:: دوره 12، شماره 3 - ( 1399 ) ::
جلد 12 شماره 3 صفحات 3-1 برگشت به فهرست نسخه ها
کاربست نظریه خود تعیین‌گری در آموزش اکوکاردیوگرافی
علی حسین ثابت*
گروه قلب و عروق، بیمارستان مرکز قلب تهران، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران ، ایران ، ali_hosseinsabet@yahoo.com
چکیده:   (2362 مشاهده)
نامه به سردبیر
نظریه خود تعیین­ گری بر نقش فرآیندهای انگیزشی در یادگیری تاکید می­ کند و کمتر در آموزش پزشکی مورد توجه قرار­گرفته است. این نظریه بیان می­ کند که آدمی  به ­طور ذاتی تمایل به­ رشد دارند و لذا سه نیاز بنیادین روانشناختی را مطرح می ­کند:
1- خودمختاری: تمایل فرد به این­که منبع رفتارش باشد، احساس کند که خودش انتخاب می­کند و اعتقاد پیدا کند که با اراده خود آزادانه انتخاب می­کند. 2- شایستگی: تمایل فرد برای حس کردن موثر بودن در اعمالی که انجام می­دهد و این­که آن­چه که انجام می­دهد، خوب انجام می ­دهد. 3-وابستگی: تمایل به متصل شدن با دیگران برای این­که توسط دیگران پذیرفته شود و ارزشمند تلقی شود (1،2). از سوی دیگر این نظریه طیفی از انگیزه­های فرد را از بدون انگیزش تا انگیزش بیرونی و انگیزش درونی مطرح می­کند. انگیزش بیرونی یعنی آن­که منبع رفتار در خارج فرد است مانند اجتناب از تنبیه و یا رسیدن به پاداش. انگیزش درونی به این معنی است که فرد خودش به­صورت خودجوش به انجام کاری می ­پردازد. انگیزش درونی با یادگیری بهتر و عملکرد بهتر و موفقیت بیشتر همراه است (1). برآورده شدن این سه نیاز بنیادین روانشناختی که منجر به تبدیل انگیزش از بیرونی به درونی (فرایند درونی­سازی) می­شود، هم­راه با عملکرد بهتر فرد است. از این ­رو روش­ های آموزشی که ارضای این سه نیاز بنیادین روانشناختی را در نظر می­ گیرند مطلوب هستند (3) و لذا توصیه­ هـایی بـر ایـن اساس مطرح شده است (1،2،4) که در ادامه با ذکر مثال­هایی در زمینه آموزش اکوکاردیوگرافی به آن می ­پردازیم.
حمایت از خودمختاری:
1- شناسایی آن­چه که دستیار می­ خواهند بدانند: در زمان شروع دوره عملی اکوکاردیوگرافی از دستیاران بخواهیم که به وضوح بیان­ کنند که در این دوره می­خواهند به چه توانایی­ های برسند. این خواسته­ ها ممکن است در افراد مختلف متفاوت باشد. لذا اگر آموزش عملی اکوکاردیوگرافی به ­صورت فردی باشد می­توان این خواسته­ ها را برآورده کرد. لذا دستیار احساس می ­کند خودش آن­چه را که می­ خواهد یاد می ­گیرد.
2- مشارکت فعال دستیار را تشویق کنید: در زمان اکوکاردیوگرافی از دستیار بخواهیم که خودش پروب اکوکاردیوگرافی بدست بگیرد و اکوکاردیوگرافی بیمار را انجام دهد تا اینکه صرفاً نظاره­ گر انجام اکوکاردیوگرافی باشد.
3- پذیرش مسئولیت بیشتر در آموزش: فراهم کردن مشارکت کافی نمی ­باشد بلکه دستیار را باید در فرایند یادگیری بیشتر درگیر ­کرد به عنوان نمونه از او بخواهیم از جلسه بعد با مطالعه نمره ­بندی دریچه میترال در تنگی دریچه میترال خودش این نمره­ دهی را انجام دهد یا راه ­های مختلف اندازه­ گیری سطح دریچه میترال و نقاط قوت و ضعف هر روش را مطالعه کند تا در مورد هر بیمار با تنگی دریچه بهترین روش ممکن ارزیابی را انتخاب کند. 
4- دادن قدرت انتخاب: برای دستیار تا حدی این امکان فراهم شود که خودش بیماری را که مدنظرش است (با توجه به مشکلاتی که بیمار دارد) انتخاب نماید و اکوکاردیوگرافی او را انجام دهد.
5- ارزشمند سازی موارد غیر جالب: امکان ندارد که تمام موارد اکوکاردیوگرافی برای دستیار جالب باشد. در مواردی که اکوکاردیوگرافی بیماران خاصی برای او جالب نیست باید اهمیت اکوکاردیوگرافی این بیماران و این­ که در آینده در کار حرفه ­ای درگیر این موارد خواهد می­ تواند کمک ­کننده باشد. به ­عنوان مثال اکوکاردیوگرافی بیماران با چاقی شدید که از نظر فیزیکی سخت می­ باشد. در این موارد باید به دستیار یادآوری کرد که در آینده با تعداد زیادی از این­گونه بیماران روبرو خواهد شد و مشکلات قلبی عروقی در این بیماران زیاد می­ باشد.
6- استفاده کمتر از واژگان کنترل­ کننده: به­ جای استفاده از واژه­ های نظیر باید، حتماً و نیاز است از واژه­ هایی نظیر    می­ توان و یا شاید استفاده کرد. به­ عنوان مثال به ­جای کاربرد شما باید اندازه حجم دهلیز چپ را اندازه گیری می­کردید استفاده از اندازه­گیری حجم دهلیز چپ شاید کمک­کننده بود.
7- فراهم کردن منطق معنی ­دار زمانی­ که انتخاب امکان­پذیر نمی ­باشد: در صورت فراهم­ کردن دلیل قانع­ کننده فرد تنها گزینه موجود را خودش انتخاب می­ کند. به ­عنوان مثال "امروز تمام بیماران ما بیماران با اکوکاردیوگرافی ساده هستند و بیماری که چالش­ برانگیز باشد، نداریم اما اگر خوب دقت­ کنیم ممکن است نکات چالش برانگیزی را در همین بیماران پیدا­کنیم.
حمایت از شایستگی:
1- فراهم آوردن راهنمایی ساختارمند: واگذاری مسئولیت آموزش به دستیار به معنای اینکه دستیار هر­چه را خواست انجام دهد، نیست. از این­رو آموزشگر اکوکاردیوگرافی باید اندازه ­گیرهای و تصاویر و ویدئوهای دستیار را چک کند و موارد خطا را به او گوشزد نماید تا تعادلی بین کسب تجربه و به­ دست گیری رهبری در آموزش ایجاد شود.
2- فراهم کردن چالش ­های بهینه: بیمارانی که برای انجام اکوکاردیوگرافی توسط دستیار انتخاب می­ کنیم باید متناسب با سطحی از شایستگی باشد که دستیار اکنون در آن قرار دارد. انتخاب موارد سخت و یا آسان کمک ­کننده نمی­ باشد زیرا موارد سخت باعث سرکوب شایستگی می­ شود و موارد ساده رضایت فراگیر از شایستگی را فراهم نمی­کند. به­ عنوان مثال برای دستیار سال سوم نباید موارد بیماری­های مادرزادی پیچیده انتخاب شود و نباید بیماران با درد قفسه صدری انتخاب شود، بیماران با مشکلات دریچه­ای یا بیماری­های مادرزادی ساده مفید است.
3- ارائه پس­ خوراند سازنده و مثبت: ارائه پس­خوراند منفی باعث تخفیف احساس شایستگی می ­شود و ارائه پس­خوراند مثبت که فقط تمجید و تعریف است باعث کاهش خود تعیین­ گری است. پس­خوراند مثبتی مفید است که دستاوردهای شایستگی فرد را به او بازنمایاند و قدم بعدی برای شایستگی بیشتر را به او نشان­ دهد. به ­عنوان مثال "شما بخوبی کارکرد سیستولی بطن چپ را با روش Modified Simpson ارزیابی می­ کنید من دوست دارم شما با روش Eye ball نیز بتوانید کارکرد سیستولی بطن چپ را ارزیابی کنید."
4- ارزشمند کردن و مهم نشان دادن کار دستیار: این ­که  به ­طور جدی کار دستیار مهم نشان داده شود و این­که احساس کند که در محیط بالینی مهم است به ارضای این نیاز بنیادین روانشناختی کمک می­کند. به ­عنوان مثال: "از این ­که شما در اکوکاردیوگرافی این بیمار را به ­درستی انجام دادید و باعث کاهش بار بیماران منتظر در صف شدید، متشکرم."
حمایت از وابستگی:
1- فراهم کردن حمایت عاطفی: حمایت عاطفی اتمسفری را فراهم می­کند دستیار با احساس ایمنی سئوالات و مشکلات خودش را بیان می­کند و تعامل مثبت و سازنده با آموزشگر ایجاد می­ کند. به­ عنوان مثال "استاد من نتوانستم بطن راست را اندازه­ گیری کنم لطفا" شما اندازه­ گیری نمایید." یا "خسته به نظر می ­رسید، دیشب کشیک سختی داشتید؟"
2- آگاهی یافتن از عواطف منفی دستیاران: باید با صبر و حوصله به نظرات دستیاران در مورد مشکلات آموزشی گوش­ داد و با آن­ها همدلی کرد. دستیاران نیاز دارند که صحبت­ های­شان گوش داده شود و این­ که احساسات و عواطف آن­ها برای آموزشگرشان مهم است. به ­عنوان مثال:  دستیار: قرار بود این جلسه من بعد از مطالعه الگوریتم تعیین اختلال کارکرد دیاستولی بطن چپ، اختلال کارکرد دیاستولی بطن چپ را خودم ارزیابی نمایم. اما دیشب دخترم تب داشت و من نتوانستم مطالعه کنم. استاد: وقتی بچه بیمار می ­شود پدر و مادر نمی­توانند به­ کار دیگری برسند، مشکلی نیست، برای جلسه بعد آماده می­ شوید."
هر چند که کاربرد همه این توصیه ها ممکن است در تمام موارد امکان پذیر نباشد اما کاربست مواردی از این توصیه ­ها نیز به بهتر شدن کیفیت آموزش کمک می ­کند. هم­چنین آگاهی آموزشگران اکوکاردیوگرافی از نظریه­ های مختلف آموزش آموزشگران اکوکاردیوگرافی را در آموزش اکوکاردیوگرافی توانمند ساخته و به آن­ها در مواجهه با دستیاران مختلف که ممکن است هر یک به سبکی بهتر یاد بگیرند، کمک می ­کند.
در این نوشتار ما سعی­ کردیم به­ طور مختصر نظریه خود تعیین­ گری را معرفی کرده و ایده استفاده از آن را در آموزش اکوکاردیوگرافی مطرح نماییم و با ذکر مثال ­هایی کاربست آن را بهتر نمایان کنیم. اگرچه این نظریه به جنبه­ های مهمی از فرایند یادگیری می ­پردازد، اما نمی ­توان بیان­کرد که رویکرد این نظریه رویکردی جامع و مانع است. از سوی دیگر تا­کنون استفاده از این نظریه در آموزش اکوکاردیوگرافی مورد بررسی و ارزشیابی قرار نگرفته است.
واژه‌های کلیدی: خودتعیین گری، اکوکاردیوگرافی، آموزش
متن کامل [PDF 223 kb]   (556 دریافت) |   |   متن کامل (HTML)  (473 مشاهده)  
نوع مطالعه: نامه به سردبير | موضوع مقاله: سایر
فهرست منابع
1. Ten Cate TJ, Kusurkar RA, Williams GC. How self-determination theory can assist our understanding of the teaching and learning processes in medical education. AMEE guide No. 59. Med Teach 2011;33(12):961-73. [DOI:10.3109/0142159X.2011.595435]
2. Orsini C, Evans P, Jerez O. How to encourage intrinsic motivation in the clinical teaching environment?: a systematic review from the self-determination theory. J Educ Eval Health Prof 2015;12:8. [DOI:10.3352/jeehp.2015.12.8]
3. Lyness JM, Lurie SJ, Ward DS, Mooney CJ, Lambert DR. Engaging students and faculty: implications of self-determination theory for teachers and leaders in academic medicine. BMC Med Educ 2013;13:151. [DOI:10.1186/1472-6920-13-151]
4. Kusurkar RA, Croiset G, Ten Cate TJ. Twelve tips to stimulate intrinsic motivation in students through autonomy-supportive classroom teaching derived from self-determination theory. Med Teach 2011;33(12):978-982. [DOI:10.3109/0142159X.2011.599896]



XML   English Abstract   Print



بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.
دوره 12، شماره 3 - ( 1399 ) برگشت به فهرست نسخه ها