پژوهش در آموزش علوم پزشکی

Mendeley  

Zotero  

Hamidi Madani A. Considerations for Using Artificial Intelligence in Medical Education. Res Med Edu 2025; 17 (2) :1-4
URL: http://rme.gums.ac.ir/article-1-1475-fa.html

سردبیر گرامی
امروزه زمینه و روش سنتی آموزش تغییر کرده و به اصطلاح عصر دیجیتال واقعی True digital era در آموزش آغاز شده است و استفاده از فناوری‌های نوین مانند واقعیت مجازی Virtual Reality (VR)، واقعیت افزوده Augmented Reality (AR)، شبیه‌سازها Simulators و هوش مصنوعی (AI) از جمله عوامل اثرگذار کلیدی در ارتقای کیفیت آموزش و بهبود پیامد یادگیری برشمرده می‌شود و معیاری برای اعتباربخشی سیستم‌های آموزشی و بهداشتی - درمانی شده است و عملا تغییری در الگوی آموزش از جمله آموزش علوم پزشکی و همچنین درمان‌های پزشکی روی داده است.
از سوی دیگر، نسل دانشجویان امروز هم متفاوت با نسل گذشته است. آن‌ها در عصر فناوری به دنیا آمده‌ و با فناوری رشد کرده‌اند؛ بنابراین، نیازهای آموزشی و توقعات متفاوتی دارند. این نسل به آموزش و پرورشی نیاز دارد که از طریق فناوری‌هایی که آنان به آن عادت کرده‌ و تمام عمرشان را با آن گذرانده‌اند، ارائه شده باشد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که هرچه میزان ادغام هدفمند، مسئولانه و ساختارمند فناوری در یک دوره آموزشی بیشتر باشد، این امر منجر به افزایش تعامل فراگیر با محتوای درسی و بهبود همزمان در نتایج یادگیری می‌شود؛ بنابراین، با توجه به تغییراتی که در منشور فرهنگی این نسل اتفاق افتاده و ساختارهای اجتماعی جدیدی که ظهور کرده‌اند، ادغام فناوری در آموزش و یادگیری مبتنی بر فناوری می‌تواند منجر به ارتقای فرایند آموزش و بهبود یادگیری فراگیران در همه سطوح شود.
مصادیق فناوری‌های جدید که قابلیت استفاده در فرایند یاددهی - یادگیری دارند متعدد هستند و میان آن‌ها می‌توان به Mobile Learning (ML)، VR، AR و بزرگ‌ترین پیشرفت تکنولوژیک عصر امروز یعنی هوش مصنوعی (AI) اشاره کرد (1).
پیشینه معرفی AI به حدود 6 دهه قبل بازمی‌گردد، ولی پیشرفت‌های چشمگیر AI به ویژه در حوزه‌های یادگیری عمیق (deep learning) و دیجیتالی کردن داده‌ها در مقیاس بزرگ large-scale data digitalization)) در دهه اخیر منجر به یک جهش و پیشرفت غیرمنتظره در حوزه آموزش و از جمله آموزش علوم پزشکی شده است و از آن به عنوان یک راهکار نوین برای ارتقای آموزش بهره‌برداری می‌شود.

آموزش علوم پزشکی با تکیه بر رویکردهای نوین هوش مصنوعی و فناوری‌های آموزش نوین، یک دوره تحول عینی را تجربه می‌کند. این تحولات سبب بهبود فرایند یاددهی - یادگیری، کاهش خطر در جریان فرآیند یادگیری برای فراگیر و بیمار در فرایند یادگیری و کاهش هزینه‌های آموزش علوم پزشکی شده است؛ اما همگام با افزایش تصاعدی استفاده از این فناوری، از یک طرف باید اطمینان حاصل کرد که آیا هوش مصنوعی می‌تواند نیازهای واقعی مرتبط با آموزش را برآورده کند و از طرف دیگر، باید در عین استفاده از این فرصت، به چالش‌ها و خطرات احتمالی آن در فرایند آموزش نیز توجه داشت؛ همچنین باید از استفاده اخلاق‌مدارانه، مسئولانه و عادلانه هوش مصنوعی در آموزش اطمینان حاصل شود؛ بنابراین، باید فراگیر و آموزش‌دهنده را برای استفاده مناسب از هوش مصنوعی آموزش داد و آماده کرد.در عصر جدید، AI توانایی‌ها و قابلیت‌های جدیدی را در محیط‌های آموزشی و در امر یادگیری فراهم آورده است که از جمله آن‌ها می‌توان به تشخیص نیازهای آموزشی فراگیر، تسهیل وظایف مدرسان، تولید محتواهای آموزشی چند رسانه‌ای جذاب و متناسب با علایق و نیازهای خاص فراگیر، یادگیری شخصی‌سازی شده و یادگیری مبتنی بر تعامل اشاره کرد؛ ولی چالش‌های منحصر به فردی هم با خود به همراه دارد که اصلی‌ترین آن‌ها عبارتند از: کاهش تعاملات انسانی در فرایند آموزش، کاهش قدرت تفکر و خلاقیت، تاثیر در شکل‌گیری صحیح هویت حرفه‌ای، تقلب‌های آکادمیک، سوگیری در تخصیص داده‌ها و منابع و چالش اطمینان از صحت داده‌ها. علاوه بر موارد بیان‌شده، استفاده از  AIدر امر آموزش و یادگیری می‌تواند همراه با چالش‌هایی مانند محدودیت‌های زیرساختی و کمبود نیروی انسانی آموزش‌دیده و ماهر باشد (2).
رعایت ملاحظات اخلاقی و استفاده اخلاق مدارانه از AI در فرایند آموزش نیز یک ضرورت غیر قابل چشم‌پوشی است. باید به چالش‌های اخلاقی مرتبط با حریم خصوصی افراد (فراگیر، بیمار) در محیط‌های آموزشی توجه کرد، مسئولیت معلمان و مربیان انسانی را در مقابل سیستم آموزش مبتنی بر هوش مصنوعی تبیین کرد و اطمینان حاصل کرد که عدالت در دسترسی به منابع آموزشی مناسب وجود دارد. باید از تاثیرات اجتماعی ناخواسته AI پرهیز کرد و به موقعیت‌هایی که در آن‌ها رعایت ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی مورد نیاز است توجه کرد.
شکی نیست که برای ایجاد یک محیط آموزشی اخلاقی در دنیای هوش مصنوعی باید استاندارهای لازم برای این منظور تعیین شود و سیاست‌گذاری‌های مناسب تدوین شود تا آموزش ادغام‌یافته با فناوری‌های نوین به ویژه AI به یک ابزار قدرتمند برای افزایش کیفیت و حصول پیامد بهتر منجر شود.
با وجود اینکه ادغام AI در آموزش پزشکی فرصت‌های بسیاری را برای بهبود فرایند یاددهی - یادگیری فراهم آورده؛ ولی همچنان نقش و اهمیت حضور مربیان و معلمان انسانی با تجربه و آگاه به استفاده مسئولانه و موثر از این فناوری در فرایند آموزش بسیار حائز اهمیت و غیر قابل انکار است و به بیان دیگر معلمان آموزش‌دیده، توانا و آگاه به استفاده موثر و مسئولانه از هوش مصنوعی بهتر می‌توانند یادگیری را در محیط‌های آموزشی تسهیل کنند و از این رو، به نظر می‌رسد که هوش مصنوعی می‌تواند به انسان‌های هوشمند و خردمند و آشنا با اصول به‌کارگیری صحیح این فناوری در محیط کار و فعالیت حرفه‌ای کمک کند و پیامدهای بهتری را به دنبال داشته باشد.