بین ­المللی­ سازی دانشگاه­ ها یکی از مهم­ترین موضوعاتی است که آموزش عالی در دو دهه گذشته با آن مواجه بوده است (3، 2، 1). نایت (Knight) بین ­المللی­ سازی آموزش عالی را به­ معنای فرایند تلفیق و درهم تنیده­ کردن کارکردهای آموزشی، پژوهشی و خدماتی مؤسسات آموزشی عالی بیان می­کند (3). دوویت (De Wit) نیز بین­ المللی شدن را مفهوم فرایند تلفیق بعد بین­ المللی، میان­ فرهنگی و یا جهانی در اهداف، نقش ­ها و ارائه آموزش دانشگاهی می ­دانند (4). موفقیت در راستای بین­ المللی شدن دانشگاه­ ها در کشورهای مختلف باتوجه به سطوح حکمرانی موجود و اعمال قـدرت توسط ایـن سطوح بر دانشگاه­ها، به ظرفیت یادگیری دانشگاه به ­عنوان نهاد و میزان سازگاری تغییرات با هویت دانشگاه و پذیرش آن­ها بستگی دارد. به این­منظور، به مجموعه­ ای از متغیرها شامل؛ "استقلال، تمرکز­گرایی، رسمیت­گرایی، استانداردسازی و انعطاف­ پذیری" توجه می­ شود. فوماسولی و همکاران (Fumasoli et al) عامل تأثیرگذار دیگری را نیز تحت عنوان "مشروعیت" نیز به این مجموعه افزوده ­اند (5).
دانشگاه­ ها در فرایند ایجاد تغییرات و تحولات و ظرفیت­ سازی در مسیر بین ­المللی شدن، تحت­ تأثیر حکمرانی هستند. حکمرانی در سازمان­ ها به ­عنوان فرایندها و ساختارهایی تعریف می­شود که روابط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را هدایت می­ کنند (6). حکمرانی چندلایهMulti-Level Governance  یا حکمرانی چندسطحی در آموزش عالی در سال­های اخیر مطرح­شده و زگاگا (Zgaga) سه سطح داخلی یا سازمانی مانند دانشکده و گروه، سطح مؤسسه ­ای مانند سطوح مدیریتی مؤسسات آموزش، و سطح بیرونی مانند حکمرانی نظام آموزش عالی و بین­المللی یا جهانی مانند حکمرانی نظام ­های آموزش عالی را برای آن عنوان کرده است (6). مدل ­ها و الگوهای مختلفی برای بین­ المللی­ سازی دانشگاه­ ها مطرح شده ­است از میان این مدل‌های ارائه‌شده می‌توان به الگوی بین‌المللی سازی نایت اشاره کرد. مهم‌ترین زیرساخت‌ها که آن‌ها را قالب یک چرخه برای بین ­المللی شدن معرفی می‌کند، عبارت‌اند از آگاهی ارکان دانشگاه و جامعه از اهمیت و منافع بین‌المللی شدن، ایجاد تعهد در دانشگاهیان، برنامه‌ریزی، عملیاتی­کردن برنامه‌ها، ارزیابی و نیز تقویت انگیزه‌ها (7). الگوی دیگری که براساس الگوی نایت شکل‌گرفته الگوی نه وجهی دوویت (De Wit) است که سه مرحله شامل: تحلیل زمینه که به تحلیل زمینه‌های درونی و بیرونی در اسناد و بیانیه­ های سیاستی تأکید دارد (4). الگوی مطرح‌شده دیگر الگوی رادزکی (Rudzeki) است این مدل شش مرحله‌ای که اجازه می‌دهد افراد همانند مؤسسات تجزیه‌وتحلیل کارها و مسائل را بپذیرند و تحلیل آن‌ها به‌طور متوالی و صحیح به‌کارگیرند (8). دیگر الگوی مطرح‌شده الگوی جیانگ (Jiang) است که برای بین‌المللی شدن دانشگاه‌ها بر چهار عامل شناسایی، تأمل، پاسخ و ادغام تأکید دارد (9). الگوی دیویس (Davies) بیان می‌کند دانشگاه‌ها از دیرباز تاکنون برحسب پژوهش و اعطای بورسیه تحصیلی دارای تفکر بین‌المللی بوده‌اند. با این‌حال، هم‌اکنون انتخاب روش‌های مبتکرانه در تکوین خط‌ مشی و نهادینه شدن بین‌المللی­ سازی دانشگاه‌ها ضروری است. دیویس نهادینه­ شدن بین‌المللی­ سازی دانشگاه در را دو بعد موقتی– نظام­ مند و مرکزی- حاشیه‌ای در یک ماتریس مورد بررسی قرار می‌دهد (10). الگوی بین‌المللی شدن آموزش عالی از منظر سیاست فرهنگی را نیز نیک ­بین و همکاران ارائه کرده‌اند. این الگو شامل مقوله­ های اصلی و جزئی هست که بیشترین تأکید آن بر محیط فرهنگی فراملی و ملی است. ابعاد این الگو شامل محیط بین‌الملل، محیط داخلی، حکومت و دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی است (11). همچنین الگوی بین­ المللی شدن دانشگاه‌ها در حوزه علوم ­انسانی و اجتماعی نیز الگوی دیگر ارائه ‌شده است و دارای 8 مؤلفه اصلی شامل مؤلفه تبادل استاد و دانشجو و پژوهشگر، تعامل و همکاری­ های علمی و پژوهشی، آموزش و پژوهش و خدمات بین‌المللی، تبادل دانش و نظریه، ایجاد فرهنگ بین ­المللی، جذب نخبگان، درآمدزایی و رقابت است (12). هرکدام از الگوهای مطرح‌شده از دیدگاه خود به بررسی روند بین‌المللی شدن پرداخته‌اند که از برخی مؤلفه‌های آن‌ها در پژوهش حاضر مورد بررسی قرارگرفته و برخی از مؤلفه­ های الگوی پیشنهادی نهایی را تشکیل می‌دهند.
همچنین بررسی سوابق پژوهش­ های بین ­المللی­ سازی  دانشگاه­ ها نشان می­ دهد محققان جنبه ­های مختلف این موضوع را مورد بررسی قرار داده ­اند. فیروزجائیان و خورسندی طاسکوه در مطالعه‌ای در سال 1397به شناسایی و تحلیل امتناع بین‌المللی­سازی دانشگاه‌های تخصصی پرداخته و عواملی مانند: فقدان اولویت رویکرد بین­ فرهنگی در برنامه‌ریزی آموزشی و درسی، عدم تدریس دروس به یک‌زبان بین‌المللی، پایین­ بودن حقوق اعضای هیأت علمی، عدم تمایل اساتید بین‌المللی به تدریس در دانشگاه‌های ایران، فقدان حمایت‌های مالی و سازمانی را شناسایی کردند (13). باقری­ مقدم و احمدی در پژوهشی به آسیب‌شناسی حکمرانی در نظام آموزش عالی ایران در سال 1397 پرداخته و فقدان انسجام‌بخشی عمودی و افقی، موانع ساختاری در سیاست‌گذاری آموزش عالی، تقابل حکمرانی درونی و بیرونی و فقدان پایگاه اطلاعاتی را موانع ساختاری می­دانند که حکمرانی آموزش عالی ایران را با مشکل مواجه کرده‌اند (14). پژوهشگرانی مانند خورسندی طاسکوه و فیروزجائیان به بررسی شرایط بین‌المللی شدن دانشگاه‌ها با تمرکز بر برنامه‌ریزی درسی بین­ فرهنگی پرداخته و سه­ مؤلفه مهم این امر شامل برنامه درسی بین فرهنگی، استفاده از اساتید بین ­المللی و انجام پژوهش­ های بین ­المللی را موردبررسی قرار داده ­اند (15).
الدیری و همکاران (Aldieri, Kotsemir & Vinci) در بررسی تأثیر همکاری­ های دانشگاهی- بین‌المللی در جریان دانش بین محققان بـرخی کشورهـای اروپایی نتیجه می‌گیرنـد که میـزان استقبال دانشگاه‌ها از همکاری‌های علمی بسیار زیاد بوده و به انباشت سرمایه انسانی و سرمایه‌گذاری در آن در راستای تحقق رشد اقتصادی مناسب، کمک شایانی می‌کند (16). کورتز (Courts) نیز در پژوهشی به بررسی مدلی در حال شکل‌گیری بین المللی­سازی یک مؤسسه می­ پردازد. نتایج مربوط به مدل پژوهشی نشان داد که سه سطح عوامل توانمندساز که برای موفقیت برنامه‌های آموزشی بین‌المللی مهم هستند عبارت‌اند از: رهبری، زیرساخت‌های راهبردی، فرهنگ مؤسسه (17). همچنین مطالعه انجام شده توسط رامی و همکاران در مورد بین‌المللی شدن در آموزش عالی نیز نشانگر آن است که برنامه درسی بین‌المللی باید بخش عمده از دانشجویان که در سراسر سال‌های تحصیلی‌شان به خارج از کشور نرفته‌اند را درگیر سازد و دانش و تجربه‌ی میان ­فرهنگی و بین‌المللی در درون‌هسته برنامه درسی ساخت یابد تا تمام دانشجویان بتوانند از آن بهره‌مند شوند و اندیشه بین‌المللی سازی در درون دانشگاه‌ها محقق گردد (18). ویلیامز (Williams) نیز در پژوهش با عنوان   بین­المللی­سازی برنامه درسی، چالش­های بین­المللی­سازی را بدین شرح برشمردند: حمایت و سیاست‌های دانشگاهی، سرمایه‌ها، منابع مالی، ساختار سازمانی و ارتباطات، استقلال اعضای هیأت علمی، مهارت‌ها و دانش بین­فرهنگی، نگرانی‌های محتوایی و مربوط به روش تدریس (19).
برای درک روابط و پیچیدگی­ های موجود برای بین­ المللی سازی دانشگاه ­ها به الگویی نیاز هست که بتواند ساخت و روابط بین ابعاد بین المللی­ سازی دانشگاه­ ها را باتوجه به سطوح حکمرانی موجود تبیین کند. الگوپردازی بین ­المللی­ سازی دانشگاه ­ها راه را برای درک روابط آن­ها و چگونگی تأثیر و تأثر هریک از مؤلفه­ های آن­ها هموار می­ کند و نیز در فرایند بین ­المللی­ سازی دانشگاه، یاری­دهنده مدیران و تصمیم ­گیرندگان این حوزه خواهد بود. همچنین از آن­جا که 6 دانشگاه ایرانی در طرح کمک بین ­المللی اراسموس همکاری داشته و این شش دانشگاه از اهمیت ویژه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی برخوردارند بررسی آن­ها می ­توانند اطلاعات کاملی را در اختیار محقق قرار دهد تا با استفاده از آن­ها به الگوپردازی در این­ باره بپردازد. بنایراین مساله اصلی پژوهش حاضر این بود که الگوی بین ­المللی­ سازی دانشگاه­ های ایران با تأکید بر حکمرانی چندسطحی مشتمل بر چه ابعاد و   مؤلفه ­های می­ باشد.
روش ­ها
پژوهش حاضر یک مطالعه ­ی کیفی از نوع تحلیل محتوا است. با توجه به موضوع پژوهش در دسترس­ نبودن ابزار  اندازه­گ یری، ناشناخته ­بودن متغیرها و عدم ­وجود چارچوب هدایت­ کننده یا نظریه برای پژوهش، پژوهشگر ملزم به استفاده از روش ­کیفی برای کشف موضوع موردمطالعه است. کرسول و پلانو کلارک (Creswell, Plano Clark) مطالعات پدیدارشناختی را مطالعاتی معرفی می ­کند که اغلب با درک، مفاهیم، نگرش و عقاید افراد سروکار دارند (20). در این پژوهش نیز بررسی ادراک­ ها، نگرش ­ها و تجارب زیسته افراد در ارتباط با موضوع پرداخته شد. در این راستا با توجه به این­که همه دانشگاه­ های دولتی ایران جامعه مورد پژوهش را تشکیل می­ دادند از بین آن­ها دانشگاه ­های مشارکت­ کننده در طرح کمک بین­المللی آراسموس که به­دلیل اهمیت جغرافیای، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و امنیتی انتخاب شده­اند و با سه دانشگاه اروپایی در این طرح همکاری می­ کنند، به ­عنوان نمونه درسال 1397-1396 انتخاب شدند. لذا به توصیف و تحلیل تجارب و ایده ­های مدیران و اعضای هیأت علمی 6 دانشگاه ­ها شهیدچمران اهواز، شیراز، کردستان، علامه طباطبایی، فردوسی مشهد و دانشگاه سیستان و بلوچستان در ارتباط با الگوی بین ­المللی­ سازی دانشگاه­ ها با تأکید بر حکمرانی چندسطحی اقدام شده ­است. 19 عضو هیأت علمی که اطلاعات جامع و کاملی در ارتباط با بین­المللی­ سازی  دانشگاه ­ها داشته و علاقه­ مند به اشتراک­گذاری آن بودند و  در این زمینه پژوهشگر را یاری و ازطریق روش نمونه­ گیری هدفمند گزینش شدند. مصاحبه ­ها در محل کار هرکدام از اعضای هیأت علمی در دانشگاه­ ها به­ صورت حضوری صورت پذیرفت و پرسش­های طراحی­شده نیز براساس مبانی نظری و پیشینه پژوهشی و باتوجه به سوالات پژوهش حاضر پرسیده شد. در این مصاحبه­ها با استناد به­نظر مهرعلیزاده و همکاران از تمامی افراد، پرسش ­های نیمه­ ساختار­یافته مشابه ی پرسیده شد و آن­ها می­ توانستند پاسخ خود را به هرطریق که مایل باشند ارائه دهند. مصاحبه ­کننده نیز می ­توانست با توجه به پاسخ­ ها، پرسش ­های دیگری را نیز مطرح و پاسخ ­های ارائه ­شده را با یادداشت­ برداری و استفاده از ضبط ­صوت جمع ­آوری نماید تا اشباع نظری صورت گیرد (21). براین ­اساس سوالات پژوهش شامل: "بین ­المللی سازی دانشگاه ­ها چه ابعاد و مؤلفه ­های را دربر می­ گیرد، و چه دانشگاهی را می ­توان دانشگاه بین­ المللی دانست؟ دانشگاه شما چه اقداماتی در زمینه بین­ المللی ­سازی انجام داده ­است؟" داده­ ها به­ صورت انفرادی و همراه ضبط­ صوت و یادداشت­ برداری جمع­ آوری گردید. بعد از رسیدن به اشباع نظری برای تجزیه و تحلیل داده ­های پژوهش با تفکیک متن مصاحبه­ های انجام ­شده به عناصر دارای پیام، کدهای باز استخراج شدند و سپس در مرحله کدگذاری اولیه، مفاهیم اولیه برگرفته از داده ­ها شامل 700 کد شکل گرفت. در مرحله کدگذاری ثانویه، مفاهیم مشترک در مقوله­ های بزرگتری دسته ­بندی شدند و نیز سعی ­شد مقوله ­ها در قالب دسته ­های بزرگ مفهومی طبقه ­بندی شوند. مرحله بعد کدگذاری محوری بود که مقوله­ ها در قالب خوشه­ های بزرگتر دسته­ بندی شده و سپس به مقایسه مقوله­ های به­ دست­ آمده پرداخته شد. همچنین جهت سنجش اعتبار صوری و محتوایی ابعاد و مؤلفه­ های استخراج ­شده در اختیار اعضای هیأت علمی  شرکت­ کننده قرار گرفت و تأیید آنان دریافت و نظرات تکمیلی آنان نیز اعمال و نیز با دقت ­نظر اساتید راهنما و مشاور افزایش قابلیت اعتماد داده ­ها صورت گرفت. پژوهشگر کوشیده است تا با ارائه توصیف ­غنی از گزارش پژوهش، و به ­منظور ارزیابی نتایج و قابلیت کاربرد تحقیق در سایر زمینه­ ها بتواند  بر قابلیت انتقال مطالب نیز افزود. سپس مصاحبه ­های انجام­ شده شماره گذاری و هویت و اطلاعات مربوط به مصاحبه­ شوندگان نزد پژوهشگر محرمانه خواهد ماند. کد اخلاق این اثر در دانشگاه شهید چمران اهوازScu.ac.ir/ 57560,3,24,98/EE است.
یافته ­ها
پس از تحلیل 19مصاحبه­ های انجام­ شده، 510 گزاره مفهومی به ­دست ­آمد که با توجه به اشتراکات معنایی آن­ها الگوی پیشنهادی بین ­المللی ­سازی دانشگاه­ ها در 5 دسته شامل: عوامل سیاسی و حکومتی، علمی و فناوری، انسانی و فرهنگی، عوامل ساختاری و سازمانی و عوامل اقتصادی و اجتماعی تقسیم ­بندی شدند.
الف) عوامل سیاسی و حکومتی: برای پاسخگویی به این پرسش از تحلیل مصاحبه­ ها، 76 گزاره مفهومی در ارتباط با عوامل تأثیر­گذار سیاسی و حکومتی به ­دست آمد. عوامل سیاسی و حکومتی شامل عوامل مختلف و متعدد حاکم بر کشور و نیز منطقه است که به ­عنوان یک محیط خارجی روابط دانشگاه، سیاست ­ها و برنامه ­های دانشگاه را تحت­ تأثیر خود قرار می ­دهد. از دیگر سو این عوامل در داخل دانشگاه به­ عنوان یک سیستم اجتماعی نیز مانند سطوح تصمیم ­گیری برنامه­ های بین ­المللی شدن دانشگاه را تحت ­تأثیر قرار می­ دهند. در مرحله کدگذاری محوری برای این بخش، 3 مقوله بدست ­آمده است.
تعاملات دیپلماتیک بین المللی: در چندین مصاحبه این نکته مطرح شد که برنامه­های دانشگاه­ها به شدت تحت­ تأثیر سیاست­ های حاکم بر کشور و نیز تعاملات سیاسی و بین ­المللی کشور است و همین­طور برنامه بین ­المللی ­سازی دانشگاه ­ها نیز در همین راستا در دستور کار دانشگاه­ ها قرار گرفته است. دانشیار دانشگاه شیراز در این باره اذعان می­دارد "......اراده و خواست سیاسی دولت­ ها و نیز خط مشی سیاسی در این زمینه بیشترین تأثیر را دارد..." (م 7). استادیار   دانشگاه کردستان از دیگر تغییرات لازم برای تسهیل فرایند بین ­المللی­ سازی دانشگاه و دانشگاهیان را "...... چالش گرفتن ویزا و نامه­ نگاری­ های مربوط به ورود و خروج دانشجویان و اعضای هیأت علمی..." می­ داند (م 8). با توجه به آن­چه بیان شد یکی از مؤلفه ­های مهم و تأثیرگذار بر بین ­المللی ­سازی دانشگاه ­ها را می­ توان کیفیت تعاملات دیپلماتیک بین ­المللی دانست.
وجهه بین­ المللی برنامه ­های راهبردی دانشگاه: برای تحقق هر هدف، نیاز به برنامه­ای مدون و با پشتوانه قوی است که بتواند راه را هموار سازد. دانشگاه­ها نیز برای بین­ المللی­ سازی به برنامه­ ای مدون و راهبردی نیاز دارند. دانشیار دانشگاه شیراز در این­ باره بیان می ­کند "... در مرحله نخست نیاز است دانشگاه ­ها با توجه به وضعیت خود یعنی با تحلیل سوات برنامه ­ای راهبردی برای بین ­المللی­ شدن متناسب با شرایط موجود دانشگاه خود داشته باشند و این برنامه برای هر دانشگاه متفاوت خواهد بود...." (م 7). نظرات استادان نشان می­ دهد یکی از مهم­ترین اقدامات و نیز از ضرورت­ های   گام­ برداشتن در این زمینه، داشتن برنامه­ ی راهبردی بین­ المللی برای دانشگاه ­هاست.
ایدئولوژی ­های برنامه­ های توسعه ملی: یکی از کارکردهای و اهداف مهم دانشگاه ­ها پوشش نیازهای منطقه ­ای است که در آن قرار دارند و توسعه منطقه و کشور به ­دنبال آن خواهد بود. استادیار دانشگاه شیراز در این باره بیان می­ کند "...... بین­ المللی ­شدن دانشگاه ­ها می ­تواند نظام تولید دانش کشور را به بلوغ برساند و به­ دنبال آن توسعه ملی و محلی را داشته باشد..." (م 6). از دیدگاه یک استادیار دانشگاه شیراز و یک نفر دانشیار دانشگاه فردوسی، ".... نیاز است برنامه­ های بین­ المللی سازی دانشگاه ­ها در نظام­ های بالادستی آموزش عالی وجهه قانونی پیدا کنند.... ساختار و چارچوب این  نظام­ های بازنگری شود..." (م 16، 5).
ب)عوامل اقتصادی و اجتماعی: از نظر اقتصادی استدلال می­ شود که بین ­المللی­ سازی سبب افزایش سرعت توسعه علمی کشورها می ­شود و نیز انبوهی از تجارب و پیوند­های اقتصادی را ایجاد می­ کند و درنتیجه تجارت و صنعت علم به منزله یکی از منافع اقتصادی گسترش می­ یابد. از تحلیل مصاحبه ­ها 95 گزاره معنی ­دار استخراج و در مرحله کدگذاری محوری نیز 4 مقوله فرعی برای عوامل اقتصادی و اجتماعی بدست آمد که شامل رقابت برای کسب منابع، پاسخگویی به نیازهای جامعه و محیط پیرامونی، تجاری­ سازی و نیز موقعیت جغرافیایی و منطقه ­ای دانشگاه است.
رقابت برای کسب منابع: یکی از اهداف و نیز برنامه ­های دانشگاه ­ها در راستای قرار گرفتن در برنامه ­های بین المللی، استفاده از فرصت­ های بی­ شمار و متعددی است که روابط بین­ المللی دانشگاه ­ها فراهم می ­آورند تا بتوان با استفاده از این فرصت­ ها درآمد و منابع مالی را برای دانشگاه، محیط پیرامون دانشگاه و جامعه به ارمغان آورد. به­ عقیده استاد دانشگاه شهید چمران اهواز "... نیاز شرکت ­های بزرگ و چندملیتی نیروی انسانی ماهر است که بتواند در کشورهای مختلف درآمد ایجاد کند...." (م 3).
پاسخگویی به نیازهای جامعه و محیط پیرامونی: دانشگاه­ها جدای از محیط خود تعریف نمی­شوند و جزئی از محیط جامعه هستند که باید در راستای برآورده­کردن نیازهای جامعه گام بردارند و به­تبع آن برای دانشگاه بین ­المللی این مهم اولویت بیشتری پیدا خواهد کرد. استاد دانشگاه شهید چمران اهواز در این باره می­گوید "... بین ­المللی­ سازی مقوم و مکمل وظایف ملی و منطقه ­ای دانشگاه­ ها است..." (م 3).
تجاری­ سازی: در این زمینه نیز ارتباط با صنعت داخلی و ملی، دسترسی به منابع کار جهانی و نیز معرفی دستاوردها و توانایی­ های علمی- آموزشی و پژوهشی دانشگاه به جامعه مدنظر است. استاد دانشگاه شهید چمران اهواز می­ گوید ".....می­ توانیم از ارتباطات دانشگاه ­ها با دانشگاه­ های کشورهای حاشیه خلیج­ فارس برای کسب درآمد استفاده کنیم و این یک فرصت برای دانشگاه­ ها است..." (م 2). از دانشگاه­ ها انتظار می­ رود که علاوه ­بر تحقق دو رسالت اصلی آموزش و پژوهش، در توسعه اقتصادی و اجتماعی جامعه نیز به طرق مختلف مشارکت داشته باشد.
موقعیت جغرافیای و منطقه ­ای دانشگاه: استاد دانشگاه شهید چمران اهواز در این مورد بیان کرد "... دانشگاه ­های غرب کشور باید از هم­جواری با کشورهای عربی به ­عنوان یک فرصت استفاده کنند تا بتوانند در رشته ­های موردنیاز آن­ها سرمایه ­گذاری کنند..." (م4). با بین المللی شدن دانشگاه­ها انتظار می ­رود شرایط مناسب اقتصادی در جامعه فراهم گردد و دانشگاه­ ها با استفاده از فرصت ­های استراتژیک به­ وجود­آمده این امر را فراهم سازند. میچل­مور و رولی (Mitchelmore & Rowley) نیز وظیفه یک دانشگاه بین­ المللی را ایجاد شایستگی­ های لازم را در دانشگاه یان برای ایفای نقش کلیدی و حیاتی در رشد موفقیت­ آمیز یک کسب و کار جدید، مستقل و سازمانی می ­دانند (22).
ج) عوامل علمی و فناوری: در زمینه عوامل علمی و فناوری 107 گزاره معنی ­دار به­ دست آمد که پس از کدگذاری محوری به 4 مقوله فرعی شامل ماهیت علم و دانش، برنامه­ های درسی و آموزشی، فناوری و تجهیزات آموزشی و پژوهشی و نیز تولید و نشر علم، تقسیم شدند. این 4 مقوله ­فرعی در پرسش اول پژوهش پاسخ داده­ شده .
ماهیت علم و دانش: استاد دانشگاه شهید چمران اهواز در باره ماهیت علم و دانش معتقد است "... برای این­که موضوع بین­ المللی شدن دانشگاه ­ها را مورد بررسی قرار دهیم باید این نکته را مدنظر داشته باشیم که دانش مفهومی چندبعدی است...." (م 1). همچنین استاد دانشگاه کردستان می­ گوید "... آنچه وظیفه دانشگاه است تولید دانش است، دانش محرک اصلی توسعه جامعه است و در این توسعه دانشگاه ­ها نقش اساسی دارند..." (م 10).
برنامه­ های درسی و آموزشی: ایجاد و تقویت رشته ­های متناسب با نیاز جامعه، معادل ­سازی دروس و مدارک دانشگاهی، شناسایی و سرمایه­ گذاری در رشته­ های کارآمد، کیفیت بخشی و تعمیق برنامه­ های درسی، تدریس و ارائه دروس به دیگر زبان­ ها و نیز فراهم­ سازی زیرساخت­ های آموزشی.
v فناوری و تجهیزات آموزشی: دسترسی به تکنولوژی­ های روز دنیا، ایجاد و توسعه سامانه ­های مناسب الکترونیکی، ایجاد و توسعه مدیریت بانک اطلاعات، اینترنت و پهنای باند مناسب، فراهم ­سازی زیرساخت­ های آزمایشگاهی و فراهم­ کردن امکانات سخت ­افزاری و نرم ­افزاری.
تولید و نشر علم: استادیار دانشگاه علامه طباطبایی می ­گوید "... امروزه تعریف دانشگاه یعنی تولید علم و دانش و این امر مساوی با بین­ المللی سازی دانشگاه­ هاست ....." (م 12). برای این مقوله نیز مصاحبه­شوندگان مواردی از این قبیل را مطرح کرده­اند: ایفای نقش بیشتر در تولید و نشر دانش، تضارب افکار و رقابت­های علمی، ارائه و معرفی ایده­ های بومی در سطح جهانی، تفاهم­ نامه­ ها و قراردادهای پژوهشی مشترک و برگزاری و شرکت در همایش ­ها و نمایشگاه ­های علمی بین­ المللی.
د) عوامل انسانی و فرهنگی: برای این مقوله نیز ابتدا از مصاحبه­ های صورت گرفته 119 گزاره معنِی­ دار استخراج شد و سپس از دسته­ بندی آن­ها در کدگذاری محوری، سه­ مقوله ­ی توانمندسازی نیروی انسانی، تعاملات فرهنگی و نیز انگیزش نیروی انسانی به ­دست آمد.
توانمندسازی نیروی انسانی: آن­چه در بین ­المللی­ سازی دانشگاه نقشی مهم را برعهده دارد نیروی انسانی ماهر است که می­ تواند تسهیل ­کننده این فرایند باشد. نیروی انسانی دانشگاه ­ها شامل اعضای هیأت علمی، دانشجویان و کارکنان دانشگاه­ ها است. در همه مصاحبه­ ها به این امر مهم اشاره شد و سرمایه ­گذاری و توانمندسازی آن مورد تأکید قرار گرفت. استادیار دانشگاه سیستان و بلوچستان معتقد بود که ".... دانشجویان را باید آموزش دهیم تا توانایی ­های خود را در عرصه بین­ المللی به نمایش بگذارند..." (م 18). بنابراین نیاز است آموزش نیروی انسانی را در دستورکار برنامه­ های بین­ المللی­ سازی دانشگاه ­ها قرار گیرد.
تعاملات فرهنگی: مصاحبه­ شوندگان به اتفاق این باور را داشتند که تعاملات و تبادلات فرهنگی می­ تواند ظرفیت­ های کشورما را به جهان بشناساند و دانشگاه­ های ما این ظرفیت را دارند که در این جهت گام بردارند. از دید استادیار دانشگاه شیراز "... یکی از راه­ های افزایش درک و فهم بین ­فرهنگی، بین­ المللی­ سازی دانشگاه است که دانشگاه می­ تواند پیشگام برطرف­ کردن چالش­ های موجود در این زمینه باشد..." (م 5). نایت و دوویت (Knight & De Wit) معتقدند که یکی از ابعاد بین ­المللی­ سازی، ارتقای هویت ملی است و این ابزاری برای معرفی زبان و فرهنگ ملی کشورها در عرصه بین ­المللی است (4،3). همچنین تحقیقات نشان می ­دهد که رهبران سیاسی که در کشورهای خارجی تحصیل کرده ­اند، دارای تعلقات ملی، فرهنگی و وطن ­دوستی قوی­ تری هستند (23).
انگیزش نیروی انسانی: انگیزه، محرک اصلی فعالیت­ های بشر است و برای بین ­المللی ­سازی دانشگاه نیز این امر اهمیت دارد که انگیزه موردنیاز چه به ­صورت شخصی و چه به ­صورت سازمانی برای افراد فراهم گردد. استادیاردانشگاه علامه طباطبایی بیان کرد "... برای دانشجویان شاگرد اول مشوق­ هایی از مسافرت­ های یک هفته ای تا کم­ هزینه یک ترم تحصیل در دانشگاه ­های خارج از کشور در نظر گرفته شده است..." (م 11). آن­چه در فرایند بین ­المللی ­سازی اهمیت دارد ایجاد و تداوم انگیزه ­های فردی و گروهی در میان دانشگاهیان برای حرکت به سمت بین­ المللی­ سازی است. پژوهش فتحی واجارگاه و همکاران نیز نشان می­ دهد تجربه، نگرش، دانش و نیز انگیزه درونی دانشگاهیان در بین ­المللی سازی بسیار مهم است (24).
و) عوامل ساختاری و سازمانی: عوامل سازمانی و ساختاری دانشگاه یکی از عوامل مؤثر در بین ­المللی شدن دانشگاه ­هاست، در این زمینه نیز تحلیل مصاحبه­ ها بیانگر 112 گزاره معنی­ دار بود که در مرحله کدگذاری محوری 3 مقوله مدیریت سازمانی، استقلال دانشگاه و گروه ­ها (سطوح تصمیم­ گیری) و کارکردهای دانشگاه (سیاست­ ها و رویه­ های جذب استادان و دانشجویان بدست آمد.
مدیریت سازمانی: این مقوله شامل موارد مختلفی از جمله عزم و اراده مدیران، تغییر در ذهنیت و عملکرد مدیران دانشگاهی نسبت به فرایند بین ­المللی شدن، به­ کارگیری الگوهای صحیح و پیشرفته مدیریتی، تغییر در ابعاد ساختار کنونی دانشگاه، وجود معاونت بین ­الملل در دانشگاه­ ها، هماهنگی تصمیمات و اقدامات در همه زیرمجموعه ­ها، اصلاح و بازنویسی آیین­ نامه ­ها و دستورالعمل­ ها با رویکرد بین ­المللی است که در مصاحبه­ های اعضای هیأت علمی بر آن­ها تأکید داشتند. از دیدگاه استادیار دانشگاه علامه طباطبایی ".... بدنه آموزش عالی ایران نسبت به بین­ المللی شدن، بسیار تشنه است اما ساختار موجود سنگلاخ ­ها و موانع خیلی­ بزرگ بر سر راه آن ایجاد می­ کند..." (م11).
استقلال دانشگاه و گروه ­ها (سطوح تصمیم­گیری): در مصاحبه ­های مختلف بر استقلال دانشگاه ­ها در تصمیم­ گیری­ ها و نیز کاهش تمرکز نظام حاکم بر آموزش عالی، تأکید شد. استادیار دانشگاه علامه طباطبایی معتقد بود که ".... حداقل و کمترین کار در این زمینه این است که سطوح بالای انعطاف­ پذیری را درهمین ساختار متمرکز داشته باشیم و یا آن را ایجاد کنیم ...." (م 13). با توجه­به آن­چه در دانشگاه ­های مختلف مورد مصاحبه مطرح شد، متمرکز­بودن نظام آموزش عالی به مانعی­بر فعالیت­ های دانشگاه ­ها ازجمله فعالیت­ های مربوط به بین­المللی سازی تبدیل شده است و دانشگاه ­ها ترجیح می­دهند در زمینه ­های مختلف ازجمله: جذب استادان، جذب دانشجویان، تصمیم­گیری­ ها، تعریف رشته­ ها، برنامه­ های درسی، ارتباط با دیگر دانشگاه ­ها و نیز تأمین بودجه، استقلال داشته باشند و وظایف مربوطه به دانشگاه­ها سپرده شود.
کارکردهای دانشگاه( سیاست­ ها و رویه­ های جذب استادان و دانشجویان): کارکردهای دانشگاه به­ خصوص در زمینه­ های مربوط به فعالیت ­های بین­ المللی­ سازی نیاز به تغییراتی دارند که بتوانند فرایند بین ­المللی شدن در دانشگاه را تسهیل کنند. استادیار دانشگاه سیستان و بلوچستان به پویایی سازمانی دانشگاه اشاره نمود "..... دانشگاه را به سازمانی پویا و با نشاط تبدیل کنیم..." (م 19). شکل شماره یک الگوی به ­دست آمده شامل ابعاد و مؤلفه­ ها بین­ المللی سازی دانشگاه­ ها را نشان می ­دهد.

براساس اطلاعات جمع‌آوری‌شده و تحلیل آن‌ها الگوی پیشنهادی بین‌المللی ­سازی دانشگاه‌ها با تأکید بر حکمرانی چند سطحی شکل گرفت. با استفاده از روش کدگذاری، پس از تحلیل 19مصاحبه­ انجام‌شده، 510 گزاره مفهومی به ­دست آمد که با توجه ­به اشتراکات معنایی آن‌ها در 5 بعد شامل: ابعاد سیاسی و حکومتی، علمی و فناوری، انسانی و فرهنگی، ساختاری و سازمانی و بعد اقتصادی و اجتماعی تقسیم‌بندی شدند.
الگوی پیشنهادی بین‌المللی ­سازی مطرح‌شده در پژوهش حاضر با الگوی مطرح‌شده توسط نیک‌بین و همکاران نیز از برخی جهات مشابهت دارد. الگوی بین‌المللی شدن آموزش عالی از منظر سیاست فرهنگی شامل 4 مقوله اصلی؛ حکمرانی، محیط بین‌الملل، محیط داخلی (فرهنگ ملی) و همچنین دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی است و این مقولات در پژوهش حاضر نیز مورد توجه قرار گرفته و بر تأثیر حکمرانی چند سطحی بر بین‌المللی شدن آموزش عالی، صحه گذاشته است (11). در همین رابطه، نایت مدل (3) فرایند چرخه‌ای را برای بین‌المللی ­سازی دانشگاه‌ها مطرح کرد که در الگوی پیشنهادی پژوهش حاضر نیز همسو با اظهارات نایت می­ باشد. در الگوی طراحی‌شده توسط رادزکی بر تغییرات سازمانی، نوآوری در برنامه‌ها، توسعه کارکنان، جابجایی دانشجو تأکید می‌شود (8) که در الگوی پیشنهادی پژوهش حاضر نیز مورد توجه قرارگرفته و در ذیل عوامل ساختاری و سازمانی و انسانی و فرهنگی گنجانده ‌شده‌اند. در مدل ارائه ‌شده توسط جیانگ (Jiang) چهار عامل شناسایی، تأمل، پاسخ و ادغام معرفی‌شده است که در نخستین گام آن یعنی شناسایی به شناخت شرایط سیاسی موجود، شرایط اقتصادی، آموزشی و فرهنگی/ اجتماعی تأکید دارد (9) و در پژوهش حاضر نیز این امر مورد توجه قرارگرفته و از این‌رو نتایج پژوهش با الگوی جیانگ نیز هم­خوانی دارد. الگوی ارائه‌شده توسط مانینگ دو بعد ساختار و بازخورد (10) را به مدل نایت افزوده که در بعد ساختار بر تمرکز و عدم تمرکز در آموزش عالی و اثرات آن بر بین‌المللی شدن دانشگاه‌ها تأکید شده است از حیث توجه به عامل ساختار به­ عنوان یک عامل مستقل، نتایج پژوهش حاضر با آن الگو نیز هم­خوانی دارد. همچنین در الگوی بین‌المللی شدن دانشگاه‌ها در حوزه علوم ­انسانی و اجتماعی که توسط جعفری و همکاران ارائه‌شده به 8 مؤلفه اصلی شامل تبادل استاد و دانشجو و پژوهشگر، تعامل و همکاری‌های علمی و پژوهشی، آموزش و پژوهش و خدمات بین‌المللی، تبادل دانش و نظریه، ایجاد فرهنگ بین‌المللی، جذب نخبگان، درآمدزایی و رقابت اشاره می‌شود (12) که همه این مؤلفه‌ها به‌نوعی در مقوله‌های پژوهش حاضر نیز تأیید شده ­اند.
بنابراین با توجه به الگوی پیشنهادی به­ دست آمده می­ توان گفت بین­ المللی ­سازی دانشگاه ­ها مشتمل بر 5 بعد می­ باشد که هرکدام نیز مؤلفه ­های را شامل می ­شوند. لازم به­ذکر است عوامل شناسایی­شده به­صورت کیفی بوده و برآمده از 6 دانشگاه است که در طرح کمک بین ­المللی آراسموس(Erasmus Plus) مشارکت دارند و برنامه­ های بین­ المللی خود را آغاز کرده­اند. از این رو ممکن است تکرار آن در دیگر دانشگاه­ها نتایج متفاوتی را به­همراه داشته باشد. بررسی گسترده­تر این تحقیق در بعد کمی و آگاهی از ادراکات و دیدگاه­های اعضای هیأت علمی دانشگاه ها، برای فهم  عمیق­تر و گسترده­تر از این فرایند، ضروری به­نظر می­رسد. همچنین با توجه به آنچه از پژوهش حاضر بدست آمد می­توان پیشنهادهای زیر را برای بین ­المللی سازی در دانشگاه ­ها مطرح کرد:  توجه به اولویت­های کشور، برنامه­ریزی راهبردی برای بین­المللی­کردن دانشگاه­ها، مشارکت فعالانه هیأت علمی، به ­رسمیت شناختن بعد بین ­المللی در بیان رسالت و دستورالعمل­ های دانشگاه؛ بکارگیری سیاست­ های پاداش­ دهی و ارتقا در تقویت مشارکت اعضای هیأت علمی و کارکنان در فعالیت­ های بین ­المللی، حمایت از خدمات دانشگاهی نظیر (پذیرش دانشجو، ثبت نام، وام های دانشجویی و دانش­آموختگان و فناوری اطلاعات، کتابخانه، تدریس و یادگیری، بهبود برنامه ­های درسی، آموزش هیأت علمی و کارکنان، عرضه و تقاضای رشته­ های دانشگاهی ایران در سطح منطقه و جهان، ایجاد مراکز منطقه­ای و تخصصی، ایجاد انجمن­های علمی بین ­المللی، رصد فعالیت ­های بین ­المللی و بین ­فرهنگی  دانشگاه ­ها، ارتباط با گروه­ های فرهنگی و نژادی در سایر کشورها.
از محدودیت­ های پژوهش حاضر می­ توان به اختصاص مطالعه به ذی‌نفعان داخلی دانشگاه دانست و سطوح حکمرانی بیرونی دانشگاه ­ها مورد بررسی قرار نگرفته ­است؛ درصورتی‌که بهتر آن است که سطوح حکمرانی بیرونی دانشگاه هم، مورد بررسی قرار گیرند. مسائل و مشکلات ناشی از بکاربردن ابزار تحقیق (مصاحبه) و نیز لازم است در تعمیم نتایج پژوهش حاضر به سایر دانشگاه­ ها جانب احتیاط رعایت گردد.
قدردانی
از مدیریت روایط بین­ الملل و اعضای هیأت علمی شش دانشگاه موردمطالعه که برای انجام پژوهش حاضر همکاری داشته و وقت گرانبهای خود را در اختیار محقق قرار دادند، کمال سپاس­گزاری را دارم، امید است نتایج به­ دست­آمده برای آن دانشگاه­ها مؤثر باشد. پژوهش حاضر، حاصل رساله دکتری پژوهشگر در رشته مدیریت آموزشی دانشگاه شهیدچمران اهواز با عنوان الگوپردازی بین ­المللی سازی دانشگاه­ ها با تأکید بر حکمرانی چندسطحی بوده است.