از خصوصیات ویژه آموزش پزشکی نیاز به یادگیری مهارت­ های عملی و ارتباطی هم راستا با یادگیری مباحث نظری است. این خصوصیت باعث گردیده است تا از دیرباز دانشجویان علوم پزشکی همگام با اعضای هیات علمی در محیط­های بالینی به مشاهده و تمرین مهارت­ های عملی، تجربه­ ی برقراری ارتباط حـرفه­ ای با بیـماران و همکاری با سایـر اعضای تیـم درمــانی بپردازند (1). بر این اساس یکی از اهداف اساسی که توسط تمامی دانشگاه ­های علوم پزشکی کشور دنبال می ­شود، تـربیت نیروی متخصص و متعهد بـه منـظور ارائه خـدمات با کـیفیت موثر است (2). هم­راستا با پیچیده شدن نیازهای بهداشتی و درمانی بیماران، نیاز به مشارکت اعضای گروه سلامت به منظور مدیریت روند مراقبت از بیماران بیشتر احساس می­ شود و این به گونه ­ای است که بررسی متون مربوط به مشارکت بین گروه ­های مختلف علوم­ پزشکی، نشان­ دهنده ­ی ناتوانی اعضای تیم سلامت در دستیابی به این مهم است (3). بنابراین یکی از مهارت­ های ویژه که لزوم آن در بین اعضای تیم سلامت احساس می­ شود، ارتقا روحیه ­ی کارمشارکتی و همکاری با سایر اعضای تیم ­بهداشتی و درمانی است که در روند مراقبت از بیماران نیز تاثیر به سزایی خواهد داشت و تحت عنوان آموزش بین­ حرفه ­ای مطرح می­ شود (4).

از دیدگاه سازمان بهداشت جهانی World Health Organization (WHO)  آموزش بین ­حرفـه ­ای Interprofessional education (IPE) یک مقوله با اهمیت در سیستم­ های مراقبت بهداشتی است. آموزش بین حرفه ­ای از دیدگاه مرکز توسعه آموزش بین حرفه ­ای Centre for the Advancement of Interprofessional Education (CAIPE) به عنوان فرایندی که در طی آن حرف مختلف سلامتی با همدیگر، از یکدیگر و درباره ­ی نقش ­ها و وظایف یکدیگر مطالبی را فرا می ­گیرند، اطلاق می­ شود تا بدین ­ترتیب بتوانند از طریق برقراری تعامل بیشتر همکاری بیشتری با هم داشته باشند (5).

با ارائه آموزش بین حرفه­ ای و تشویق افراد در حرف تیم سلامت برای به اشتراک ­گذاشتن دانش و انجام کار مشارکتی مراقبت جامع میسر خواهد شد که در نهایت بهبود پیامدهای سلامتی را به دنبال خواهد داشت (6). هدف از اشتراک دانش احساس مثبت نسبت به کار گروهی و بهبود مهارت­های ارتباطی و اعتماد بین حرفه ­ای است. بسیاری از پژوهشگران، سیاست­گذاران، متخصصان بالینی و مدیران سلامتی ایمنی بیمار و بهبود کیفیت مراقبت را در نتیجه تقویت آموزش و عملکرد بین حرفه­ای می­ دانند (7). عناصر عملکرد مشارکتی، مسئولیت­ پذیری، پاسخ­گویی، هماهنگی و احترام و اعتماد متقابل می ­باشد (8). مشارکت بین پزشکان و سایر کادر بهداشتی درمانی منجر به اخذ تصمیمات درمانی موثر، افزایش کارایی پروسیجرهای مراقبتی و درمانی، کاهش مدت بستری و هزینه­های درمانی می­شود (9). همچنین اشکال در برقراری ارتباط و مشارکت موثر اشتباه در فرایندهای تشخیصی و درمانی بیماران و کاهش مشارکت بیمار در برنامه ­های بهداشتی درمانی را به دنبال خواهد داشت. بسیاری ازمتخصصان، توانایی برقراری ارتباط در بین اعضای تیم سلامتی را ازمهم­ترین خصوصیات آنها دانسته ­اند (10).

از سویی هر فردی دامنه ­ای از نگرش­ ها را در طول زمان به دست می­ آورد که می­تواند در انتخاب حرفه­اش و احتمالا دستیابی به فرایندهای بین حرفه ­ای موثر باشد (9). نگرش در میان حرفه­ های مربوط به سلامت در تاثیر­گذاری کار گروهی و مراقبت از بیمار موثر است (11). نگرش نحوه احساس افراد نسبت به تجربه­ های خود است. AHPQ ابزاری برای سنجش نگرش بین­حرفه­ای در  نظام سلامت است که می­ تواند در شناخت تفاوت ­های موجود در نگرش گروه ­های مختلف حرف سلامت و هم چنین ارزیابی تغییر نگرش در طول زمان مفید باشد (9).

در واقع اگر قرار است از این­گونه ابزارها با هدف بهبود کیفیت ارائه مراقبت در سیستم­ های بهداشتی درمانی استفاده شود بایستی پایایی و روایی ابزار گرد­آوری همواره مورد ارزیابی قرار گیرد تا نتایج حاصل از آن از اعتبار و ثبات لازم برخوردار باشند. بنابراین قبل از به کار­گیری ابزار­های اندازه­گیری لازم است محقق از طریق علمی، نسبت به روا بودن و پایایی ابزار اندازه­گیری اطمینان حاصل کند.

مقصود از روایی Validity  این است که آیا ابزار پژوهش می­تواند خصوصیتی را که برای آن طراحی شده است، اندازه گیری کند؟ پایایی Reliability با این مقوله سروکار دارد که ابزار اندازه­ گیری در شرایط مشابه تا چه اندازه نتایج مشابهی به دست می­ دهد. (12).

مطالعه­ ای در ارتباط با بررسی روایی و پایایی پرسشنامه AHPQ توسط طراحان ابزار در خارج از کشور انجام گرفته است (9). اما در داخل کشور هیچ ­گونه مطالعه ­ای تاکنون در این خصوص انجام نشده است. باتوجه به ضرورت وجود ارتباط و همکاری میان افراد تیم مراقبت بهداشتی درجهت ارتقاء کیفیت مراقبت از بیمار و با توجه به تاثیر نگرش افراد تیم سلامت در این ارتباط این مطالعه با هدف بررسی روایی و پایایی ابزار سنجش نگرش بین حرفه ­ایAHPQ  انجام شده است.

 روش ­ها  

 این پژوهش یک مطالعه پیمایشی مقطعی Cross-Sectional Survey است که در مرکز پژوهش­ های دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران انجام شد. جامعه این پژوهش دانشجویان سال آخر رشته­ های پزشکی و پرستاری در دانشگاه علوم پزشکی تهران بودند. علت انتخاب این گروه به عنوان جامعه پژوهش این بود که مهارت­ های بین حرفه ­ای زمانی قابل بررسی است که افراد شرکت کننده درمطالعه نسبت به نقش رشته خود در گروه مراقبت سلامت آگاهی داشته باشند .روش نمونه ­گیری در این مطالعه غیرتصادفی سهمیه­ ای باحجم نمونه 34 نفر دانشجوی پزشکی و 33 نفر دانشجوی پرستاری بر اساس فرمول کوکران بود، بدین صورت که از داوطلبین شرکت در طرح از هر دو رشته­ ی مذکور تقاضای همکاری به عمل آمد.

 ابزار پژوهش پرسشنامه ارزیابی نگرش اعضای تیم سلامت نسبت به مهارت­ های بین حرفه­ ای (AHPQ) مشتمل بر بیست­ سؤال بود که نحوه پاسخ­دهی به ابزار بدین صورت است که هر فرد می­ بایست نگرش خود را راجع به حرفه خود و دیگر حرف بهداشتی درمانی بیان دارد. روش امتیازدهی ابزار براساس VAS (Visual Analogue System)  است. در این مقیاس به منظور امتیاز دهی هر آیتم پرسشنامه از یک بازه ده­ تایی استفاده می­ شود که پاسخ دهنده می­ بایست مقدار مورد نظر درباره آن ویژگی را بر روی این بازه علامت بزند. لازم به ذکر است در بررسی روایی در گروه خبرگان Expert Panel با توجه به نظر اکثریت متخصصان جهت تطابق با معیارهای بومی بازه ده ­تایی به بازه پنج­ تایی تغییر پیدا نمود. پرسشنامه اصلی شامل دو خرده مقیاس دو مولفه اصلی "مراقبت Caring" و "تابعیت  Subservience" است. ابتدا برای استفاده از ابزار از مولف آن اجازه گرفته شد و سپس ابزار به زبان فارسی ترجمه شده و برای ده نفر از صاحب نظران (متخصصین آموزش پزشکی) ارسال گردید، پس از جمع ­آوری نظرات افراد مذکور و اعمال تغییراتی در بعضی از آیتم­ ها، پرسشنامه توسط دو مترجم زبان انگلیسی از فارسی به انگلیسی باز ترجمه و مغایرتی از نظر مفهوم با پرسشنامه اصلی مشاهده نشد.

بررسی اعتبار پرسشنامه به دو روش روایی صوری و روایی محتوی انجام گرفت. جهت تعیین روایی کیفی محتوی و صوری پرسشنامه، از نظرات ده نفر از اعضای هیأت علمی با سابقه و صاحب نظر دانشگاه علوم پزشکی تهران استفاده گردید و نظرات آنان در متن و ظاهر ابزار اعمال گردید. جهت تعیین روایی محتوای کمّی از ده متخصص درخواست شد که درخصوص هر یک از 20 آیتم ابزار به سه طیف آیتم ضروری است، مفید اما ضروری نیست و ضرورتی ندارد، پاسخ دهند. پاسخ ­ها بر اساس فرمول CVR محاسبه شد. جهت محاسبه CVI به ده نفر از متخصصان داده شد و از آنان درخواست شد که در مورد هر یک از 20 آیتم، سه معیار زیر را بر اساس طیف لیکرتی 4 قسمتی اظهار نظر نمایند: مربوط یا اختصاصی بودن، سادگی و روان بودن، و وضوح یا شفاف بودن. سپس با استفاده از فرمول CVI شاخص روایی محتوا محاسبه شد.

برای سنجش پایایی پرسشنامه از دو روش ثبات درونی  Internal Consistency و آزمون و آزمون مجدد­ Test-Retest و ضریب همبستگی درون طبقه ­ای Intra Class Correlation Coefficient(ICC) استفاده شد. بدین­ نحو که پس از توضیح اهداف پژوهش از تمامی شرکت­ کنندگان در مطالعه رضایت آگاهانه کسب گردید. به منظور پایایی آزمون و آزمون مجدد پرسشنامه به گروه­ای هدف پژوهش ارائه و توسط آنان تکمیل شد. پس از یک هفته مجدداً پرسشنامه در اختیار آنان قرار گرفت و داده ­ها با نرم افزار SPSS.Ver.16 تجزیه و تحلیل شد.

یافته ­ها

امتیازCVR  هر 20 آیتم از عدد جدول لاوشه (62/0) بزرگتر بود، نتایج محاسبه CVI حاکی از آن بود که 17 آیتم نمره CVI بالاتر از0/79 داشته لذا مناسب تشخیص داده شدند، 3 آیتم باقیمانده نمره CVI بین 0/79 تا 0/70داشته بدان معنی که به اصلاح و بازنگری نیاز داشتند که در این موارد اصلاحات انجام شده مجدداً تحت بررسی قرار گرفته و توانست نظر متخصصین را جلب نماید. پایایی پرسشنامه به دو شیوه همسانی­ درونی و آزمون و پس­ آزمون تایید گردید. برای تعیین پایایی در این مطالعه 67 نفر دانشجوی سال آخر پزشکی و پرستاری شرکت نمودند که از این تعداد 33 نفر (49/3 درصد) پرستار و 34 نفر (50/7 درصد) پزشک بودند. همچنین از بین 67 نفر 22 نفر(32/8درصد) مرد و 45 نفر(67/2درصد) زن بودند.

پایایی همسانی درونی

برای برآورد همسانی درونی این پرسشنامه از شاخص ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که مقدار آن برای کل ابزار 0/94 محاسبه گردید و برای خرده مقیاس ­های مراقبت 0/927و تابعیت 0/851 به دست آمد. همچنین آلفای کرونباخ برای دانشجویان پزشکی 0/924 و برای دانشجویان پرستاری 0/92 محاسبه شد که با توجه به این که این مقادیر از 0/7 بیشتر بود. پرسشنامه AHPQ از همسانی درونی رضایت بخشی برخوردار و اطمینان از همبستگی درونی سوالات حاصل شد.

پایایی بازآزمایی

ضرایب همبستگی بین نمره ­های 67 نفر از آزمودنی­ ها در دو نوبت با فاصله یک هفته برای سنجش پایایی بازآزمایی نگرش نسبت به مهارت بین­ حرفه­ ای (AHPQ) (نمره کل) محاسبه شد و 0/8r= به دست آمد و در سطح 0/005< p معنی­دار بود. مقادیر ضریب همبستگی درون گروهی (ICC) نگرش نسبت به مهارت بین حرفه­ ای (AHPQ) حاصل از آزمون- آزمون مجدد با یک هفته فاصله، با فاصله اطمینان 95 درصد برای مجموع سوالات پرسشنامه­های آزمون وآزمون مجدد0/966 ICC= و برای خرده مقیاس­ های مراقبت 0/962  و تابعیت 0/915 به دست آمد که نشان دهنده قابل قبول و مناسب بودن پایایی زمانی یا تکرارپذیری پرسشنامه بود (جدول1).

بحث و نتیجه­ گیری

‫ هدف این پژوهش بررسی پایایی و روایی (اعتماد و اعتبار علمی) پرسشنامه ارزیابی نگرش اعضای تیم سلامت نسبت به مهارت­ های بین حرفه­ ای (AHPQ) بود. این ابزار در سال 2005 توسط لیندکوئیست Lindquist و همکاران طراحی گردید. محققان پس از طراحی ابزار، به بررسی روایی و پایایی و تغییرات نگرش کارکنان تیم سلامت نسبت به یادگیری بین­ حرفه ­ای در طول زمان پرداختند. این پرسشنامه در20 آیتم طراحی شد و پایایی این پرسشنامه توسط ضریب همسانی درونی و test-retest تایید گردید. در مطالعه فوق الذکر ضریب همسانی درونی کل پرسشنامه 0/87 و برای هر یک از خرده مقیاس ­های مراقبت 0/93  و تابعیت 0/58 به دست آمد (9).

در مطالعه حاضر امتیازCVR  هر 20 آیتم با میانگین 0/85 (حداقل 0/70) از عدد جدول لاوشه (0/62) بزرگتر بود، بنابراین، وجود آیتم­ های مربوطه با سطح معنی­ داری آماری0/05< p در این ابزار ضروری است، که این نتایج با نتایج مطالعه رابطه ی بین ارزش­های فردی (ابزاری و نهایی) و حرفه­ ای در بین پرستاران بیمارستان­های وابسته به دانشگاه علوم پزشکی اصفهان که توسط عسکری و همکاران با استفاده از ابزار مقیاس ارزش­های حرفه­ای Schank و Weis با استفاده از مقیاس تجدید نظر شده­ی ارزش­های حرفه­ای پرستاران (Professional Values Scale-Revised Nurses) انجام گردید، همخوانی دارد. در این مطالعه اعتبار محتوای کل پرسشنامه با استفاده از فرمول لاوشه 0/93 به دست آمد. نتایج تحلیل محتوایی پرسشنامه حاکی از معنی داری عوامل در سطح 0/01  P <بوده است (13).

همچنین میانگین CVI نهایی برای ابزار AHPQ برابر 0/8 به دست آمد. الهیاری و همکاران در مطالعه­ ای با عنوان ایجاد و ارزیابی پرسشنامه­ای جدید برای برآورد کردن خطاهای شناختی در کار از پرسشنامه Occupational Cognitive Failure Questionnaire (OCFQ) استفاده کردند. پـژوهشگران جهت بررسی روایی حد قابل قبول 0/7 CVI=را بدست آوردند (14).

در مطالعه حاضر ضریب آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه 0/94 محاسبه گردید که این نتایج با یافته­ های رستمی و همکاران که از پرسشنامه­ ای به منظور سنجش ارتباط حرفه ­ای بین پرستاران و پزشکان استفاده کرده بودند، همخوانی دارد (10). در مطالعه­ ای که توسط نجفی و همکاران تحت عنوان بررسی روایی و پایایی ابزار ( T-TAQ) در رابطه با سنجش نگرش کارگروهی در ایران انجام گردید آلفای کرونباخ 0/8 (دارای پایایی مناسب) محاسبه گردید (15). در مطالعه­ ای دیگر تحت عنوان طراحی یک پرسشنامه برای بررسی آمادگی دانشجویان تیم سلامت نسبت به یادگیری بین حرفه ­ای" که توسط پارسل و همکاران Parsell انجام گردید، همسانی درونی 19 گویه پرسشنامه آمادگی برای یادگیری بین­حرفه ­ای Readiness for Inter-Professional Learning Scale (RIPLS) 0/9محاسبه گردید که با نتایج مطالعه ما هم ­خوانی دارد (16). در ابزار دیگری که توسط توماسThomas  و همکاران در سال 2003 که در زمینه نگرش پزشک و پرستار نسبت به کارگروهی طراحی گردید آلفای کرونباخ کل ابزار 0/78 به دست آمد (17).

در مطالعه­ ای دیگر تحت عنوان" نگرش دانشجویان پرستاری، پزشکی و داروسازی به آموزش بین حرفه­ ای" که توسط عزیز Aziz و همکاران با استفاده از پرسشنامه آمادگی برای یادگیری بین حرفه ­ای انجام شد مشخص گردید که این پرسشنامه از پایایی مناسبی با ضریب آلفای کرونباخ 0/084 برخوردار است (18). همچنین در این مطالعه آلفای کرونباخ برای خرده مقیاس مراقبت 0/927 و برای خرده­مقیاس تابعیت 0/851  محاسبه گردید. در ابزاری که توسط کورانCurran و همکاران تحت عنوان نگرش نسبت به تیم سلامتAttitude Toward Health Care (ATHCT)   با دو خرده مقیاس کیفیت مراقبت و محدودیت­ های زمانی طراحی گردید آلفای کرونباخ 0/83 محاسبه شده است (19). در ابزار دیگری تحت  عنوان نگرش نسبت به کار گروهی گه توسط ولف Wolf طراحی شد ضریب آلفای کرونباخ برای حیطه­ های گرایش نسبت به حل مسئله در تیم  Attitudes towards teamwork questionnaire 0/8 ، اعتماد به نفس در زمینه حل مسئله 0/71 ، آمادگی تیم 0/68 ، نگرش نسبت به گروه ­های بین­حرفه­ای 0/89 و خودکارآمدی 0/92به دست آمده است (20).

در مطالعه حاضر آلفای کرونباخ برای دانشجویان پزشکی 0/924 و برای دانشجویان پرستاری 0/92 محاسبه شد. در ابزار طراحی شده توسط حجت Hojat و همکاران تحت عنوان مقیاس جفرسون: نگرش نسبت به همکاری بین پزشک و پرستار Jefferson Scale of Attitude Toward Physician- Nurse Collaboration  5 خرده مقیاس اختیار، خودمختاری، مسئولیت­پذیری برای ارزیابی بیمار، تصمیم­گیری مشارکتی و انتظارات نقش وجود دارد که آلفای کرونباخ برای دانشجویان پرستاری 0/85 و برای دانشجویان پزشکی 0/84 و برای کل ابزار 0/85 محاسبه گردید (21).

در مطالعه حاضر ضرایب همبستگی بین نمره ­های 67 نفر از آزمودنی­ ها در دو نوبت با فاصله یک هفته به منظور سنجش پایایی بازآزمایی نگرش نسبت به مهارت بین حرفه ­ای (AHPQ) (نمره کل) محاسبه شد و 0/875r= به دست آمد و در سطح 0/005p< معنی­دار بود. در ابزار طراحی شده توسط برونشتین Bronstein در سال 2002 تحت عنوان شاخص مشارکت بین حرفه­ ای[1] Index for Interdisciplinary Collaboration (IIC) ضریب همبستگی کل پرسشنامه 824/0 و 01/0 p< بود (22).

در ابزاری که توسط پولارد Pollard و همکاران در سال 2004 تحت عنوان خودکارآمدی برای یادگیری تجربی بین­ حرفه ای Self-Efficacy for Inter professional Experiential Learning (SEIEL)طراحی گردید ضریب همبستگی کل پرسشنامه به منظور پایایی بازآزمایی0/83و0/01 p<بود و برای سه حیطه ارتباطات و کارگروهی 0/78r= ، یادگیری بین ­حرفه­ ای 0/86r= ، تعامل بین­ حرفه ­ای 0/77r= بودند(23و24).

در مطالعه حاضر ضرایب همبستگی به منظور سنجش بازآزمایی ابزار در خرده مقیاس مراقبت 0/83 و خرده مقیاس تابعیت 0/81 محاسبه گردید. در ابزاری که توسط هینمن Heinemann و همکاران با عنوان نگرش نسبت به تیم­ های بهداشتی درمانی Attitudes Towards Healthcare Teams (ATHCT) طراحی گردید. سه خرده مقیاس کیفیت مراقبت، پزشک محوری و ارزش مراقبت تیمی در نظر گرفته شد و آلفای کرونباخ برای کیفیت مراقبت 0/78 و (0/001p<) 0/71=r، پزشک محوری(0/05< p)0/36=r و آلفای کرونباخ و برای حیطه ارزش مراقبت تیمی)0/05< p) 45/0=r و آلفای کرونباخ 0/72 بود (25).

در مطالعه حاضر مقادیر ضریب همبستگی درون گروهی (ICC) نگرش نسبت به مهارت بین­ حرفه­ ای (AHPQ) حاصل از آزمون- آزمون مجدد با یک هفته فاصله، با فاصله اطمینان 95 درصد برای مجموع سوالات پرسشنامه ­های آزمون و آزمون مجدد 0/966ICC= و برای خرده مقیاس­های مراقبت 0/962 و تابعیت 0/915  به دست آمد. در ابزار تعدیل شده توسط مک فادین McFadyen و همکاران در سال 2007 تحت عنوان ابزار درک نسبت به آموزش بین حرفه ­ای Interdisciplinary Education Perception Scale (IEPS)  ، ICC کل ابزار 0/57 و برای هر یک از حیطه ­های صلاحیت و اختیار 0/58 ، نیازهای درک شده برای مشارکت 0/6 و درک مشارکت واقعی 0/57محاسبه گردید (26).

بررسی همسانی درونی سوالات پرسشنامه نشان داد که همه سوالات نقش تقریباً یکسانی در نمره کل دارند و در صورت حذف هر یک، آلفا به طور معنی­ داری افزایش نمی­یابد؛ بنابراین تمام سوالات پرسشنامه از پایایی قابل قبولی برخوردار بوده­اند و نیازی به تغییر و یا حذف مواد پرسشنامه نیست. در خصوص روایی پرسشنامه، مطابق با بسیاری از تحقیقات انجام گرفته از روش ­های روایی محتوی و صوری استفاده شد که پرسشنامه حاضر با استفاده از روش ­های فوق الذکر تایید گردید. در مجموع پرسشنامه ارزشیابی نگرش اعضای تیم سلامت نسبت به آموزش بین حرفه ­ای خصوصیات روان سنجی مناسب را برای اندازه­گیری دارا می ­باشد. پایایی و روایی پرسشنامه مطلوب و ساختار کلی سوالات مورد تایید است. بنابراین می­توان از این پرسشنامه به عنوان یک ابزار مناسب استفاده نمود. این یافته­ ها با نتایج حاصل از مطالعاتی که جهت بررسی روایی و پایایی این پرسشنامه انجام شده مطابقت دارد.

قدردانی

این مقاله نتیجه طرح تحقیقاتی مصوب دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران (کد طرح: 14826-61-03-90) بود. لذا نویسندگان مقاله بر خود لازم می­ دانند تشکر صمیمانه خود را از حمایت­ های مالی معاونت پژوهشی محترم و اساتید گرامی و دانشجویان عزیز و تمامی دوستانی که در این مسیر ما را یاری کرده اند به ویژه سرکار خانم فرشته یوسفی ابراز دارند.