[صفحه اصلی ]   [Archive] [ English ]  
:: صفحه اصلي :: درباره نشريه :: آخرين شماره :: تمام شماره‌ها :: جستجو :: ثبت نام :: ارسال مقاله :: تماس با ما ::
بخش‌های اصلی
صفحه اصلی::
اطلاعات نشریه::
آرشیو مجله و مقالات::
برای نویسندگان::
برای داوران::
ثبت نام و اشتراک::
تماس با ما::
تسهیلات پایگاه::
بایگانی مقالات زیر چاپ::
::
جستجو در پایگاه

جستجوی پیشرفته
..
دریافت اطلاعات پایگاه
نشانی پست الکترونیک خود را برای دریافت اطلاعات و اخبار پایگاه، در کادر زیر وارد کنید.
..
ثبت شده در

AWT IMAGE

AWT IMAGE

..
سامانه جامع رسانه های کشور

..
:: دوره 13، شماره 2 - ( 1400 ) ::
جلد 13 شماره 2 صفحات 25-15 برگشت به فهرست نسخه ها
ارتباط میان تاب‌آوری و فرسودگی آکادمیک اعضاء هیئت علمی
زهرا منصوریان ، حسین کریمی مونقی* ، جواد سرآبادانی ، حورا اشرفی فرد
گروه آموزش پزشکی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران و مرکز تحقیقات مراقبت پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران و گروه داخلی و جراحی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران ، karimih@mums.ac.ir
واژه‌های کلیدی: عضو هیات علمی، فرسودگی آکادمیک، تاب‌آوری، دانشگاه
متن کامل [PDF 491 kb]   (658 دریافت)     |   چکیده (HTML)  (2208 مشاهده)
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: روانشناسي تربيتي
متن کامل:   (800 مشاهده)
مقدمه
توسعه جوامع منوط به این است که علاوه­بر منابع و ذخایر طبیعی و سرمایه ­های مادی و فیزیکی، از منابع انسانی قابل توجهی برخوردار باشند. آن هم نیروی انسانی تحصیل کرده، ماهر و با کفایت. افزایش کارایی و بهره­وری سرمایه های فیزیکی و تخصیص بهینه منابع، همه در سایه آموزش و توجه و سرمایه­گذاری در عناصر موثر بر آن امکان ­پذیر است (1). استاد یکی از مهم­ترین عناصر تشکیل ­دهنده نظام آموزشی برای موفقیت در تحقق اهداف آموزشی است که می­ تواند با کنترل متغیرهای مختلف، وضعیتی مناسب برای حصول یادگیری بهتر فراهم کند و زمینه ­ساز ایجاد تغییر در فراگیران باشد (2).
اساتید با تقاضاهای شغلی زیادی مواجه هستند، این تقاضاها شامل جنبه ­های فیزیکی، اجتماعی و سازمانی کار است که به تلاش پایدار جسمی و روانی که با آسیب­های فیزیولوژیکی و روانی خاص همراه است، مرتبط می­شود. تقاضاهای شغلی در موقعیت­ هایی به­عنوان عامل استرس­ زا محسوب شده که به تلاش بیشتری برای حفظ سطح عملکرد مورد انتظار نیاز دارد و نهایتاً منجر به پیامدهای منفی از جمله  فرسودگی می ­گردد (3).
مسلش و جکسون (Maslash and Jackson) طبق مطالعه Lian P  و همکاران مدل فرسودگی شغلی را ارائه کردند که در بسیاری از موارد مورد قبول قرار گرفت و شامل خستگی عاطفی، مسخ شخصیت و کاهش عملکرد فردی است (4). خستگی عاطفی، احساس تحت فشار قرار داشتن و از بین­رفتن منابع عاطفی در فرد است. یک فشار روانی است که با احساس خستگی، فقدان شور و هیجان و انگیزه و احساس تمام شدن انرژی مشخص می‌شود. مسخ شخصیت، پاسخ منفی و سنگدلانه به افرادی است که دریافت­کنندگان خدمت از سوی فرد هستند و به برداشت منفی فرد از مددجویانش اشاره دارد. این موضوع حس منفی و بدبینانه نسبت به همکار و دریافت کنندگان خدمات را توسعه می­دهد. کاهش عملکرد فردی، کم­شدن احساس شایستگی در انجام وظایف شخصی است و فقدان رضایت و یک ارزیابی منفی از خود در رابطه با انجام کار به‌شمار می‌رود (5،6).
در مطالعه­ ی حیدری، آهنچیان و مهدی­ زاده که به ­منظور بررسی میزان فرسودگی آکادمیک اعضاء هیئت علمی پرستاری در استان خراسان رضوی صورت گرفت، نتایج نشان داد که 77 درصد در بعد عدم کفایت شخصی و 3/74 درصد در بعد مسخ شخصیت سطح پایین فرسودگی آکادمیک و 9/68 درصد در بعد خستگی هیجانی، سطح متوسط فرسودگی آکادمیک را داشتند (7). فرسودگی شغلی به ­خودی خود برطرف نمی­شود و اگر به آن توجه نشود بدتر می‌شود (8). رفتارهای مقابله منطقی و استراتژی تفکر مثبت، منابع شخصی هستند که به اساتید در غلبه بر استرس و فرسودگی کمک می­کند (9). پیشگیری از فرسودگی یک فرایند مستمر است و بایستی بر توسعه خصوصیات مثبت متمرکز شود، مانند تکمیل نقش، حس مهم­بودن و قدرشناسی و مدیریت استرس (8). استراتژی­ های متفاوتی برای پیشگیری و درمان فرسودگی وجود دارد که در شرایط متفاوت استفاده می­ شود و برای همه افراد یکسان جواب نمی­دهد و هر شخص بایستی استراتژی مناسب با خود را انتخاب نماید (10). خودمراقبتی و تاب‌آوری از جمله استراتژی­های مفید می­باشند (11). تاب‌آوری توانایی افراد در مواجه و سازگاری با شرایط سخت و استرس‌زای زندگی است به ­گونه­ ای که آن­ها را در برابر اختلالات روانی و مشکلات زندگی محافظت می­کند. افراد تاب‌آور سازگاری فردی بالایی با عوامل استرس­زای محیطی در زندگیشان دارند (12). تاب‌آوری فرایندی پویاست (13) که نتایج منفی حاصل از مواجهه یا خطر و تهدید را به حداقل می­رساند و باعث حفظ تعادل و آرامش در پاسخ به چالش ­ها، تقاضاها، استرس و مصیبت­هاست (14).
سطح تاب‌آوری استاد، بر توانایی وی در مدیریت پاسخ­ها و عکس ­العمل­ های سخت و پیچیده حرفه ­ای و ابهامات و دشواری­ های فرایند تدریس، تاثیر می­ گذارد و باعث مدیریت استرس حین کار و انجام درست وظایف و در نتیجه موجب ارتقای کیفیت استانداردهای حرفه‌ای شده و در طولانی مدت انگیزه و تعهد وی نسبت به حرفه معلمی حفظ می­شود. از  آن­جایی که استاد الگویی برای نشان­ دادن رفتار تاب‌آورانه است، سطح تاب‌آوری وی بر انتظاراتش از فراگیران هم تاثیرگذار است. همچنین تاب‌آوری، استاد را در بازیابی سریع راه‌حل های ممکن و عمل جسارت­آمیز در برخورد با مسائل گوناگون به ­صورت کارآمد، توانا می­سازد (15).
پژوهشی به­ منظور بررسی تاثیر آموزش تاب‌آوری و مدیریت استرس در بین 32 نفر از اعضاء هیئت علمی گروه پزشکی کلینیک مایو در روچستر در سال 2012 صورت گرفت که نتایج حاکی از ارتقاء تاب‌آوری و کاهش استرس و افزایش کیفیت زندگی بعد از آموزش بود (16). کوهی نیز به بررسی تاثیر سرمایه‌ی اجتماعی، سرمایه‌ی روان­شناختی (تاب‌آوری، خودکارآمدی، خوش‌بینی و امیدواری)، جو سازمانی و سابقه‌ی شغلی بر فرسودگی اعضای هیات‌علمی دانشگاه تبریز پرداخت. این مطالعه نشان داد که اگر سرمایه‌ی اجتماعی و  روان­شناختی اعضای هیات‌علمی در سطح مناسب و جو سازمانی برای فعالیت مطلوب باشد، میزان فرسودگی شغلی به‌طور معنی­داری کاهش می­یابد (17).
توسعه تاب‌آوری یک مهارت کلیدی است که رفاه و رضایت شغلی را تامین می­ کند و باعث حفظ یک شغل مفید و طولانی می­ شود. برخی استراتژی­ ها بر یک برنامه آموزشی که توانایی فکری تاملی، سواد هیجانی و خودآگاهی را پرورش دهد و نظارت حمایتی ارائه و روابط اجتماعی را تسهیل می­کند، تاکید دارد و برخی بر خود مراقبتی مبتنی است (18). پیدا کردن سیستم­های حمایتی، مانیتور عکس­ العمل­ ها، احساسات و نیازها، نگه داشتن یک محیط کلاسی ساختارمند، حفظ یک سبک زندگی سالم، اختصاص‌دادن اوقاتی برای خود و خانواده، استفاده از استراتژی ­های مثبت در مواقع استرس، از راه ­های خودمراقبتی عنوان شده است (19). 
باتوجه به پیامدهای فرسودگی آکادمیک و تاب‌آوری و اهمیت جایگاه اساتید در تعلیم و تربیت نیروی انسانی (20)، و همچنین چالش ­های پیش‌روی آنان به‌ویژه برای اساتید دانشکده‌های دندانپزشکی، به ­علت شرایط و ماهیت کار، شناخت فرسودگی شغلی، علل بروز و راه ­های حفاظت خود در برابر آن، به­ ویژه آگاهی از استراتژیهای ارتقاء تاب‌آوری، به اساتید و مدیران آموزشی کمک می­کند تا از بروز این معضل و پیامدهای آن جلوگیری کنند. مرور تحقیقات انجام شده نشان می­دهد که فرسودگی شغلی و تاب‌آوری در افراد مشاغل مختلف و در خانواده­ها و طبقات مختلف سنی و اجتماعی تا حدودی مورد بررسی قرارگرفته است (26-21) اما اعضاء هیئت علمی دانشگاه از نظر دور مانده‌اند. لذا این مطالعه با هدف بررسی وضعیت فرسودگی آکادمیک در اعضاء هیئت علمی دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد و سنجش ارتباط فرسودگی آکادمیک اساتید با سطح تاب‌آوری آنان انجام شده است، تا اعضاء هیات علمی و مدیران آموزشی، از نتایج حاصل در مدیریت فرسودگی آکادمیک و ارتقاء ظرفیت تاب‌آوری استفاده نمایند و توسعه کیفی آموزش را در دانشگاه فراهم آورند.
 روش ­ها
تحقیق تحلیلی- مقطعی و کاربردی حاضر در سال 1394 انجام شد. جامعه آماری کلیه اعضاء هیئت علمی دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد با حداقل مدرک تحصیلی دکتری حرفه‌ای بودند که حداقل یک سال از شروع به کار تدریس آن­ها در دروس تئوری و عملی گذشته باشد. طبق آمار اخذ شده از مرکز تحقیقات دانشکده دندانپزشکی در سال تحصیلی 94-93، 102 نفر بودند. برای تعیین حجم نمونه لازم نیز از جدول برآورد حجم نمونه کرجسی و مورگان استفاده گردید (27). لذا از بین 102 نفر جامعه آماری، تعداد 81 نفر به­عنوان نمونه به­طور تصادفی ساده انتخاب شدند.
اطلاعات به کمک دو پرسشنامه اصلاح­شده فرسودگی آکادمیک مبتنی بر پرسشنامه فرسودگی شغلی مسلش (SMBI- Standardized Maslach Burnout Inventory) و پرسشنامه اصلاح­شده تاب‌آوری براساس مقیاس تاب‌آوری کانر و دیویدسون (CD-RISC- Connor-Davidson Resilience Scale) (2013)، جمع­آوری شدند.
پرسشنامه فرسودگی شغلی مازلاک در مطالعات زیادی به­کار گرفته‎ ‌شده و پایایی آن تایید شده‌است (28). این ابزار دارای 22 سوال بوده که 9 آیتم به خستگی هیجانی، 8 آیتم به عملکرد شخصی و 5 آیتم به مسخ شخصیت اختصاص یافته است. پایایی این آزمون، از طریق آلفای کرونباخ، برابر با 86/0 به ­دست ‌آمده‌ است و برای خرده تست­های خستگی عاطفی 89/0، مسخ شخصیت 78/0، موفقیت فردی 83/0 گزارش شده‌است (29). به­علت تفاوت­های اجتماعی و فرهنگی اعضای هیئت علمی این پژوهش، در یک پانل تخصصی، اصلاحاتی بر روی پرسشنامه­های استاندارد فرسودگی شغلی مسلش و تاب‌آوری کانر و دیویدسون انجام شد. برخی گویه ­های پرسشنامه­ های استاندارد اندکی تغییر داده شد. پرسشنامه فرسودگی اکادمیک نهایی شامل 27 گویه و 3 خرده مولفه (8 سوال در بعد خستگی هیجانی، 10 سوال در بعد کفایت شخصی و 9 سوال در بعد مسخ شخصیت) می­باشد. سوالات پرسشنامه براساس طیف درجه­ بندی شش گزینه ای از صفر (هرگز) تا 5 (خیلی زیاد) امتیازبندی شده است. نمره حاصل در مولفه خستگی هیجانی حداقل صفر و حداکثر 40، در مولفه کفایت شخصی حداقل صفر و حداکثر 50 و در مولفه­ی مسخ شخصیت حداقل صفر و حداکثر 45 بود. به­طوری که نمره کل پرسشنامه حاصل در بازه صفر تا 135 قرار می­گرفت. میزان شدت هریک از ابعاد پس از محاسبه و جمع نمرات در سطح کم، نرمال و شدید به شرح ذیل تعیین شد: برای خستگی هیجانی: 27 ≤ شدید، 26- 17 نرمال، 16-0 کم، برای مسخ شخصیت: 13≤ شدید، 12-7 نرمال، 6-0 کم و برای کفایت شخصی: 31-0 شدید، 38-32 نرمال، 39 ≤ کم (20). جهت سوالات در مولفه خستگی هیجانی و مسخ شخصیت، مثبت و در مولفه کفایت شخصی (موفقیت فردی) به­جز یکی از گویه ­ها (به تغییر شغل خود فکر می ­کنم) منفی است.
مقیاس تاب‌آوری کانر و دیویدسون شامل 25 گویه است و به نقل از هاشمی و جوکار توسط کانر و دیویدسون (2013) جهت اندازه­گیری قدرت مقابله با فشار و تهدید، تهیه شده است. روایی (به­ روش تحلیل عوامل و روایی همگرا و واگرا) و پایایی مقیاس (به­روش بازآزمایی و آلفا کرونباخ) توسط سازندگان آزمون در گروه ­های مختلف (عادی و در خطر) احراز گردیده است (30). برخی گویه ­های مقیاس مذکور متناسب با اساتید دانشگاه اندکی تغییر و سپس روایی و پایایی آن سنجیده شد. پرسشنامه اصلاح­ شده تاب‌آوری، شامل 28 گویه بود. برای هر سؤال، طیف درجه­بندی پنج گزینه‌ای (کاملاً نادرست تا کاملا درست) درنظر گرفته­شده که از یک (کاملاً نادرست) تا پنج (کاملاً درست) نمره­گذاری شد. مقدار تاب‌آوری نمره­ای است که فرد از طریق پاسخ به سوالات پرسشنامه تاب‌آوری، به ­دست می­آورد. حداقل نمره 32 و حداکثر آن 136 درنظر گرفته شد و افرادی که نمره بالاتر از 84 بگیرند، جزو افراد تاب‌آور محسوب می­شدند. به­ عبارتی افرادی که میانگین نمره تاب‌آوری آن­ها بیشتر از 3 باشد، از سطح تاب‌آوری بالاتر برخوردارند. معتبرسازی محتوایی پرسشنامه ­ها طی داوری 15 نفر از اساتید متخصص و صلاحیت­دار گروه آموزش پزشکی دانشکده پزشکی، گروه روانپزشکی بیمارستان ابن سینا، دانشکده دندانپزشکی و دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی مشهد و گروه مدیریت آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نیشابور انجام گردید و اصلاحات لازم در سوالات و گزینه­ها انجام شد. در جهت بررسی روای محتوایی پرسشنامه به شکل کمی از روش لاوشه استفاده شد. CVR محاسبه و اعداد بالاتر از 49/0 مورد قبول واقع گردید. پذیرش آیتم­ ها براساس نمره CVI بالاتر از 79/0 بود (31). برای بررسی پایایی ابزار، تعداد 50 پرسشنامه بین اعضاء هیئت علمی دانشکده دندانپزشکی مشهد توزیع شد و تعداد 35 پرسشنامه سالم عودت گردید. میزان همسانی درونی سوالات پرسشنامه  ها با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ محاسبه گردید. این ضرایب برای فرسودگی آکادمیک، خستگی هیجانی، کفایت شخصی، مسخ شخصیت و تاب آوری به ترتیب برابر با 76/0 ، 88/0 ، 81/0 ، 73/0 و 94/0 بود که نشانه مناسب بودن پایایی است.
پس از دریافت تاییدیه کمیته اخلاق دانشگاه (IR.MUMS.fm.REC.1394.200 تاریخ 10/04/94) و معرفی­نامه، پرسشنامه­ها توزیع و پس از پیگیری­ های متعدد 81 پرسشنامه بازگشت داده شد. داده ­ها با استفاده از نرم­افزار آماری SPSS.Ver.16 تجزیه و تحلیل شدند. توصیف مشخصات نمونه پژوهش و وضعیت فرسودگی آکادمیک و تاب‌آوری به کمک شاخص­ های تمایل مرکزی و پراکندگی شامل میانگین، انحراف معیار (برای متغیرهای کمی)، توزیع فراوانی نسبی و مطلق (برای متغیرهای کیفی) انجام شد. برای تعیین وضعیت تاب‌آوری از آزمون یک دامنه تساوی میانگین با یک عدد ثابت استفاده شد. رابطه بین فرسودگی آکادمیک و تاب‌آوری با ضریب همبستگی پیرسون و رابطه بین متغیرهای فردی و آکادمیک با تاب­آوری و فرسودگی با آزمون ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل واریانس و t مستقل، تحلیل گردید. در آزمون­ های بکار رفته ضریب اطمینان 95/0 و 05/0> P مدنظر قرار گرفت. افراد مورد مطالعه براساس تحلیل صورت گرفته، به سه دسته شامل افراد با فرسودگی آکادمیک نرمال، کم و شدید و افراد با توان تاب‌آوری بالا و پایین تقسیم شدند.
 یافته ­ها
از مجموع افراد شرکت­کننده 39 نفر (1/48 درصد) مرد و 42 نفر (9/51 درصد) زن بودند. میانگین سنی اساتید  شرکت­ کننده در پژوهش 1/6 ±2/43 سال، میانگین سابقه خدمت 9/8 ± 65/14 سال و متوسط ساعت کار روزانه آن­ها 9/0 ± 2/7 بود. شاخص­ های آماری وضعیت فرسودگی شغلی در اعضاء هیئت علمی دانشکده دندانپزشکی مشهد در جدول شماره یک  ارائه شده است. نتایج نشان داد که اکثر اعضای هیات علمی، در بعد خستگی عاطفی در طبقه کم (53 نفر)، در بعد کفایت شخصی در طبقه شدید (80 نفر) و در بعد مسخ شخصیت در طبقه شدید (52 نفر) قرار داشتند. همچنین میانگین نمره فرسودگی اعضاء 99/14 ± 68/48 بود.
 جهت بررسی ارتباط میان فرسودگی آکادمیک با متغیرهای جنسیت، تاهل از آزمون t مستقل استفاده شد. نتایج نشان داد که بین فرسودگی آکادمیک و جنسیت (172/0= p-value) و تاهل(080/0= p-value) ارتباط معنی­ داری وجود ندارد. جهت بررسی ارتباط بین فرسودگی و مدرک تحصیلی، وضعیت کاری، مرتبه علمی و وضعیت استخدام از آزمون آنووا استفاده شد. همچنین یافته ها حاکی از آن بود که بین فرسودگی آکادمیک با سطح تحصیلات (241/0= p-value)، وضعیت کاری (910/0= p-value)، وضعیت استخدام (173/0= p-value) اعضای هیئت علمی ارتباط معنی­ داری وجود ندارد. اما بین فرسودگی آکادمیک با مرتبه علمی اساتید ارتباط     معنی ­داری مشاهده شد (001/0> p-value). به ­طوری که بیشترین میانگین نمره فرسودگی آکادمیک به اعضای هیات علمی با رتبه استادیاری (36/53 ±20/1) و کم­ترین میانگین نمره فرسودگی به اعضای هیات علمی با رتبه مربی (05/34 ± 78/1) اختصاص داشت.
 برای بررسی ارتباط میان سن، سابقه کار و ساعات کاری روزانه با میزان فرسودگی آکادمیک از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. بین میانگین نمره فرسودگی آکادمیک با سن  ( 33/0-= r، 005/0= p-value) و سابقه کار (36/0-= r، 004/0= p-value) و ساعات کاری ( 24/0- = r، 030/0= p-value) رابطه معکوس و معنی ­داری وجود داشت. 
نتایج حاصل از توزیع فراوانی نمرات تاب‌آوری نشان داد که تنها 5/2 درصد (2 نفر) اعضای هیات علمی دارای تاب‌آوری پایین و 5/97 درصد (79 نفر) از قدرت تاب‌آوری بالایی برخوردار بودند.
از آزمون t  تک نمونه­ای جهت بررسی وضعیت مناسب تاب‌آوری در اعضاء هیئت علمی دانشکده دندانپزشکی استفاده شد (میانگین نمره تاب آوری عدد 3 درنظر گرفته شد). نتایج وضعیت مناسب تاب آوری در اعضای هیات علمی را نشان داد (001/0> p-value).
برای بررسی ارتباط بین جنسیت و وضعیت تاهل از آزمون t مستقل استفاده شد. میان جنسیت و تاب­آوری ارتباط   معنی ­دار وجود داشت (005/0= p-value)، به ­طوری که میزان تاب آوری در مردان بیشتر از زنان بود ( 17/4 ±46/0 در مردان و 85/3 ± 53/0 در زنان)، اما بین تاب­آوری و وضعیت تاهل ارتباط معنی­داری یافت نشد (490/0= p-value). جهت بررسی ارتباط میان سطح تحصیلات، وضعیت کاری، مرتبه علمی و وضعیت استخدام با تاب‌آوری از آزمون آنووا استفاده شد. نتایج نشان داد که بین میانگین نمره تاب ­آوری با سطح تحصیلات (172/0= p-value)، وضعیت کاری(354/0= p-value)، وضعیت استخدام (521/0= p-value) ارتباط معنی­ داری وجود ندارد. اما بین میانگین نمره تاب‌آوری با مرتبه علمی اساتید ارتباط معنی­ داری مشاهده شد (020/0= p-value)، به ­طوری که بیشترین میانگین نمره تاب­آوری به اعضای هیات علمی با رتبه مربی (46/4 ±35/0) و کم­ترین میانگین نمره تاب­آوری به اعضای هیات علمی با رتبه استادیاری (84/3±47/0) اختصاص داشت.
به منظور بررسی ارتباط میان سن، سابقه کار و ساعات کاری روزانه با میزان تاب آوری از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. بین میانگین نمره تاب آوری با سن(33/0 =r، 004/0= p-value) و سابقه کار( 44/0=r، 001/0> p-value) و ساعات کاری (30/0 =r، 007/0= p-value) همبستگی مستقیم و معناداری یافت شد. ضریب همبستگی پیرسون بین دو متغیر تاب‌آوری و فرسودگی آکادمیک اعضاء هیئت علمی دانشکده دندانپزشکی مشهد، برابر 63/0-، بین تاب‌آوری و خستگی عاطفی برابر 48/0-، بین تاب‌آوری و کفایت شخصی برابر 67/0- و بین تاب‌آوری و مسخ شخصیت برابر 36/0- بود که نشان می­ دهد رابطه معکوس و معنی­ دار بین تاب‌آوری و مولفه ­های خستگی عاطفی و مسخ شخصیت برقرار است. درخصوص کفایت شخصی، با توجه به این­که در محاسبه، نمرات این مولفه معکوس شده است، نشان می­دهد بین دو متغیر رابطه مستقیم و معنی­ دار برقرار است (جدول2). یعنی افزایش ظرفیت تاب‌آوری خستگی عاطفی و مسخ شخصیت را کم و احساس شایستگی و موفقیت را زیاد می ­نماید.

بحث و نتیجه­ گیری
یافته ­های مطالعه حاضر نشان داد که شدت فرسودگی آکادمیک در بین اعضاء هیئت علمی در بعد خستگی هیجانی، کم و در ابعاد مسخ شخصیت و کفایت شخصی بالاست. با نتایج تحقیق عارفی و همکاران (32) در بین اعضاء هیئت علمی دانشگاه بهشتی همخوانی دارد. اما در مقایسه با تحقیقی که روغنی زاده و همکاران در سال 1387 در میان دندانپزشکان عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی تهران انجام دادند (6)، شدت بیشتری دارد. در مقایسه با تحقیق دیویس و همکاران (2015) که بر روی اعضای هیئت علمی گروه اطفال در دانشکده پزشکی دانشگاه آرکانزاز (Arkansas) در ایالات متحده انجام شد (33)، سطح فرسودگی اساتید دانشکده دندانپزشکی مشهد کم­تر است. پایین ­بودن میزان فرسودگی اکادمیک اعضاء هیئت علمی شرکت­ کننده در پژوهش در بعد خستگی هیجانی نشان ­دهنده این است که اعضاء هیئت علمی دانشکده دندانپزشکی مشهد از کار با دانشجو و انجام وظایف شغلی رضایت داشته و استرس شغلی آن­ها پایین است. همچنین در تحقیق حاضر میانگین نمره کل اعضای هیات علمی دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد در مقایسه با میانگین استاندارد فرسودگی آکادمیک، میزان پایینی از فرسودگی آکادمیک را نشان می­دهد که با سایر تحقیقات مرتبط همخوانی دارد (35،34). همچنین نتایج مطالعه توکر (2011) بر روی اساتید دانشگاه ترکیه، نشان داد که سطح فرسودگی در بین اساتید متوسط است (36).
یافته­ های پژوهش حاضر، با وجود پایین­بودن نمره کل فرسودگی آکادمیک، بالا بودن میزان فرسودگی را در بعد کفایت شخصی و مسخ شخصیت نشان داد. روابط بین فردی اعضاء هیئت علمی با دانشجویان و همکاران در سطح مطلوبی نیست و بدبینی و بی‌تفاوتی نسبت به دانشجو، همکار و بیمار وجود دارد. بررسی دقیق تر این موضوع نیاز به پژوهش‌های دیگری دارد. نهادینه کردن معرفت و عمل به اخلاق پزشکی بر پایه هنجارهای اسلامی و انسانی، احترام همه­جانبه به کرامت انسانی، استقرار نظام سلامت پاسخگو، مدیریت فراگیر اخلاق پزشکی در زمینه‌های آموزشی، پژوهشی و ارائه خدمات سلامت و عدالت محور ضروری است. نیاز سنجی، برنامه­ ریزی، پایش و بازنگری فعالیت­های مرتبط با اخلاق پزشکی پیشنهاد می­ گردد. بالابودن میزان فرسودگی اکادمیک در بعد کفایت شخصی نشان می­دهد که اعضاء هیئت علمی احساس کاهش شایستگی، بهره­وری و پیشرفت موفقیت­آمیز را در کار خود دارند. شاید بتوان گفت داشتن انتظارات بالا از خود و ناتوانی در دستیابی به آن و تجربه و مهارت ناکافی در ابتدای خدمت، و داشتن انتظارات بیش از حد مدیران دلیل احساس عدم موفقیت فردی در شرکت­کنندگان باشد. اما از آن­جایی که هدف اصلی شغل اساتید یاددهی و یادگیری می ­باشد، احساس عدم موفقیت فردی از اهمیت اساسی برخوردار است و بررسی دقیق ترآن از طریق پژوهش ­های دیگر، بازنگری وظایف اساتید و تامین منابع شغلی، توسعه ارتباطات و تعاملات داخلی و خارجی جهت تقویت و حفظ شادابی و رضایت آنان ضروری به ­نظر می­ رسد.
نتایج حاکی از آن بود که اعضاء هیئت علمی دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، از قدرت تاب‌آوری مناسبی برخوردارند و تنها 5/2 درصد آن­ها دارای ظرفیت تاب‌آوری پایین هستند. در مطالعات معدود انجام­ شده در مورد تاب‌آوری در اعضاء هیئت علمی دانشگاه متاسفانه سخنی در مورد وضعیت این ویژگی در اساتید به میان نیامده بود.
نتایج پژوهش حاضرحاکی از آن بود که بین تاب‌آوری و فرسودگی آکادمیک در ابعاد خستگی هیجانی و مسخ شخصیت در اعضاء هیئت علمی دانشکده دندانپزشکی مشهد، رابطه معکوس و معنی­ دار و بین تاب‌آوری و فرسودگی آکادمیک در بعد کفایت شخصی رابطه مستقیم و معنی ­داری وجود دارد. به این معنی که افزایش ظرفیت تاب‌آوری منجر می­ شود که فرد احساس خستگی عاطفی و مسخ شخصیت کم­تری داشته و خود را فرد با کفایت و موفقی احساس نماید. این نتایج با یافته های تحقیقات مشابه که در بین دانشجویان، و پرستاران و شاغلین بیمارستان انجام شد، همخوانی دارد (13، 5، 40-37). در راستای ارتباط بین تاب‌آوری و فرسودگی آکادمیک، مطالعه ­ای در اعضاء هیئت علمی به ­ویژه گروه دندانپزشکان یافت نشد.
باتوجه به ارتباط معنی ­دار بین میزان فرسودگی آکادمیک با مدرک تحصیلی و مرتبه علمی در مطالعه حاضر، می‌توان گفت برخورداری اعضاء هیئت علمی از منزلت اجتماعی و یا وجود زمینه­ های موفیقیت ­آمیز دیگر در زندگی شخصی و یا وضعیت اقتصادی مطلوب، به آن­ها در مقابله با عوامل استرس­زای شغلی کمک چندانی نکرده است. هرچند که داده­های به­دست آمده در زمینه میزان درآمد ماهانه شرکت­ کنندگان، ناکافی بود و قابل تفسیر نبود. لذا بررسی دقیق تر این موضوع نیاز به پژوهش‌های دیگری دارد. از طرفی باتوجه به ارتباط معکوس و معنی­دار سن، سابقه کار، متوسط ساعت اشتغال به­کار روزانه با فرسودگی و همچنین وجود ارتباط مستقیم و معنی­دار مولفه­ های فردی مذکور با تاب‌آوری، شاید بتوان گفت داشتن انتظارات بالا از خود و ناتوانی در دستیابی به آن و تجربه و مهارت ناکافی در ابتدای خدمت و داشتن انتظارات بیش از حد مدیران دلیل احساس عدم موفقیت فردی در اعضای هیات علمی باشد.
برخی از محدودیت ­های پژوهش به این شرح می­باشد: اندازه­ گیری دو ویژگی روانی فرسودگی و تاب‌آوری برای افراد مورد مطالعه ناخوشایند بود و آنرا ورود به حریم شخصی خود می ­دانستند. در جستجوی انجام شده در زمینه تاب‌آوری و یا ارتباط آن با فرسودگی آکادمیک در بین اعضاء هیئت علمی، در داخل کشور مطالعه­ ای یافت نشد. این مسئله امکان انجام مقایسه­های تحلیلی گسترده در بحث را محدود ساخت. باتوجه به این­که ابزار جمع­آوری اطلاعات از طریق پرسشنامه­هاست، احتمال ارائه پاسخ­های غیرواقعی شرکت­ کنندگان ناشی از درک نادرست از سوال ­ها و مقیاس ­ها، می­ تواند نتایج را مخدوش کند. گرچه سعی شد با ارائه توضیح لازم و اختصاص زمان کافی برای تکمیل پرسشنامه ­ها از احتمال بروز آن کاسته شود. حجم نمونه به اندازه کافی بزرگ نبود، بنابراین امکان تعمیم نتایج با محدودیت مواجه است.
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که تاب‌آوری، یکی از عوامل پیش­بینی­ کننده فرسودگی آکادمیک است، که در مدیریت آموزشی دانشگاه قابل استفاده خواهد بود. مطمئناً شناخت عوامل زمینه ­ساز استرس، به کارگیری استراتژی­ های مناسب مقابله ­ای و ارتقاء این استراتژی­ ها می‌تواند از فرسودگی آکادمیک جلوگیری کند. در این صورت سلامت جسمی و روانی شاغلان حفظ­ شده و نهایتاً منجر به افزایش کارایی و اثر بخشی خواهد شد. لذا پیشنهاد می­ شود مهارت­ های ارتقاء تاب‌آوری شامل شیوه ­های خودمراقبتی در ابعاد روانی، فیزیکی، معنوی، هیجانی، ارتباطی و حرفه ­ای، از طریق تشکیل کارگاه ­ها و همایش ­های شناخت و آموزش تاب‌آوری به اساتید دانشگاه آموزش داده شود. هم­چنین به­ منظور تعمیم گسترده یافته­ های تحقیق، پیشنهاد می­ شود پژوهش ­های مشابهی در بین اعضاء هیئت علمی با تخصص­ ها و موقعیت­ های جغرافیایی متفاوت و با نمونه­ های مختلف آماری صورت گیرد. همچنین این مطالعه می­ تواند بستر مناسبی برای انجام پژوهش ­هایی در جهت سنجش اثر بخشی مداخلاتی به­ منظور ارتقاء تاب‌آوری و کاهش فرسودگی آکادمیک باشد.
 
 قدردانی
این مقاله برگرفته از پایان­ نامه کارشناسی ارشد آموزش پزشکی است که در معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد با کد 940046 به تصویب رسیده است. بدین ­وسیله از اعضاء هیئت علمی دانشکده دندانپزشکی، مرکز تحقیقات دانشکده دندانپزشکی، کارشناسان گروه­ های آموزشی و پرسنل  کلینیک ­های دانشکده دندانپزشکی که علی­رغم مشغله ­کاری زیاد، همکاری نمودند، صمیمانه تشکر می­ شود.
فهرست منابع
1. Emadzadeh M.[Economics of Education]. 30 th ed. Isfahan. Jahad-Daneshgahi Publishing; 2012.[persian]
2. Shahsavani K, Faraj Elahi M, Zarif Sanaiey N.[Characteristics of a Good Lecturer from the Viewpoints of the Students of Universities Offering Virtual Education in Shiraz]. Interdisciplinary Journal of Virtual Learning in Medical Sciences 2014; 5 (2): 52-60.[persian]
3. Hakanen JJ, Bakker AB, Schaufeli WB. Burnout and work engagement among teachers. Journal of school psychology 2006; 43 (6): 495-513. [DOI:10.1016/j.jsp.2005.11.001]
4. Lian P, Sun Y, Ji Z, Li H, Peng J. Moving away from exhaustion: how core self-evaluations influence academic burnout. PLOS one 2014; 9 (1): e87152. [DOI:10.1371/journal.pone.0087152]
5. Amini F. [The relationship between resiliency and burnout in nurses]. J Res Dev Nurs Midw 2013; 10 (2): 94-102.[persian]
6. Roghanizad N, Vatanpoor M, Seddigh Oraee SN, Sharifi V, Abbasi M.[Prevalence of burnout syndrome and its three dimensions in dental faculty members of Azad Dental University in 2008]. Journal of Islamic Dental Association of Iran 2013; 25 (2): 87-93.[persian]
7. Heydari A, Ahanchian Mr, Mahdizadeh SM.[Survey the burnout and its effect in gwork environment factors on nursing faculty members in Khorasan Razavi province in 2012] Journal Of Sabzevar University Of Medical Sciences 2014;21(1):17-17. [persian]
8. Basson R. Management and prevention of burnout in the dental practitioner. Dentistry 2013; 3 (2): 168. [DOI:10.4172/2161-1122.1000168]
9. Lee S, Oguienko O, Song B, Sunderji S, Wong J, Zhao X, et al. Risk Factors for Burnout Among Dentists: An Evidence-Based Study of the Literature [dissertation]. Toronto: University of Toronto; 2011.
10. Smith M, Segal J, Segal R. Preventing burnout: Signs, symptoms, causes, and coping strategies. J Soc Sci. 2012 Jul;32(3):295-309.
11. Grant L, Kinman G. The importance of emotional resilience for staff and students in the helping professions. [Cited 2016 Jan 8]. Available from: ttp://hdl.handle.net/10547/581949
12. Hamid N, Keikhosravani M, Babamiri M, Dehghani M. [The relationship between mental health, spiritual intelligence with resiliency in student of Kermanshah University of Medical Sciences]. Jentashapir Journal of Cellular and Molecular Biology (Jentashapir Journal of Health Research) 2012;3(2):331-8. [persian]
13. Rees CS, Breen LJ, Cusack L, Hegney D. Understanding individual resilience in the workplace: the international collaboration of workforce resilience model. Frontiers in psychology 2015; 6: 73. [DOI:10.3389/fpsyg.2015.00073]
14. Sauer PA. Does resilience mediate the effects of bullying in nurses? : University of North Carolina at Greensboro; 2013.
15. Ebrahimi Ghavam S.[The relationship between resiliency And job satisfaction in the teachers of conventional and exceptional schools in Tehran]. Psychology of Exceptional Individuals 2011;1(1):67-81.[persian]
16. Sood A, Prasad K, Schroeder D, Varkey P. Stress management and resilience training among Department of Medicine faculty: a pilot randomized clinical trial. Journal of General Internal Medicine 2011; 26 (8): 858-61. [DOI:10.1007/s11606-011-1640-x]
17. Koohi K. [Explaining the Impact of Social Capital, Psychological Capital, and Organizational Climate, and Job Experience on Job Burnout (Case Study: Faculty Members of Tabriz University)]. Journal of Applied Sociology 2020; 31 (2): 77-94.[persian]
18. Kenardy, Young D, Brocque L, March. Tip Sheet Series: Teacher self-care: Centrer Of National Reaserch On Disability And Rehabilitation Medicien (CONROD) The University of Queensland. [cited 2014 Dec 30]. Available from: education.qld.gov.au/student services/.../tip-sheet-t.
19. Mansourian Z, Karimi Moonaghi H, Ashrafifard H, AkbariLakeh M. Faculty burnout: Does anyone think of that? Future of Medical Education Journal 2019; 9 (3): 42-8.
20. Koruklu N, Feyzioglu B, Ozenoglu-Kiremit H, Aladag E. Teachers' Burnout Levels in terms of Some Variables. Educational Sciences: Theory and Practice 2012; 12 (3): 1823-30.
21. rahimi s, Farhadi M, Sadeqi J.[A Survey on Relationship between Resilience and Burnout amongst the Academic Librarians: (A case study of Academic Libraries in Kermanshah)]. Journal of Academic librarianship and Information Research. 2018; 51 (4): 137-53. [persian]
22. Seyedi Asl ST, Rahnejat AM, Elikaee MM, Khademi M, Shahed-HaghGhadam H, Taghva A. [The role of resilience, positive/negative emotions, and character strengths in predicting burnout of military personnel]. EBNESINA. 22 (4): 4-13. [persian]
23. Damghanian H, Jamshidi L, Maghsoodi T.[Contemplating on Reducing Job Burnout in the Light of Resilience]. Management Studies in Development and Evolution 2015; 24 (78): 127-50. [persian]
24. Fathi J, Saeedian A. A Structural Model of Teacher Self-Efficacy, Resilience, and Burnout among Iranian EFL Teachers. Iranian Journal of English for Academic Purposes 2020; 9 (2): 14-28.
25. Khodabakhshi M, Gholamrezaei S, Habibi E.[Work place burnout prediction based on resiliency in nurses in relation to gender]. Koomesh 2016: 845-55. [persian]
26. Asli Azad M, Rajaei R, Farhadi T, Aghasi A, Shahidi L.[Investigating the Relationship between Hardiness as well as Resiliency and Burnout Aspects in the Care givers of the physically, Mentally and Multiple retarded patients at the Welfare organization in 2015]. Community Health Journal 2017; 10 (2): 24-32. [persian]
27. Khalatbari M.[Statistics and research methodology]. Tehran: Pardazesh; 2006. [persian]
28. Atef L, Rouhalamin M, Nouri Ag, Moulavi H.[A comparison of job burnout in general surgeons and internists in Isfahan]. Knowledge & Research in Applied Psychology 2006;8(29):129-151. [persian]
29. Kaviani H, Khaghanizade M.[The relationship between burnout and mental health among nurses]. Tehran Univ Med J 2007;65(6):65-75. [persian]
30. Hashemi L, jokar B.[Study of Relationship between spiritual transcendence and resilience]. Journal of Educational Psychology Studies 2011; 8 (13): 123-42. [persian]
31. Hajizadeh E, Asghari M. [Methods and statistical analysis by looking at life sciences and health research methods (with guide SPSS)]. Tehran: Jahad-Daneshgahi Publishing; 2018.
32. Arefi M, Ghahramani M, Taheri M. [Levels of burn out and its relationship with certain demographic factors among faculty members of Shahid Beheshti University]. Journal of Applied Psychology 2010;4(2):72-86. [persian]
33. Davis B, Hill S, Ward W. Faculty burnout in a large department of pediatrics. Journal of Hospital Administration 2015; 4 (2): 74-7. [DOI:10.5430/jha.v4n2p74]
34. Rush R. The Influence of Selected Factors on Burnout among Faculty in Higher Education. [dissertation]. USA: Louisiana State University; 2003.
35. Zucoloto ML, Maroco J, Campos JADB. Dentistry teachers and the Burnout Syndrome. Brazilian Dental Science 2012; 15 (1): 61-7. [DOI:10.14295/bds.2012.v15i1.729]
36. Toker B. Burnout among university academicians: An empirical study on the universities of Turkey. Doğuş Üniversitesi Dergisi 2011;12 (1):114-127. [DOI:10.31671/dogus.2019.155]
37. Hamdan-Mansour AM, Azzeghaiby SN, Alzoghaibi IN, Al Badawi TH, Nassar OS, Shaheen AM. Correlates of resilience among university students. Am J Nurs Res 2014; 2 (4): 74-9.
38. Samani S, Jokar B, Sahragard N.[Effects of resilience on mental health and life satisfaction]. IJPCP 2007; 13 (3): 290-5. [persian]
39. Seyed Mahmoudi S, Rahimi C, Mohammadi N.[The influential determinants of resilience in people with trauma]. Research in Clinical Psychology and Counseling 2011; 1: 5-14. [persian]
40. Luthans F, Avolio BJ, Avey JB, Norman SM. Positive psychological capital: Measurement and relationship with performance and satisfaction. Personnel psychology 2007; 60 (3): 541-72. [DOI:10.1111/j.1744-6570.2007.00083.x]
ارسال پیام به نویسنده مسئول



XML   English Abstract   Print


Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:

Mansourian Z, Karimi Moonaghi H, Sarabadani J, AshrafiFard H. The Relationship between Resilience and Academic Burnout among Faculty Members. Research in Medical Education 2021; 13 (2) :15-25
URL: http://rme.gums.ac.ir/article-1-1036-fa.html

منصوریان زهرا، کریمی مونقی حسین، سرآبادانی جواد، اشرفی فرد حورا. ارتباط میان تاب‌آوری و فرسودگی آکادمیک اعضاء هیئت علمی. پژوهش در آموزش علوم پزشکی. 1400; 13 (2) :15-25

URL: http://rme.gums.ac.ir/article-1-1036-fa.html



بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.
دوره 13، شماره 2 - ( 1400 ) برگشت به فهرست نسخه ها
پژوهش در آموزش علوم پزشکی Research in Medical Education