دنیای امروز، دنیای پیشرفت دانش و اطلاعات است و در این میان پرستاری نیز مانند سایر رشته های دانشگاهی برای پیشرفت نیازمند تحقیق است. گسترش دانش پرستاری در جهت پیشرفت مداوم مراقبت از بیماران الزامی است (1). تحقیق پرستاری به عنوان یک فرایند علمی است که باعث معتبرسازی و تعریف دانش موجود و تولید دانش جدید مـی گردد که دارای تـاثیر مستقیم و غـیرمستقیم بـر عـملکرد پرستاری میباشد (2). پرستاران نیازمند عمل بر پایه تحقیق هستند تا یافته هـای حـاصـل از تحـقیق را در تصمـیم گـیری آگاهانه، اعمال بالینی و تعامل با مددجویان به کار گیرند (3).
غایت هدف پرستاری، فراهم آوردن عملکرد مبتنی بر شواهد به منظور ارتقاء کیفیت امور بیماران، خانواده ها، مراقبین سلامتی و نظام مراقبت سلامتی است (4). بر اساس مطالعه Sitzia، جهت به روز کردن مراقبت های پرستاری، ابتدا بررسی متون و ارزیابی یافته های تحقیقاتی که قبلا انجام شده است، صورت می گیرد و سپس در مورد روش مداخله پرستاری، تصمیم گیری می شود (5). این شیوه عملکرد، منجر به توانمندی پرستاران آینده در ارائه مراقبت سلامتی مبتنی بر شواهد می گردد که در واقع یک ضرورت محسوب می شود و پیامد مطلوب آن عاید بیماران خواهد شد (6).
از دلایل عمده لزوم عمل بر پایه تحقیق در پرستاری، افزایش هزینه های مراقبت بهداشتی است که در این راستا لازم است تدابیری در جهت کاهش هزینه های موسسات مراقبت بهداشتی صورت گیرد. در حال حاضر پرستاران باید نشان دهند که اعمالشان برای جامعه، حرفه، مددجویان، مدیران، موسسات بیمه و آژانس های دولتی سودمند و اثربخش است.
حتی برخی از یافته های تحقیقاتی منجر به حذف بعضی از اقدامات پرستاری از جمله عادت به ارائه مراقبت روتین و مبتنی بر سنت میگردد که پیامد مطلوبی ندارند (7). ارائه مراقبت باید بر پایه و اساس علمی و نه اطاعت کورکورانه صورت گیرد. به طور کلی، کاربرد تحقیق به استفاده از برخی جنبههای یک مطالعه در جایی غیر از تحقیق اصلی اشاره دارد. مفاهیم جاری کاربرد تحقیق، در طول پیوستاری برحسب اختصاصی بودن یا عمومی بودن استفاده ای که از دانش میشود، قرار می گیرند. در یک انتهای این پیوستار اقدامات قطعی و کاملاً مشخص برای پایه ریزی عملکردی خاص برپایه یافته های تحقیقی قرار دارد. به عنوان مثال، یک سری از مطالعات نشان داده اند که زمان مطلوب برای نگه داشتن دماسنج شیشه ای جهت سنجش دقیق دمای بدن 9 دقیقه می باشد. هنگامیکه پرستاران، زمان قرار دادن درجه حرارت را براساس توصیه های تجربه مدار به 9 دقیقه تغییر دادند کاربرد این تحقیق در این انتهای طیف قرار می گیرد که به آن، کاربرد ابزاری اطلاق میشود. تحقیق، همچنین به طور گسترده تری در انتهای دیگر طیف به عنوان کاربرد مفهومی مورد استفاده قرار می گیرد که آگاهی افراد را ارتقاء می بخشد. بعنوان مثال پرستاران بالینی ممکن است یک گزارش تحقیقی را بخوانند که نشان می دهد مکیدن غیرتغذیه ای نوزادان نارس بر تعداد روزهای نخست تغذیه با شیشه اثر مفیدی دارد. خواندن این گزارش می تواند آنها را به نظارت دقیق تر در کارشان درمورد نوزادان نارس وا دارد و ممکن است آنها را به مشاهده اثرات مکیدن غیرتغذیه ای در موقعیت خودشان تشویق نماید. در میانه این پیوستار نیز اثر نسبی یافته های تحقیقی بر فعالیت های پرستاری وجود دارد (8). توسعه در ابعاد مختلف علمی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جز از طریق توسعه و بسط عملکرد مبتنی بر شواهد در کشور میسر نمیشود. لازمه این توسعه آگاهی از موانع بکارگیری یافته های تحقیقی در عمل است. کنکاش در معضلات کنونی و تفکر در مسائل آینده و دستیابی به پاسخ های مستدل و علمی برای این مسائل از جمله مسیرهای هموار در جهت این توسعه می باشد (9).
بررسی ها نشان می دهند که تحقیقات پرستاری از لحاظ کمی و کیفی در دنیا از جمله کشور ما رو به افزایش است و نتایج آن در مجلات سطح ملی و بین المللی منتشر می شود. همچنین مطالعات نشان میدهند که پرستاران آنطور که باید از عملکرد مبتنی بر شواهد آگاهی و اطلاع نداشته و از نتایج تحقیقات در عمل استفاده نمی کنند (10). شواهدی از بررسی موانع بکارگیری نتایج تحقیقات در چندین کشور دنیا وجود دارد. در مرور این مطالعات، مقاومت پرستاران در مقابل تغییر، کمیاب بودن مطالعات تکراری، موانع سازمانی بر سر راه تغییر، عدم سیستم پاداش دهی برای کاربرد تحقیق پرستاری در عملکرد، عدم وجود وقت کافی، عدم وجود همکاری بین محققان پرستاری و پرستاران بالینی از جمله موانع مطرح شده بودند. اما در کشور ما مطالعات تحقیقی که به شناسایی این مولفه های مهم پرداخته باشند، انگشت شمارند (11،12،13،14). این تحقیق نیز ،جهت تعیین عوامل بازدارنده استفاده از یافته های تحقیق در عملکرد از دیدگاه پرستاران بالینی انجام شد.
روش ها
این مطالعه توصیفی در سال 1390 بر روی 313 نفر از پرستاران کارشناس سه مرکز بزرگ آموزشی- درمانی بابل با حداقل 2 سال سابقه کارکه بصورت سرشماری انتخاب شدند، انجام شد. از 600 نمونه در دسترس تقریباً 52/1 درصد در طرح شرکت کردند. ابزار گردآوری دادهها پرسشنامه ای دو بخشی بود. بخش اول به جمعآوری اطلاعات دموگرافیک شامل 12 سوال از جمله مشخصات فردی، تحصیلی و حرفهای نمونهها پرداخته و بخش دوم پرسشنامه موانع فونک شامل 31 عبارت بود که براساس مقیاس 5 نقطهای لیکرت (از 0= کاملاً مخالفم،1= مخالفم، 2= نظری ندارم، 3= موافقم و 4= کاملاً موافقم) اندازهگیری شد. مقیاس موانع بکارگیری تحقیق، ابتداً توسط فونک و همکاران درسال1991 تهیه شده است که شامل 29 عبارت منقسم در چهار بعد یا زیر گروه (انتشار، تحقیق، پرستاری، سازمانی) است. روایی و پایایی آن در کشورهای آمریکا، استرالیا، فنلاند، سوئد تایید شده است. پایایی زیر گروه ها به ترتیب ذکر شده در کشورهای فوق 0/80 و 0/80و 0/72 و 0/65 و توسط فونک و همکاران، 0/73 ، 0/64، 0/78، 0/75 توسط یاوا و همکاران و 0/92 برای کل مقیاس توسط باییک و همکاران براساس ضریب آلفای کرونباخ گزارش شده است (15،16،17). شکل تعدیل شده ابزار در کشور ما توسط صلصالی و همکاران مورد استفاده قرار گرفت که علاوه بر مقیاس 29 گویهای فونک، بنابر نظر متخصصین دو عبارت به آن اضافه کردند که این ابزار جدید نیز از اعتبار صوری، محتوا و اعتماد بالایی با اطمینان 95 درصد و درجه دقت 5 درصد برخوردار بود (18). همچنین در تحقیق دیگر توسط ولی زاده و همکاران در تبریز، این ابزار بکار گرفته شد و روایی محتوای آن توسط 10 عضو هیئت علمی تایید شد (19). در تحقیق حاضر نیز روایی محتوای پرسشنامه توسط 10 عضو هیئت علمی گروه پرستاری تایید شد و برای تعیین پایایی از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که نتیجه آن برای کل مقیاس 0/89 بود. ابزار تحقیق با هماهنگی قبلی با مسئولین بیمارستانها، توسط پژوهشگر در اختیار پرستاران بخشهای مختلف قرار داده شده و بعد از یک هفته توسط خود پژوهشگر جمع آوری گردید. ضمن تحویل پرسشنامه به نمونهها، اهداف مطالعه بیان و از لحاظ محرمانه ماندن اطلاعات، اطمینان داده شد. برگشت پرسشنامه تکمیل شده نشانگر رضایت شرکت در طرح بود. در بخش کمی، دادهها پس از جمعآوری و کدگذاری در نرم افزار SPSS.Ver.17 تجزیه و تحلیل شد. در آمار توصیفی از فراوانی، درصد، میانگین و انحراف معیار استفاده شد. همچنین از تحلیل عامل به روش Principle component Rotated Varimax Four Factor with replace به منظور کاستن و سادهتر نمودن حجم زیادی از دادهها، استفاده گردید. معیار دسته بندی براساس همبستگی بیش از 0/35 و مقادیر ویژه (Eigen value) بالاتر از 75/1 بود. به هریک از عوامل تشکیل شده با نظر پژوهشگران عنوان گذاری عامل (Factor heading) انجام شد و درصد عناوین مهمی که از نظر شرکت کنندگان به عنوان موانع مهم استفاده از نتایج تحقیقات تلقی شده بودند، محاسبه گردید.
نتایج
در این مطالعه از مجموع 313 نفر، اکثراً زن (83/4 درصد)، متاهل(0/78 درصد)، و بومی(5/78 درصد) بودند. میانگین و انحراف معیار سن نمونه ها 8/28 ± 34/62 بود. نسبت به سایر رده های پرستاری مثل سرپرستار، سوپروایرز، پرستاران با 7/83 درصد بیشترین درصد نمونه ها را به خود اختصاص داده بودند. در بین نمونه ها 196 نفر (62/8 درصد) اصلاً تحت آموزش روش تحقیق قرار نگرفته و 193 نفر (62/3 درصد) هیچ تحقیقی انجام نداده بودند. حاصل فاکتور آنالیز، چهار عامل بود (جدول 1).
لازم به ذکر است که موانع «اعتماد کم پرستار به نتایج تحقیقات»، «روشن نبودن درستی نتیجه گیریهای محققان از نتایج تحقیقات»، «گزارش نتایج متضاد در متون تحقیقی» و «انتشار اکثریت نتایج تحقیقات به زبان انگلیسی» تحت بارگذاری هیچ یک از عوامل قرار نگرفتند. کلاً عوامل به صورت زیر نامگذاری شدند:
1- عوامل مربوط به انتشار و ارایه نتایج تحقیق و در دسترس بودن (7 گویه) ، 2- عوامل مربوط به کیفیت تحقیق (7 گویه)، 3- عوامل مربوط به ارزشها، مهارت و آگاهی پرستار (8 گویه) 4- عوامل مربوط به موانع و محدودیت های سازمان (5 گویه)
آرایش نظم (rank order) هر عبارت (براساس درصد شرکت کنندگانی که هر عبارت را به عنوان مانع بزرگ و یا متوسط امتیاز دادند) و درصد شرکت کنندگانی که به آن عبارت جواب «نظری ندارم» دادند در جدول دو نشان داده شده است. یکی از یافته های برجسته مطالعه حاضر این بود که واحدهای مورد پژوهش مشکلات و موانع را نسبتاً در تمامی ابعاد تعیین کردند. «نبودن وقت کافی در شغل پرستاری برای کاربرد عملی ایدههای تازه»، عدم نشر به موقع و سریع گزارشات و مقالات تحقیقی» و «عدم همکاری و مشارکت پزشکان با به کار بستن نتایج تحقیقات پرستاری» به ترتیب از اولین موانع بودند. پنج مورد از ده مانع مهم گزارش شده، مربوط به موانع موجود در بعد انتشار، سه مورد مربوط به بعد پرستاری و 2 مورد مربوط به بعد سازمانی بود و هیچ یک از موارد مربوط به بعد کیفیت تحقیق نبود.
همچنین تفاوت بین میانگین عوامل، با استفاده از آزمون بن فرونی(Bonferroni)، مورد مقایسه قرار گرفته و در جدول شماره سه نشان داده است که این تفاوت بین بعد انتشار با ابعاد تحقیق و پرستار، بین بعد تحقیق با ابعاد پرستار و سازمان و همچنین بین بعد پرستار با بعد سازمان از لحاظ آماری معنی دار بود اما تفاوت بین بعد انتشار با بعد سازمان، از لحاظ آماری قابل توجه نبود (0/001 . (P<
بحث و نتیجه گیری
یافته های این پژوهش نشان داد که اکثریت پرستاران (85 درصد) عبارت های پرسشنامه موانع به کارگیری تحقیق (31 عبارت) را به عنوان مانع متوسط و بزرگ انتخاب کردند و این میزان در مطالعات ولی زاده، فونک، دان، پاراهو، کلوس و همکارانشان، به ترتیب 96، 66، 62، 42و 34 درصد بوده است. این امر، میتواند حاکی از وجود موانع نسبتاً زیاد در سرراه استفاده از یافته های تحققیق در پژوهش حاضر باشد. حاصل تحلیل عامل در مختصرسازی منظم دادهها، وجود تفاوت در بارگذاری عامل برای هر مانع، در این مطالعه و مطالعات دیگر بوده است. همچنین رتبه درصدی هر مانع و تفسیر هر محقق از هر عامل در بسیاری از مطالعات، گوناگون است (19،15،7،6). این امر نشان می دهد که ابزار مورد استفاده به زمینه های متفاوت حساس بوده که از نقاط قوت ابزار است. بررسی رتبه های درصدی موانع اذعان شده در مورد به کارگیری تحقیقات نشان میدهد که واحدهای مورد پژوهش، نبودن وقت کافی برای کاربرد عملی ایده های جدید، عدم نشر به موقع و سریع گزارشات و مقالات تحقیقی، و عدم همکاری و مشارکت پزشکان با به کار بستن نتایج تحقیقات پرستاری را به ترتیب سه مانع مهم مطالعه حاضر مطرح کردند. نبودن وقت کافی برای کاربرد عملی ایده ها در بعضی از مطالعات به عنوان درجه اول اهمیت بود (18،16،6) و در دو مطالعه کلاس و پاراهو یکی از سه مانع عمده و در مطالعات مهرداد رتبه پنجم و ولی زاده رتبه ششم به عنوان یکی از ده مانع عمده تحقیق را کسب کرد(19،18،7،6).
عدم همکاری پزشکان در مطالعه ولی زاده و مطالعه کلاس یکی از سه مانع اول بوده و در مطالعه یاوا رتبه ششم و مطالعه مهرداد رتبه نهم و پاراهو رتبه هفتم به عنوان یکی از ده مانع اول این مطالعات بود (19،18،16،7،6). اما عدم نشر به موقع و سریع گزارشات و مقالات تحقیقی، نه در رتبه ی سه مانع اول و نه در رتبهی ده مانع اول هیچ یک از مطالعات قرار نگرفت. همچنین با توجه به 10 مانع اول مطالعه حاضر نیز، 5 مورد مربوط به بعد انتشار و گزارش، 3 مورد مربوط به بعد پرستاری، و 2 مورد مربوط به بعد سازمان بود و هیچ یک در بعد تحقیق قرار نگرفت، که در مقایسه با مطالعات دیگر بسیار متفاوت است. در مطالعه یاوا، 7 مورد به بعد سازمان و 3 مورد مربوط به انتشار، و در مطالعه پاراهو 7 مورد مربوط به بعد سازمانی، و 2 مورد مربوط به انتشار و در مطالعه مهرداد 8 مورد مربوط به بعد سازمانی،1مورد مربوط به انتشار بود (6،16،18). از نظر محقق این تفاوت میتواند بدلیل عدم دسترسی آسان پرستاران مطالعه حاضر به نشریات و مجلات تحقیقی و سایت های اینترنتی مربوط به تحقیقات پرستاری و یا عدم توانایی در نقد، تجزیه و تحلیل و استفاده از این منابع باشد. فقدان تسهیلات کافی جهت به کارگیری یافته های تحقیقی، و نداشتن اختیار و صلاحیت پرستاری برای تغییر رویه ها مراقبتی که در اکثر مطالعات دیگر به عنوان سه مانع اول مطرح شده بود، در مطالعه ما به ترتیب رتبه ی دوازدهم و بیست و هفتم را کسب کرد. اما فقدان وقت کافی برای مطالعه تحقیقات انجام شده به عنوان یکی از سه مانع اول اکثر مطالعات، در مطالعه ما نیز رتبه ی چهارم را به خود اختصاص داد (20،19،16،7،6). اهمیتی که بعضی از مطالعات به مانع نداشتن اختیار و صلاحیت پرستار برای تغییر رویه ها دادند نشانگر رویکرد سنتی آن سازمانها است که پرستاران را در رسیدن به استقلال حرفه ای باز میدارد. اما اینکه مانع فوق در مطالعه حاضر رتبه بیست و هفتم را گرفت شاید بخاطر این باشد که پرستاران خود را شایسته و لایق تغییر رویه های مراقبتی ندانند که این وضع را بدتر از چیزی که در سایر سازمانها ممکنست باشد، میکند. کلاً، موانع و مشکلات مطرح شده در مطالعه حاضر شباهت ها و تفاوت های زیادی با مطالعات دیگر دارد (19،15،7،6). همچنین در بررسی جواب «نظری ندارم» به عبارتهای پرسشنامه براساس مقیاس نقطهای لیکرت، بیشترین درصدها مربوط به عبارتهای، گزارش نتایج متضاد در متون تحقیقی (48/1درصد)، روشن نبودن درستی نتیجه گیریهای محققان از نتایج تحقیقات (47/6درصد)، وجود ابهام و جذاب نبودن گزارشات تحقیقی (43/5 درصد)، عدم صدور مجوز از طرف مدیران برای بکار بستن نتایج (42/9 درصد)، قابل درک و فهم نبودن تجزیه و تحلیل های آماری (35/9 درصد)، عدم وجود متدولوژی مناسب در تحقیقات (34/5 درصد) بودند. با دقت و توجه به موارد فوق می توان گفت که پرستاران مطالعه حاضر به دلایل مختلف، اطلاع و آگاهی کافی از روشهای تحقیق، روشهای تجزیه و تحلیل آماری و کیفیت تحقیقات ندارند و احساس می کنند که قادر به قضاوت در مورد عبارت های پرسشنامه نیستند. در مورد عبارت «عدم صدور مجوز از طرف مدیران» که درصد نسبتاً زیادی از واحدهای مورد پژوهش در باره اش نظر ندادند و همچنین عدم تعیین «فقدان تسهیلات لازم» و مشکلات دیگر بعد سازمانی به عنوان موانع به کارگیری تحقیقات، ممکن ست به علت عدم آگاهی و یا اعتماد کم آنها به محقق و مدیران باشد و تحقیق را شیوه ای برای ارزشیابی نگرش و کارشان به حساب آورند. یافته برجسته دیگر این تحقیق اهمیتی بود که شرکت کنندگان به بعد انتشار و گزارش نتایج تحقیقات دادند. در بررسی کلی موانع فوق می توان تامین امکانات آموزشی، اطلاع رسانی، افزایش دسترسی به متون تحقیقی، تبحر در جستجوی مقالات و استفاده از پایگاه های اطلاعاتی، تشکیل کمیته های تحقیقاتی، ایجاد انگیزه در پرستاران جهت بکارگیری یافته های تحقیقی، دادن اختیار و استقلال، تامین تسهیلات و حمایت مالی و اختصاص زمان برای مطالعه روزانه پرستاران، تشویق پرستاران به یادگیری و تقویت زبان انگلیسی، ایجاد فرصت های مطالعاتی و تحصیلات تکمیلی را از وظایف خطیر مدیران سازمانی جهت توانمندسازی پرستاران برای تغییر روش های مراقبتی براساس شواهد دانست.
با نگاهی اجمالی به یافته های پژوهش در می یابیم که برای برطرف نمودن موانع بکارگیری نتایج تحقیقات مدیریت وقت، مشارکت همکاران بخصوص پزشکان و تسهیلات کافی برای بخش انتشارات و ارائه نتایج تحقیقات و دسترسی آسان به آنها از ضروریات می باشند. همچنین پیشنهاد میشود که جهت دستیابی به عملکرد مبتنی بر شواهد، با ابزارهای معتبری چون مقیاس موانع فونک، پیشرفت پرستاران بالینی را در بکارگیری نتایج تحقیقات، به طور مستمر مورد بررسی قرار داد.
قدردانی
بدینوسیله از حمایت مالی معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی بابل و کادر پرستاری بیمارستانهای تابعه دانشگاه علوم پزشکی بابل جهت همکاری در اجرای طرح قدردانی و تشکر می گردد.
|