Zamyad Company]. Journal of Entrepreneurship Development 2012; 5(2): 47-66. [Persian]
41. Behzadi N, Razavi SM, Hosseini SR.[Designing a Conceptual Model of Entrepreneurial University with Organizational Entrepreneurship Approach]. Journal of Entrepreneurship Development 2014; 7 (4): 697- 713. [Persian]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
