طوریکه انسان فرصت کافی برای ایجاد تعادل و توازن نداشته باشد، دچار تحلیل قوا شده و عوارض استرس را تجربه خواهد کرد (4).
مطالعه دیربای (Dyrbye) نشان داد که دانشجویان علوم پزشکی از استرس بالایی رنج میبرند که تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله آشنا نبودن دانشجویان در بدو ورود، جدایی از خانواده، عدم علاقه به رشته تحصیلی، ناسازگاری با افراد و محیط زندگی و کافی نبودن امکانات رفاهی قرار میگیرد (5) ، به طور کلی عوامل تنشزای دانشجویان گروه علوم پزشکی را میتوان به سه دستهی عوامل مربوط به تحصیل، عوامل بالینی و شخصی- اجتماعی تقسیم کرد. نامناسب بودن روش تدریس، فشرده بودن برنامههای درسی و نحوه ارزشیابی مربیان از جمله عومل تنشزای تحصیلی هستند، در حیطه بالینی نیز وقایعی مانند اشتباه در انجام مداخلات و آسیب به بیماران، تعداد زیاد دانشجویان در محیط آموزشی و فوت بیماران از عوامل ایجاد استرس می باشند (6). براید مک کارتی (Bridie McCarthy) نیز در پژوهش خود بیان میکند که منبع اصلی استرس برای دانشجویان پرستاری از بالین، دانشگاه و مسائل مالی ناشی میشود که از این میان نقش محیط بالین در ایجاد استرس برجسته تر میباشد (7) براساس تئوری استرس لازاروس (Lazarus) استرس در بین دانشجویان پرستاری در محیط بالین میتواند ناشی از درک اختلاف بین نیازها در موقعیت های بالینی و منابع آنها و توانایی آنها برای اجرای وظایف باشد. نتایج مطالعه بارتلت (Bartlett) و جون (Jun) نشان داد که دانشجویان پرستاری بهطور معنیداری سطح استرس بالاتری را نسبت به سایر جمعیت دانشجویان دارند (8, 9). حیطه شخصی- اجتماعی نیز شامل نگرانی در زمینه اشتغال و کاریابی، عدم کفایت حرفهای، نگرش نامناسب جامعه به برخی از رشتهها، نظارت بیش از حد مربیان هنگام انجام مداخلات، عدم دریافت پاسخ مناسب برای سوالات از سوی مربیان و کارکنان و نگرانی در مورد روابط بین فردی، مانند ارتباط نامناسب با مربیان، پرسنل و پزشکان که مربوط به جو اخلاقی حاکم بر سازمان است، میباشد (3) .همانطور که میدانید، جو اخلاقی در محیطهای درمانی نوعی از جو سازمانی است که متشکل از روابط بین فردی پرسنل درمانی با یگدیگر و پزشکان، ارتباط با بیماران در زمینهی مراقبت از آنها، حمایتهای فراهم شده از سوی کادر درمان و چگونگی ارتباط آنها با بیماران و خانوادهی آنان است(10). مطالعه سرت (Sert) در راستای نقش اخلاق در میزان استرس ادراک شده، نشان داد که اخلاق نقش مهمی در استرس ادراک شده دارد، او نیز در پژوهش خود به این نتیجه دست یافت که ارتباط منفی میان جو اخلاقی سازمان با میزان استرس ادراک شده وجود دارد (11). مطالعه فرای (Fry) و همکاران نیز نشان داد که هر چه جو اخلاقی بیمارستان از سطح پایینی برخوردار باشد شدت دیسترس اخلاقی درک شده و عوارض آن بالاتر است (12).
اما در مطالعه آرسنیو (Arsenio) مشخص شده است که استرس با عملکرد منفی فرد در تحصیل دارای یک ارتباط خطی نیست، بلکه راهبردهای مقابلهای میتواند در این میان نقش واسطهای داشته باشد و بکارگیری این راهبردها میتواند موجب کاهش و مدیریت استرس گردد (13). پژوهش بایمستر (Baumeister) و همکاران بیان کرد که افراد با عزت نفس بالا از راهبردهای خودتنظیمی سازگارتری نسبت به افراد با عزت نفس پایین استفاده میکنند (14). همچنین نتایج مطالعه ایزنبارث (Eisenbarth) نشان داد که میتوان با بهبود عزت نفس در بین دانشجویان از طریق برهمکنش درک استرس و فرایندهای مقابله با آن از علائم افسردگی در دانشجویان کاست (15). ادواردز (Edwards) نیز در بررسی ارتباط بین استرس درک شده و عزت نفس دانشجویان پرستاری بیان نمود که میزان استرس ادراک شده بالینی و عزت نفس دانشجویان در سالهای متفاوت آموزش آنها به طور معنی داری متفاوت است. همچنین دانشجویان در آغاز و پایان سومین سال آموزش خود به ترتیب از بیشترین میزان استرس و کمترین میزان عزت نفس برخوردار بودند (16). عزتنفس عبارت است از درجه تصویب، تأیید و ارزشی که شخص نسبت به خود احساس میکند و یا قضاوتی که فرد نسبت به ارزش خود دارد (17).
یکی دیگر از متغیرهایی که به نظر میرسد بر استرس ادارک شده تاثیر داشته باشد، شادکامی است. شادکامی، نوعی ارزشیابی فرد از خود و زندگی اش است و در برگیرنده مفاهیمی از قبیل رضایت از زندگی، عواطف مثبت، نداشتن نشانگان افسردگی و اضطراب است (18). شواهد موجود گویای آن است که شادکامی مولد انرژی، شور و نشاط است و همچون سپری میتواند انسان را در برابر فشارهای روانی محافظت و سلامت او را تضمین کند (19). نتایج پژوهش های انجام شده حاکی از نقش شادکامی در کاهش استرس رویدادهای زندگی است. چنانچه هان (Hahn) در مطالعه خود نشان داد که افراد شاد در هنگام مواجهه با موقعیت فشارزا از راهبردهای موثر مقابله با استرس استفاده میکنند و این امر سبب میشود که استرس کمتری تجربه کنند. در مقابل افرادی که شاد نیستند، رویدادهای استرسزا را منفی و غیرقابل کنترل ارزیابی میکنند و از راهبردهای سریع و غیرموثر برای کاهش استرس استفاده میکنند که اغلب به کاهش استرس منتهی نمیشود (20). هی فلورا (He, Flora Xuhua) نیز در پژوهش خود بیان کردند که سطح استرس درک شده در دانشجویان پرستاری ارتباط منفی با میزان حس روانی خوب بودن دارد (21). همچنین رویز (Ruiz-Aranda) نیز در پژوهش خود نشان داد که دانشجویانی که سطح استرس کمتری دارند از شادکامی و رضایت بیشتری در زندگی خود برخوردارند (22).
براساس اینکه دوران دانشجویی، دورهای مهیج و پرچالش برای دانشجویان است و در طول این دوره کلیه دانشجویان بهویژه دانشجویان پیراپزشکی از جمله پرستاری، اتاق عمل و بیهوشی بخش اعظمی از مطالب آموزشی خود را در محیط بیمارستان و تحت جو اخلاقی حاکم بر بیمارستان فرا میگیرند و با توجه به اینکه مطالعاتی به بررسی ارتباط درک جو اخلاقی بیمارستان و استرس ادراک شده در پرسنل پرداختهاند، اما مطالعهای در مورد دانشجویان پیراپزشکی در این زمینه انجام نشده است، همچنین با توجه به اینکه استرس واکنشی روانی و غیرارادی است، و میتوانیم اثرات مخرب آن را با انتخاب راهکارهای مقابلهای مناسب کاهش دهیم. لذا در این مطالعه به بررسی نقش عزت نفس، شادکامی و جو اخلاقی بیمارستان در پیشبینی استرس ادراک شده دانشجویان پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی جهرم پرداختیم تا با بررسی اهمیت و سهم این عوامل در میزان استرس ادراک شده بتوانیم در آینده برنامههای کاهش استرس را بهتر و هدفمندتر مدیریت کنیم.
روش ها
پژوهش حاضر مطالعهای تحلیلی- مقطعی است که در سال 1397به روش سرشماری بر روی 400 دانشجوی پرستاری، بیهوشی، اتاق عمل و فوریتهای پزشکی دانشگاه علوم پزشکی جهرم انجام گرفت که از این تعداد، 316 نفر در این پژوهش شرکت و اقدام به پر نمودن پرسشنامهها نمودند. معیارهای ورود در این مطالعه شامل گذراندن حداقل یک واحد کارآموزی در بخشهای بیمارستان در ترمهای قبل و عدم داشتن شرایط میهمانی یا انتقالی از سایر دانشگاههای علوم پزشکی بود. موارد عدم تمایل دانشجو به ادامه شرکت در مطالعه به هنگام پاسخدهی به پرسشنامهها و یا پر نمودن ناقص پرسشنامهها نیز به عنوان معیارهای خروج در نظر گرفته شد.
به منظور گردآوری دادهها از پرسشنامه مربوط به اطلاعات دموگرافیک (سن، جنسیت، رشته تحصیلی، وضعیت تأهل، ترم تحصیلی، وضعیت سکونت و اشتغال) و پرسشنامههای بررسی جو اخلاقی بیمارستان اولسون (Olson)، مقیاس استرس ادراک شده کوهن (Perceived stress of Cohen)، عزت نفس روزنبرگ (Rozenberg) و شادکامی آکسفورد (Oxford) استفاده شد که در زیر به معرفی پرسشنامهها پرداخته شده است.
پرسشنامهی جو اخلاقی که در سال ۱۹۹۸ توسط اولسون تدوین شد که حاوی ۲۶ آیتم در پنج حیطهی؛ ارتباط با همکاران آیتم های (۱0،11،18،23)، پزشکان (5،9،14،17،22،26)، بیمارستان (4،8،13،16،21،25)، بیماران (2،6،11،19) و مدیران (3،7،12،15،20،24 ) است. طبق این ابزار، برداشت افراد از جو اخلاقی حاکم بر بخش های بیمارستان در پنج سطح با استفاده از مقیاس لیکرت (1= تقریباً هرگز، ۲= به ندرت، ۳ =گاهی اوقات، ۴= اغلب، 5= تقریباً همیشه) اندازه گیری میگردد. بدین ترتیب، حداقل نمرهی کل ممکن برای هر فرد ۲۶ و حداکثر آن ۱۳۰ میباشد. پایایی درونی این ابزار نیز با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ بین 92/0- 68/0 برای پنج حیطه و برای کل پرسشنامه 91/0 محاسبه شده است (23). شایان ذکر است که این پرسشنامه در سال ۱۳۸۳ توسط مبشر و همکاران نیز به فارسی ترجمه شده و از پایایی مطلوب 92/0 برخوردار بود (24). پژوهشگران مطالعه حاضر نیز پایایی این ابزار را با استفاده از آلفای کرونباخ عدد 903/0 بهدست آوردند.
از نظر هیل و آرگیل (Hills& Argyle) پرسشنامه شادکامی آکسفورد (25) نسخه اصلاحی فهرست شادکامی آکسفورد آرگیل (Argyle)، مارتین و کروسلاند (Martin & Crossland) در سنجش بهزیستی ذهنی است (26). نسخه اصلاحی پرسشنامه شادکامی آکسفورد حاوی 29سوال چهارگزینهای است که گزینههای هر آیتم از صفر تا سه نمرهگذاری گردیده است و براساس دستورالعمل پرسشنامه، بالاترین نمره شادکامی 87 و پایینترین نمره آن صفر است (25). در بررسی انجام شده توسط علیپور نیز، ضریب آلفای کرونباخ پرسشنامه بین 87/0 تا 92/0 به دست آمد (27). در مطالعه حاضر نیز پایایی این ابزار از طریق آلفای کرونباخ 862/0 تایید شد.
پرسشنامه عزت نفس روزنبرگ (28) نیز شامل 10 سؤال با گزینههای موافقم و مخالفم است و شیوه نمره گذاری این مقیاس نیز به این صورت است که به پاسخ موافق به هر یک از عبارتهای 1تا 5، نمرهی (1+) و به پاسخ مخالف نمرهی (1-) تعلق میگیرد، اما به پاسخ موافق به هر یک از عبارتهای 6تا10، نمرهی (1-) و به پاسخ مخالف به آنها نمرهی (1+) تعلق میگیرد، بدین ترتیب نمره بالاتر از صفر نشان دهنده عزت نفس بالا، نمره پایینتر از صفر نشاندهنده عزت نفس پایین، نمره (10+) نشان دهنده عزت نفس خیلی بالا و نمره (10-) نشاندهنده عزتنفس خیلی پایین است. بنابراین دامنه نمرات بین (10-) و (10+) قرار دارد (29). پایایی آن با روش بازآزمایی توسط علیزاده محاسبه شد و ضریب همبستگی 74/0 به دست آمد (30). پایایی این آزمون در مطالعه حاضر از طریق آلفای کرونباخ 72/0 به دست آمد.
مقیاس استرس ادراک شده اولین بار توسط کوهن (Cohen)، کامارک (Kamarak) و مرملستین (Mermelstein) تهیه شده است. این مقیاس دارای 14 عبارت و براساس یک مقیاس درجه بندی لیکرت از 0 تا 4 نمرهگذاری میشود. محدوده نمره این پرسشنامه بین 56-0 است. نمره بالاتر نشاندهنده استرس ادراک شده بیشتر می باشد، نمره کلی استرس درک شده به سه سطح (0-14، 15- 28، 29- 56) تقسیم میگردد، مجموع نمرات حاصل از این آزمون میزان استرس ادراک شده را در دانشجویان نشان میدهد (31, 32). السونی و لطیف (Alsuni and Latif) همسانی درونی این آزمون را به روش آلفا کرونباخ 74/0 محاسبه نموده اند (33) در ایران نیز اصغری و همکاران همسانی درونی این آزمون را به روش آلفا کرونباخ بر روی 300 نفر از دانشجویان 84/0 محاسبه کردند. همچنین روایی محتوایی و روایی سازه این پرسشنامه نیز به روش تحلیل عاملی مورد تایید قرار گرفت (34). در مطالعه حاضر نیز با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ پایای این ابزار را 732/0 بهدست آمد.
در پژوهش حاضر جهت جمع آوری اطلاعات پس از هماهنگی و کسب اجازه از اساتید محترم در مواردی که دانشجویان پس از کلاس حاضر دیگر کلاسی نداشتند و دارای فرصت کافی جهت پاسخگویی به سوالات بودند، در 15 دقیقه پایانی کلاس، محقق در هر یک از کلاس های رشته های مورد نظر حضور می یافت، پس از توضیح در مورد اهداف پژوهش و کسب رضایت از دانشجویان، پرسشنامهها بین آنها توزیع و پس از پاسخگویی دانشجویان به سوالات (زمان پاسخگویی به سوالات 45- 35 دقیقه بود)، پرسشنامه ها جمع آوری میگردید. لازم بهذکر است این مقاله حاصل نتایج طرح تحقیقاتی مصوب معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی جهرم با تاییدیه کمیته اخلاق با شناسه IR.JUMS.REC.1395.074 است. پس از جمعآوری اطلاعات، دادهها براساس آمار توصیفی و تحلیلی (آزمونهای همبستگی پیرسون، ازمون t مستقل و ANOVA) و آزمون رگرسیون خطی چندگانه با استفاده از نرمافزار آماری SPSS.Ver.16 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
یافته ها
در بررسی همبستگی و ارتباط میان متغیرهای دموگرافیک با میزان استرس ادراک شده نیز، تنها ارتباط بین وضعیت تاهل با میزان استرس ادراک شده معنی دار بود (036/0p=). در جدول شماره یک فراوانی اطلاعات دموگرافیک و میانگین میزان استرس ادراک شده دانشجویان بر حسب آن بیان شده است.
یافته ها نشان داد که نمره شادکامی و میزان استرس ادراک شده دانشجویان در حد متوسط است. همچنین میزان نمره جو اخلاقی بیمارستان از دیدگاه دانشجویان و میزان عزتنفس آنها نیز بیشتر از حد متوسط بود (جدول 2).
بازنشر اطلاعات | |
![]() |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |