رسالت اجتماعی پرستاری به­ عنوان یک حرفه، ارتقاء سطح سلامت مردم متناسب با تغییرات و شرایط متفاوت جوامع است. آموزش و پژوهش پایه و اساس رشد حرفه­ ای پرستاری است. پژوهش ­های پرستاری نشان ­دهنده تعهد این رشته در ارتقاء سلامت مطلوب جامعه در بحبوحه­ ی تغییرات گسترده و روزافزون محیط­ های مراقبتی- بهداشتی است (1). از آنجایی که آموزش پرستاری نقش مهمی در ارتقاء صلاحیت ­های حرفه­ ای پرستاران دارد، بررسی کمی و کیفی برنامه­ های آموزش پرستاری برای اطمینان از همگام بودن علم و عمل پرستاری با نیازهای سلامتی جوامع بسیار مهم هستند (2). دوره­ ی دکترای پرستاری بالاترین سطح تحصیلات آکادمیک پرسـتاران اسـت که نقـش مهمی در رهـبری علـمی جـوامـع حرفه­ ای پرستاری دارند، تدوین اولین برنامه دکتری پرستاری به دانشگاه کلمبیا (Columbia) آمریکا در سال 1933 بر می ­گردد. در سال 1954 دانشگاه پیتسبورگ (Pittsburgh) برنامه دکتری فلسفه پرستاری را آغاز کرد و در سال 1985 آموزش فوق­ دکتری پرستاری ارائه شد (3). از زمان پیدایش آموزش دکترا در پرستاری در ایالات متحده آمریکا در دهه 1930، این جنبش به بیش از 273 برنامه دکترا در بیش از 30 کشور جهان تبدیل شده است (4). هرچند گسترش برنامه ­های دکتری پرستاری نشان از خوش ­بینی به آینده پرستاری حرفه ­ای دارد، ولی افزایش سریع برنامه ­های دکتری پرستاری در سراسر جهان، باعث شده است بسیاری از رهبران این حوزه، نگران کیفیت آموزش دوره دکتری پرستاری باشند (5). از این رو ارزیابی ­های جامع و دوره­ای برنامه ­های دکترای پرستاری ضرورتی اجتناب ناپذیر است (6). از سوی دیگر رسالت برنامه ­های دکتری پرستاری تربیت دانشمندانی برای تولید دانش جدید پرستاری، بهبود کیفیت مراقبت­ های بهداشتی، ارتقاء سیاست­ های سلامت و کیفیت زندگی همه افراد جامعه می­ باشد (2). امروزه علم پرستاری و آموزش دوره دکتری آن با پیشرفت­ های فناوری در حوزه­ های نوظهور علم همگام نیست، بنابراین گنجاندن دانش بنیادی حوزه­ های نوظهور علومی مانند (ژنتیک، ژنومیک، میکروبیوم، رفتار سلامتی، داده­ های بزرگ، اقتصاد سلامت، علوم کمی) در دوره ­های اصلی و روش­ های تحقیق دوره دکتری پرستاری امری بسیار حیاتی است (7).  آموزش و تربیت نسل آتی دانشمندان پرستاری ایجاب می­ کند که کوریکولوم آموزشی برنامه ­های دکتری با تغییرات روزافزون جهانی و دانش­ های نوظهور همگام باشند (8). یکی دیگر از مسائلی که امروزه درآموزش دکتری بسیار مورد توجه می ­باشد بحث تنوع در آموزش پرستاری متناسب با نیازهای در حال تغییر سلامتی جوامع است (9). قدرت آموزش پرستاری در این است که بتواند تنوع برنامه ­های آموزشی پرستاری را متناسب با نیاز­های سلامتی جوامع فراهم آورد (3). هدف برنامه ­های دکتری پرستاری آماده­سازی متخصصان درهمه زمینه­ ها به شکل پیشرفته و تخصصی می­ باشد (10). براساس مطالعات مختلف، تفاوت­ های قابل توجهی بین نظام­های آموزشی تحصیلات تکمیلی پرستاری کشورهای دنیا وجود دارد، بررسی این برنامه­ ها و تبیین نقاط قوت و ضعف آن­ها و یکپارچه ­سازی و منسجم کردن آن­ها برای توسعه حرفه ­ای پرستاری در سطح بین ­المللی ضروری می­ باشد (11،12). حدود 60 درصد کشورهای اروپایی دارای سیستم آموزشی پرستاری یکسانی هستند. کشورهای اروپایی به­ طور دایم در حال تطابق نظام­ های آموزشی خود می­ باشند، تا از این طریق به یک نظام آموزشی واحد و کامل دست پیدا کنند (12). به ­روزسازی برنامه ­ی آموزش دانشجویان دکتری پرستاری متناسب با تغییرات  بین ­المللی در این حوزه، برای آماده­سازی دانشجویان دکتری پرستاری با دانش و مهارت بالا و تربیت محققان آینده بسیار حیاتی است (7،13). نظام­های آموزشی باید، با مقایسه با سایر نظام­ های بین­ المللی محک بخورند (3). آموزش و پرورش تطبیقی یکی از پویاترین رشته­ های علمی است و رسالت اصلی این علم مطالعه  شباهت­ ها و تفاوت­ های آموزشی و تاثیر این نظام ­ها بر یکدیگر است (14). از آنجایی­ که ارزشیابی برنامه آموزش پرستاری در مقطع دکتری مانند هر دوره آموزشی دیگر، مستلزم ارزیابی مداوم و بازنگری مستمر است، بنابراین پژوهش تطبیقی، کمک­ کننده است (15). در مطالعه حاج­ باقری و همکاران که با هدف مقایسه تطبیقی نظام آموزشی دوره دکتری پرستاری ایران و آلبرتا انجام شد، بالینی محور نبودن و تأکید صرف بر تئوری و خصوصاً پژوهش از نقاط ضعف برنامه دکتری پرستاری کشورمان گزارش گردید (16). در مطالعه طیب­ آبادی و همکاران که با هدف مقایسه برنامه دوره دکتری پرستاری ایران و دانشگاه ییل(Yale) انجام شد، یافته ­ها نشان داد که می ­توان با اعمال تغییراتی در نحوه پذیرش، راهبردهای اجرایی آموزشی، تدوین برنامه عملیاتی و ارتقاء واحدهای درسی در برنامه­ی آموزشی دکترای پرستاری در ایران، گام­ های قابل توجهی در تحقق رسالت، چشم­انداز و درنهایت رشد و تعالی سیستم آموزش پرستاری برداشت (17). در مطالعه برزو و همکاران که با هدف مقایسه نظام آموزش پرستاری اﻳران و دانشگاه جان هاپکینز (John Hopkins) انجام پذیرفت، نتایج نشان داد که در دانشگاه جان هاپکینز ارتباط بین مأموریت و اهداف با طرح درس قابل ‌توجه بوده و نیازها و مشکلات جامعه با گنجاندن دروس پوشش داده ‌شده بود، بنابراین برنامه­ ریزان آموزشی در ایران باید دقت بیشتری در برقراری ارتباط بین اهداف و ساختار آموزشی داشته باشند (18). باتوجه به گزارشات مطالعات انجام شده در کشور ایران، افزایش روزافزون برنامه­ های دکتری در دانشگاه­ های معتبر دنیا، ظهور علوم جدید و لزوم ادغام آن­ها با علم پرستاری، تغییر الگوی بیماری­ ها و نیازهای سلامتی جوامع، بازنگری در برنامه دکتری پرستاری ضروری به نظر می­رسد. این مطالعه با هدف مقایسه تطبیقی برنامه دکتری پرستاری ایران با دانشکده پرستاری پنسیلوانیا ( Pennsylvania ) به ­عنوان یکی از دانشگاه ­های برتر بین­ المللی در آموزش دکترای پرستاری انجام شد.
روش­ ها
این مطالعه کاربردی از نوع تطبیقی- تحلیلی در سال 1398 با هدف مقایسه­ ای تطبیقی بین برنامه آموزشی دوره دکتری پرستاری در ایران و دانشکده پرستاری پنسیلوانیا آمریکا انجام شد. برنامه آموزشی دوره دکتری پرستاری ایران از سایت وزارت بهداشت و درمان و آموزش آموزشی (مصوب شصت و پنجمین جلسه­ی شورای عالی آموزش پزشکی مورخ 14/12/1395) و دوره دکتری پرستاری دانشکده پنسیلوانیا  آمریکا از سایت دانشکده پرستاری پنسیلوانیا استخراج گردید. از الگوی بردی (Beredy) که دارای چهار مرحله توصیف، تفسیر، هم­جواری و مقایسه است، برای تطبیق و تحلیل دو برنامه­ ی آموزشی مذکور استفاده شد. در مرحله توصیف، پدیده­ های تحقیق براساس شواهد و اطلاعات، یادداشت ­برداری و با فراهم نمودن یافته ­های کافی برای بررسی و نقادی درمرحله بعد آماده شدند، در مرحله تفسیر اطلاعات توصیف شده در مرحله اول، وارسی و تحلیل شده و در مرحله  هم ­جواری، اطلاعات حاصله به منظور ایجاد چهارچوبی برای مقایسه شباهت­ ها و تفاوت­ ها، طبقه ­بندی در کنار هم قرار گرفتند. در مرحله مقایسه، باتوجه به جزئیات در زمینه شباهت­ ها و تفاوت­ ها، تحلیل و مقایسه­ ی نهایی انجام شد. تاریخچه دوره، رسالت، چشم ­انداز،توانمندی­ های مورد انتظار، شرایط پذیرش دانشجو، ساختار برنامه و محتوای دروس تخصصی در دو دانشگاه توصیف و با یکدیگر مقایسه، سپس در قالب جداول ارائه شدند. همچنین نقاط ضعف و قوت آن­ها باتوجه به شرایط مختلف دو کشور مورد ارزیابی قرار گرفت و درنهایت راهکارها جهت ارتقاء برنامه ­ها ارائه شدند.
یافته­ ها
با بررسی تطبیقی- تحلیلی ساختار و عناصر هر دو برنامه­ ی دوره دکتری در ایران و دانشکده پنسیلوانیا، نتایج حاصله در بخش­ های تاریخچه و سیر تکاملی؛  ارزش ­ها، فلسفه، چشم­ انداز و رسالت؛ اهداف کلی دوره؛ شرایط پذیرش؛ ابعاد نقش و توانمندی­های مورد نیاز؛ محتوای برنامه آموزشی و محتوای دروس؛ آیین­ نامه ­ها و ضوابط دوره به تفکیک ارائه شده­اند. دوره دکترای پرستاری دانشکده پنسیلوانیا از سال 1984و در ایران از سال 1995 شروع شد، برنامه دوره­ی دکترای پرستاری هم در ایران و هم در دانشکده پنسیلوانیا براساس اصول برنامه ­ریزی استراتژیک بوده و دارای ارزش ­ها، فلسفه، چشم­انداز و رسالت است. تاکید بر ارزش ­های اسلامی در دوره دکتری ایران بیشتر بوده، تاکید ارزش ­های دانشکده پنسیلوانیا بیشتر بر روی عدالت، جامعیت و جهان شمولی، نوآوری و اثرگذاری است. فلسفه دوره دکتری در ایران معطوف به سلامت آحاد جامعه است درصورتی­که فلسفه دانشکده پنسیلوانیا معطوف به مردم سراسر جهان با فرهنگ­ های مختلف است. در چشم­ انداز دوره دکتری ایران مدت زمان 10 ساله جهت رسیدن به استانداردهای جهانی تعیین شده، درصورتی­ که در چشم­ انداز دوره دکتری پنسیلوانیا به رسمیت شناختن جهانی برنامه­ های دکتری این دانشکده از نظر تعالی در تحقیق، آموزش، بالین و سیاست­گذاری دیده می­ شود. اهداف کلی دوره دکتری ایران به تربیت نیروهای متخصص در زمینه­ های مختلف پرستاری و مشارکت در سیاست­گذاری­های بهداشتی محدود می­شود ولی در دانشکده پنسیوانیا، علاوه بر این دو مورد به مواردی چون رهبری بین­المللی، تربیت دانشمندان متخصص در حوزه ­های مختلف نیز اشاره شده است. رسالت پنسیلوانیا تربیت کردن رهبران و دانشمندان پرستار اثرگذار بین­ المللی بوده و دیدگاه فرامرزی در آن بسیار بارز است، ولی در ایران، دیدگاه ملی پررنگ­ تر بوده و کم­تر به اثرگذاری و یا نقش بین ­المللی دانشمندان پرستاری پرداخته شده است. شرایط پذیرش دانشجو در دوره دکتری پرستاری ایران با پنسیلوانیا متفاوت بوده، دانشکده پنسیلوانیا آزمون ورودی ندارد و حداقل حدنصاب نمرات امتحانات معتبر زبان انگلیسی در دانشکده پنسیلوانیا بیشتر از ایران است. از تفاوت­ های دیگر داشتن حد نصاب نمره امتحان (GRE) Graduate Record Examinations که امتحانی جهت اندازه­ گیری سه مهارت (استدلال کلامی، استدلال کمی و توانایی نوشتار نقادانه) است. از دیگر شرایط پذیرش دانشکده پنسیلوانیا داشتن مجوز (RN) Registered Nurse می­ باشد. تفاوت عمده دیگر این­ که دوره دکتری در ایران منحصراً به­ صورت دکتری فلسفه پرستاری D‏octor of Philosophy (PhD) ارائه می­ شود درصورتی­ که در دانشکده پنسیلوانیا علاوه بر دکتری فلسفه پرستاری، دوره دکتری بالینی پرستاری (DNP) Doctor of Nursing Practice نیز ارائه می­ گردد. دوره دکتری فلسفه پرستاری در مجموع شامل 14 واحد (7 واحد دروس اصلی 2 واحد آمار 5 واحد اختیاری) هم­راه با قبول شدن در آزمون جامع-دفاع از پروپوزال و پایان­ نامه می ­باشد.  7 واحد دروس اصلی تا حدودی با دروس اصلی دوره دکتری ایران هم­پوشانی دارند. واحدهای مثل علم پرستاری در حال تحول در دروس اصلی دکتری ایران وجود ندارد. مباحث رزیدنسی آموزشی و پژوهشی دوره دکتری پنسیلوانیا با تاکید بر نقش آموزشی و تحقیقی دانشجویان و متناسب با تجربه ­های قبلی آن­ها و مشورت با استاد راهنما تعیین می ­گردند که هرکدام یک واحد می­ باشند و در طول یک ترم تحصیلی ارائه می ­شوند. معادل دوره­ ها رزیدنسی آموزشی در برنامه­ ی آموزشی ایران، واحدهای کارآموزی در بالین یا تعداد واحدهای نظری که طی دوره دکتری برای دانشجویان دکتری پرستاری درنظر گرفته می­ شود. تاکید دوره دکتری پنسیلوانیا بر مباحث آماری در برنامه آموزشی این دانشکده مشهود می­ باشد، نکته جالب این­که برای هر مبحث آماری نرم­ افزار آماری ویژه ­ای آموزش داده می­ شود. در مورد 5 واحد اختیاری معمولاً دانشجویان مطالب و مباحثی را انتخاب می­ کنند که مستقیم یا غیرمستقیم با موضوع پایان­ن امه آن­ها مربوط باشد مثلاً روش­ های خاص آماری یا پژوهشی، رشته­ های نو ظهور مرتبط با پایان­ نامه و یا هر موضوعی که استاد راهنمای آن­ها پیشنهاد دهد. آزمون جامع و آزمون دفاع از پروپوزال به دو شکل کتبی و شفاهی برگزار و پایان­نامه بدون نمره و به­ صورت (رد شدن یا پذیرفته شدن) درنظر گرفته می­ شود. نقش ­های حرفه ­ای تعریف شده در دانشکده پنسیلوانیا به دو نقش محقق بودن یا دانشمند بودن محدود است، درصورتی که تعداد نقش ­های تعریف شده در ایران بیشتر بوده و بر توانمندهای آموزشی، پژوهشی، مدیریتی، تخصصی در هر دو دوره تاکید شده است. زمان آزمون جامع ترم 3 تحصیلی و مواد آزمون معمولاً از دروس اصلی ارائه شده در دو ترم اول و دوم می­ باشند. زمان دفاع از پروپوزال معمولاً ترم 4 یا 5 تحصیلی و باید بعد از گذراندن واحد سمینار ارائه شده در ترم 3 باشد. در دوره دکتری پنسیلوانیا درصورتی­که دانشجو دو نوبت در آزمون جامع یا آزمون دفاع از پروپوزال رد بشود از دانشگاه اخراج می­ گردد. مدت زمان تحصیل در دانشکده پنسیلوانیا بین 3 تا 7 سال می­ باشد که تا حد زیادی مانند دوره دکتری ایران است.




بحث و نتیجه ­گیری
مطالعه حاضر با هدف مقایسه تطبیقی- تحلیلی برنامه دوره دکترای پرستاری در نظام آموزشی ایران و دانشکده پرستاری پنسیلوانیا آمریکا انجام شد. باتوجه به این­که دوره دکتری نقطه عطفی در پیشرفت علم پرستاری و تربیت دانشمندان این حوزه می­باشد، می ­توان گفت شاید یکی از عوامل موثر در پیشرفت علم پرستاری در دانشکده­ های کشور آمریکا داشتن قدمت بیشتر و تحقیق بیشتر در این حوزه می­ باشد (19). ارزش­ های حرفه­ ای پرستاری در هر دو برنامه بر کرامت انسانی، تمامیت، استقلال، نوع دوستی و عدالت اجتماعی استوار بوده، اما دوره دکتری ایران بر حفظ ارزش­ های اسلامی تاکید داشته و در پنسیلوانیا بر نوآوری و اثرگذاری بین ­المللی تاکید بیشتری شده است. ارائه چشم­ انداز و رسالت برای موفقیت سازمان­ های آموزشی حیاتی ­اند چرا که این دو مسیر و اهداف بلند مدت سازمانی را تعیین کرده و از منظر رقابتی و جذب مخاطب به­ خصوص در عرصه­ ی بین ­المللی تاثیرگذار است (20). چشم ­انداز و رسالت بایستی مختصر، روشن و متناسب باشند تا اثرگذار و هدایت­ کننده مسیر پیش­رو باشد (21). در چشم ­انداز و رسالت دانشکده پرستاری پنسیلوانیا مزیت­ های رقابتی، رهبری بین­ المللی، پوشش دادن سلامت مردم همه کشورهای دنیا با فرهنگ­ های مختلف، اثرگذاری و نوآوری به چشم می ­خورد، درصورتی که در ایران رسیدن به استانداردهای بین ­المللی و برتری بین کشورهای منطقه به عنوان مزیت رقابتی درنظر گرفته شده است. چشم­انداز دوره دکتری ایران به ­صورت 10 ساله ترسیم شده این درحالی است که دانشگاه پنسیلوانیا مدت زمان خاصی را در چشم­ انداز خود که همان برتری نیرو فکری در سطح بین ­اللملی و به رسمت شناختن جامعیت دوره­ های دکتری این دانشگاه در سراسر دنیا است ذکر نکرده و شاید این نشان دهنده این باشد که این دانشگاه چشم­انداز خود را برای همیشه و ادامه­ دار ترسیم کرده است. حاج باقری در مطالعه خود گزارش کرد رسالت دانشگاه آلبرتا از دوره دکتری پرستاری آماده کردن دانش­ پژوهان پرستاری جهت گسترش دانش جدید و تسهیل تغییر در پیشبرد نتایج مراقبت­ های بهداشتی و پرستاری در یک زمینه جهانی برای قرن بیست و یکم است و هدف خود را سلامت جامعه جهانی قرار داده است درحالی­که در ایران این رسالت محدود به مرزهای جغرافیایی گشته است (22). کرمانشاهی و همکاران در مطالعه­ شان نیاز به بازبینی در برنامه ­های دوره تکمیلی را از نظر هم­سویی با فلسفه و رسالت و اهداف تربیتی پرستار به عنوان یک فرد فرامرزی مورد توجه قرار داده­اند (23). به ­طور کلی می­ توان گفت که فلسفه، چشم ­انداز و رسالت دانشکده پنسیلوانیا از یک دید رهبری در جهان همراه با تنوع و نوآوری برخوردار است که این دید برای دوره دکتری ایران محدودتر و مختصرتر می­باشد. باتوجه به ظهور رشته ­های نو ظهور علمی در پرستاری، بحث تنوع در آموزش و نیروی کار پرستاری، سلامت بین­المللی و چند فرهنگی، همکاری بین رشته­ای و درنهایت بحث رهبری پرستاری، گنجاندن این مسائل در فلسفه و چشم­انداز دوره دکتری پرستاری ایران در آینده امری اجتناب­ناپذیر است. دانشگاه پنسیلونیا هدف از ارائه دوره دکتری خود را پرورش دانشمندانی در حوزه علم و بالین پرستاری عنوان می­ کند و برای رسیدن به این هدف دوره ­های مختلف دکتری ازجمله دکتری فلسفه پرستاری و دکتری بالین پرستاری را ارئه می­دهد. این درحالی است که دوره­های دکتری بالینی پرستاری در کشور ما تعریف نشده است.  حاج­ باقری در مطالعه خود بیان نشان داد که برنامه آموزش دکتری پرستاری ایران قبل از سال 1395 به شکل دکتری تخصصی و تأکید آن بر تربیت استاد و ارتقای آموزش پرستاری است، درحالی­که در برنامه جدید، علاوه بر انتظار کسب مهارت های قبلی، مهارت­ های بالینی، مدیریتی و تخصصی هم اضافه شده است و به نظر می­رسد که برنامه ­ریزی مناسب و روشنی در جهت کسب این توانایی­ ها و تعریف مرز این دو حیطه صورت نگرفته است (24). نتایج مطالعه حقیقی مقدم نشان داد که فارغ­التحصیلان به عنوان مربی بالینی دارای صلاحیت­های بالینی و مهارت­های مورد نیاز را ندارند درنتیجه نمی­تواند انتظارات دانشجویان و کارکنان بالینی را برآورده کنند (25). لذا می­توان گفت که اهداف دوره دکتری پرستاری ایران سنگین، پیچیده، عمومی و زیاد هستند که درنهایت باعث سردرگمی فارغ ­التحصیلان این دوره و نرسیدن به تعالی در هر یک از زمینه­ها می­شود. تفاوت عمده شرایط پذیرش دانشجو در دوره دکتری پرستاری ایران و دانشکده پنسلوانیا این است که در دانشکده پنسیلوانیا آزمون ورودی وجود ندارد و فقط حد نصاب کسب نمره در آزمون (GRE) و ایلتس یا تافل تعیین شده است، نتایج مطالعات متعدد نشان داده ­اند که بین میانگین نمرات استدلال کلامی، استدلال کمّی، و تحلیلی کتبی امتحان GRE با اتمام موفق­ آمیز دوره دکتری در ارتباط معنی ­داری دارند (26). انجمن دانشکده ­های پرستاری آمریکا در بازنگری برنامه آموزشی دکترای پرستاری علوم جدیدی مانند انفورماتیک، فیزیولوژی، بیولوژی، اندازه­گیری بیوفیزیکی، ابزارسازی و ژنومیک را در اولویت قرارگیری در دوره دکتری درنظر گرفته است (27). Barbato و همکاران نیز به گنجاندن مباحثی مثل ژنتیک و ژنومیک در برنامه دوره دکتری پرستاری و هدایت تحقیقات و پایان­نامه­ های دانشجویان به این سمت تاکید داشتند (28).  Wyman و همکاران در بررسی برنامه ­ی درسی 120 دوره دکتری پرستاری در دنیا نشان دادند که مباحث فلسفه پرستاری، آمار، توسعه تئوری، روش ­های کیفی وروش­ های کمی تحقیق در همه ی آنها مشترک بوده و هسته اصلی دروس دوره دکتری پرستاری در دانشکده­ های پرستاری آمریکا شمالی " توسعه فلسفه و نظریه، آمار، روش­های تحقیق کیفی و کمی" می­باشد و تنها در نیمی از برنامه­ها "کاوشگری در پرستاری، ابزارهای علمی، آموزش روش تدریس و سیاستگذاری" دیده می شود و فقط یک سوم برنامه­ها، مباحث رهبری در پرستاری را پوشش می­دهند (13). دوره دکتری پنسیلوانیا از نظر ساختار و محتوای درسی با دوره دکتری ایران متفاوت است. فاحش­ترین تفاوت این است دوره دکتری پرستاری در ایران فقط تئوری محور بوده درصورتی که در پنسیلوانیا تمرکز بیشتری بر آموزش بالینی است. پیشنهاد می­ شود ارائه دوره دکتری بالینی پرستاری در ایران نیز، با الگوبرداری از دانشکده­های معتبر جهانی آغاز شود. در محتوی درسی دوره دکتری در ایران، دروسی مثل "تحولات علم پرستاری" یا "وظایف دانشمند پرستاری" دیده نمی­شود. در بُعد نقش ­های فارغ­ التحصیلان و صلاحیت­ های مورد نیاز، دانشکده پنسیلوانیا بر دو نقش علمی و تحقیقی، برای فارغ­ التحصیلان تاکید زیاد دارد. این در حالی است که ایجاد صلاحیت های تدریس در دانشجویان دوره ­های دکتری PHD و DNP جهت پذیرش نقش هیئت علمی پرستاری در آینده بسیار حایز اهمیت است (24).McNelis و همکاران، با تاکید بر این که برنامه درسی دکتری پرستاری، بایستی دانشجویان را برای پذیرش نقش هیئت علمی در آینده آماده و توانمند سازد ، در مطالعه شان نشان دادند که علی­رغم افزایش تعداد فارغ­التحصیلان هر دو برنامه دکتری P‏HD و DNP ، متاسفانه آن­ها آمادگی لازم جهت تحقق بخشیدن به نقش­ های تعریف شده برای هیئت علمی را ندارند، بنابراین بازنگری برنامه درسی هر دو برنامه دکتری PHD و DNP، جهت ارتقاء توانمندی فارغ­التحصیلان به عنوان عضو هیئت علمی حائز اهمیت است (29). از مهمترین چالش های برنامه دکترای پرستاری در ایران، از سویی تأکید صرف بر تئوری و پژوهش و غفلت از بالین بوده و از سوی دیگر عدم ارتقاء صلاحیت های تدریس و توانمند سازی دانشجویان برای ایفای نقش عضو هیئت علمی است که هر دو می تواند برای آینده ی حرفه ای پرستاری بالقوه آسیب زا باشد (30).
همچنین نتایج نشان دادند که بین قوانین آموزشی ایران و پنسیلوانیا در خصوص ارزشیابی دانشجویان، شباهت زیادی وجود دارد و هر دو بر امتحان جامع و اخذ پایان­ نامه در زمان تعریف شده تاکید می ­کنند. ولی علی­رغم شباهت­ های ساختاری دارای تفاوت­ های محتوایی نیز هستند. محتوی دوره دکتری پنسیلوانیا غنی­ و متنوع­ تر، بلندمدت، دانشجو محور و بالین محور بوده و بر رهبری جهانی و تربیت دانشمندان پرستاری برای سراسر دنیا تاکید دارد. برنامه ­ریزان آموزشی دوره دکتری در ایران، جهت ارتقاء کیفیت کوریکولوم دکترای پرستاری، بایستی  محتوای کوریکولوم را منطبق با تغییرات منطقه ای و جهانی و همگام با  دانشگاه های معتبر دنیا ارتقاء دهند.
از محدودیت­ های این مطالعه، عدم بررسی تفاوت­های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جوامع در مقایسه و تطبیق محتوای کوریکولوم دانشگاه­ های تحت مطالعه است. بسترهای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و نیازهای سلامتی جوامع نقش تعیین کننده ای در طراحی کوریکولوم ها داشته و عدم توجه به عوامل مذکور، اثر بخشی برنامه های آموزشی را تقلیل می دهند. براساس یافته­ های مطالعه حاضر، راه ­اندازی دکتری بالینی پرستاری در ایران، فراهم کردن زیرساخت­ های مناسب جهت تحقق این امر ازجمله نیازسنجی آموزشی، تقویت توانمندی­ های هیئت علمی، طراحی کوریکولوم آموزشی متناسب با جایگاه سازمانی و شغلی فارغ ­التحصیلان و تخصصی­ سازی، تقویت مهارت­ های آموزشی و بالینی دانشجویان دکتری، به ­روز کردن برنامه آموزشی دوره دکتری پرستاری متناسب با رشد علم و نیازهای جامعه و تغییرات الگوی بیماری­ ها، همکاری بین رشته ­ای، اهمیت به نقش رهبری پرستاری در زمینه علم، عمل و پژوهش، توجه به سلامت جهانی و تنوع واحدهای آموزشی برای بهبود برنامه دکتری پرستاری پیشنهاد می­ گردد.
قدردانی
پژوهشگران مراتب سپاس خود، از اساتید دانشکده پرستاری دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله (عج) که در انجام این مطالعه همکاری کردند را ابراز می­ دارند.