بطور کلی ترکیب شناخت ها، احساس ها و آمادگی برای عمل نسبت به یک چیز معین را نگرش شخص نسبت به آن چیز می گویند (1). معمولا موفقیت در هر کاری و رسیدن به هدف نیازمند نوعی نگرش مثبت به آن عمل یا هدف می باشد. در جریان زندگی عوامل مختلفی در تکوین و شکل گیری، یا تغییر نگرش های انسان مؤثر است که روانشناسان مطالعه آن را به شیوه های مختلف و به عنوان یکی از موضوعات جالب بررسی نموده و دیدگاه های گوناگونی در مورد آن ابراز کرده اند (2). نگرش های فرد در دوران مختلف زندگی هماهنگ با محیط اطراف دستخوش تغییر می شود. بیشتر تحقیقات حاکی از آن است که نگرش ها در دوران دانشجویی امکان بیشترین تغییر را پیدا می کنند (3). دانشگاه ها منشاء تحولات جامعه در عرصه های مختلف بوده است و دانشجویان به عنوان ارکان اصلی دانشگاه ها در آینده پیکر اساسی سازمان ها و ارگان های مختلف جـامعه را تشـکیل می دهند (2). عـوامل مختـلفی در دوران دانشجویی میتواند سبب علاقه و نگرش مثبت نسبت به رشته تحصیلی و یا برعکس منجر به خستگی و دلزدگی، یا ناامیدی از ادامه تحصیل شوند (4). بنابراین نگرش به رشته تحصیلی و آینده شغلی آنها و پارهای از عوامل مرتبط با تحصیل از جمله جنس، سن، رشته تحصیلی که خود عامل موثری در ایجاد انگیزش آنها می باشند، باید مورد بررسی قرار گیرد (2). در بررسی در دانشگاه پنسلوانیا آمریکا، نتایج نشان دادند که 90 درصد از دانشجویان پزشکی از برنامه های آموزشی رشته تحصیلی خود رضایت دارند (5). نتایج مطالعه انجام شده در زمینه ارزیابی نگرش دانشجویان پزشکی از رشته تحصیلی و آینده شغلی شان در دانشگاه علوم پزشکی بابل، حاکی از آن بود که اکثریت دانشجویان، رشته پزشکی را با علاقه انتخاب کرده اند ولیکن نگرش اکثریت آنان (5/57 درصد) در طی تحصیل نسبت به این رشته، در جهت منفی تغییر کرده است. 79 درصد آنان از عدم امنیت شغلی شکایت داشته اند و 5/72 درصد آنان معتقد بودند که با فارغ التحصیلی از این رشته به هدفهای معنوی خود خواهندرسید (6). نتایج مطالعه صورت گرفته در بین دانشجویان در انگلستان بیانگر آن بود که بسیاری از ماماها، خصوصاً افراد جوان تر و آنهایی که اخیراً فارغ التحصیل شده اند، مامایی را رها کرده اند. زیرا آنها نتواستهاند توسط این رشته، به آنچه تصور می کردند، برسند. این مطالعه یک عدم تقارن بین تخصص مامایی و نقش ماماها در جامعه را نشان می دهد. در ابتدا دانشجویان با انگیزه بسیار قوی این رشته را برای ادامه تحصیل انتخاب کردند، اما نتایج بدست آمده حاکی از آن بود که دانشجویان مامایی، نگران از آینده شغلی و نحوه دیدگاه دیگران نسبت به این رشته بودند (7).
امروزه مطالعه نگرش بهعنوان ممتازترین مفهوم روانشناسی اجتماعی، جایگاه ویژهای در بین پژوهش دارد. آگاهی از چگونگی نگرش، هم برای پیشبینی رفتارهای اجتماعی و هم برای تفسیر پس از وقوع آن می تواند مفید باشد. نتایج حاصل از اینگونه مطالعات، راهنمایی مناسب جهت اصلاح خط مشی ها، تغییرات مناسب در برنامه های آموزشی، ظرفیت پذیرش دانشجو، حذف یا ایجاد رشته های جدید می گردد. شناخت عوامل موثر بر نگرش دانشجویان مامایی از جمله ضرورت هایی است که می تواند در تدوین مقررات، فراهم آوردن امکانات مناسب، برنامه ریزی موفق برای تربیت ماماهای حاذق و توانمند و ایجاد محیطی پرشور و پر انگیزه در دانشکده ها به ما کمک کند. باتوجه به عدم مشاهده مطالعه ای مشابه مطالعه کنونی در زمینه نگرش نسبت به رشته مامایی، برآن شدیم تا مطالعه ای با هدف بررسی نگرش دانشجویان رشته مامایی دانشگاه آزاد اسلامی رشت نسبت به رشته تحصیلی خود را انجام دهیم.
روش ها
پژوهش حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی بوده که بصورت مقطعی، نگرش دانشجویان مامایی دانشگاه آزاد اسلامی رشت در سال تحصیلی 91-90 را نسبت به رشته تحصیلی خود، مورد بررسی قرار داده است. نمونه گیری به روش سرشماری شامل کلیه دانشجویان مامایی مشغول به تحصیل در مقطع کارشناسی در نیمسال اول 91-90 در آن شرکت داده شدند. از مجموع 225 نمونه (کل دانشجویان مامایی مشغول به تحصیل این دانشگاه)، 39 نفر به اطلاعات پرسشنامه درخواستی پاسخ ندادند و در مجموع از 186 نفر، اطلاعات جمع آوری گردید.
ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه محقق ساخت های، مشتمل بر دو بخش بود: بخش اول مشخصات فردی (سن، وضعیت تاهل، شغل و تحصیلات والدین، وضعیت اقتصادی، محل سکونت، معدل دیپلم، سهمیه ورود به دانشگاه) را مورد بررسی قرار داد و بخش دوم پرسشنامه سوالات سنجش نگرش افراد نسبت به رشته تحصیلی بود. این پرسشنامه براساس پژوهش های انجام شده در داخل و خارج کشور (1، 8) طراحی شد. پرسشنامه شامل 7 سوال بود که پاسخ سوالات براساس مقیاس لیکرت و در 3 درجه شامل موافقم- نظری ندارم- مخالفم تقسیم بندی و پاسخ ها از رتبه 1 تا 3 طبقه بندی شدند. بر این اساس نمره 7 نشانه کمترین نگرش و نمره 21 نشانه بالاترین نگرش به رشته تحصیلی، نمره 7 تا 14 نشان دهنده نگرش منفی و نمره 14 تا 21 نمایانگر نگرش مثبت نسبت به رشته تحصیلی بود. پرسشنامه پس از تهیه برای بررسی از حیث روایی محتوا در اختیار 6 نفر از اعضای هیات علمی قرار گرفت و پس از جمع آوری اطلاعات، اصلاحات پیشنهادی اعمال شد. پایایی پرسشنامه نیز با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ مورد بررسی قرار گرفت (0/71= α).
داده ها پس از گردآوری با نرم افزار آماری spss.ver.16 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی (توزیع فراوانی، میانگین و انحراف معیار) و آمار تحلیلی (t-test، ANOVA و ضریب همبستگی پیرسون) استفاده شد که در آن ضریب اطمینان 95 درصد مدنظر قرار گرفت. قبل از انجام مطالعه، از تمامی دانشجویان برای شرکت در مطالعه، رضایت شفاهی اخذ و به ایشان اطمینان داده شد که داده ها بدون نام و فقط برای استفاده در پژوهش جمع آوری می شوند.
یافته ها
در پژوهش حاضر، 159 نفر (85/5 درصد) مجرد، 33 نفر (17/7 درصد) از دانشجویان ساکن خوابگاه و بقیه در کنار خانواده زندگی می کردند. وضعیت اقتصادی 144 نفر 77/4 درصد) دانشجویان در حد متوسط بود. 43 نفر از جامعه مورد پژوهش، مادرانشان شاغل (23/1درصد) و 94 نفر (50/3 درصد) پدرانشان شاغل در ارگانهای دولتی و 152 نفر (81/7درصد) از پدران دانشجویان و 128 نفر(68/8 درصد) از مادران دانشجویان تحصیلات دیپلم و بالاتر داشتند (جدول1). محدوده سنی دانشجویان مورد مطالعه بین 32 -18 سال و با میانگین و انحراف معیار 2/05 ± 21/38 بود.
میانگین و انحراف معیار نمره نگرش دانشجویان به رشته تحصیلی 3/18 ± 16/42 و حداقل نمره نگرش دانشجویان به رشته تحصیلی 8 و حداکثر 21 بدست آمد. که با توجه به تقسیم بندی انجام شده در این مطالعه، این میانگین نمره، نشان دهنده نگرش مثبت اکثر دانشجویان رشته مامایی نسبت به رشته تحصیلی بود. 76/3 درصد از دانشجویان از انتخاب رشته خود راضی بودند و 66/7 درصد دانشجویان بیان کردند که علاقهشان نسبت به این رشته در حال حاضر بیشتر شده است. (جدول 2)
123 نفر(66/5 درصد) از دانشجویان در پاسخ به سوال «درصورت شرکت مجدد در آزمون سراسری آیا مجدداً رشته مامایی را انتخاب می کنید؟» جواب مثبت دادند و 118 نفر (63/8 درصد) دانشجویان اظهار داشتند این رشته را برای تحصیل به دیگران توصیه می کنند.
52/4درصد از دانشجویان بیان کردند که نگرششان به این رشته تحصیلی نسبت به سال ورود به دانشگاه تغییر و در جهت مثبت افزایش پیدا کرده است. برای تعیین ارتباط سن دانشجو با نگرش دانشجو نسبت به رشته تحصیلی خود از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شد که ضریب همبستگی برابر (0/236- =r) با سطح معنی داری (0/001 =p) بدست آمد. بدین معنا که با بالا رفتن سن دانشجویان، نگرش دانشجو نسبت به رشته تحصیلی کاهش پیدا می کند.
هم چنین نتایج بدست آمده حاکی از آن بود که بین نمره نگرش نسبت به رشته تحصیلی و تحصیلات مادر، ارتباط آماری معنی داری وجود داشت (0/016= p) ولی بین سایر متغیرهای پژوهش (شغل پدر و مادر، تحصیلات پدر، وضعیت تاهل، وضعیت اقتصادی، سهمیه ورود به دانشگاه، محل سکونت و معدل دیپلم) با نگرش نسبت به رشته تحصیلی، ارتباط آماری معنی داری وجود نداشت (0/05p>).
بحث و نتیجه گیری
براساس یافته های پژوهش حاضر، اکثریت دانشجویان نسبت به رشته تحصیلی خود نگرش مثبت داشتند. همانند نتایج مطالعه حاضر، نتایج دیگر مطالعات صورت گرفته، نگرش دانشجویان پزشکی (4، 9)، دانشجویان دندانپزشکی (10)، دانشجویان بهداشت (2، 5)، نسبت به رشته تحصیلی خود، نگرش مثبتی بوده است. هم چنین Watt طی مطالعه ای در پنسیلوانیا دریافت که 90 درصد دانشجویان پزشکی از رشته تحصیلی خود و برنامه های آن رضایت دارند (5).
برخلاف نتایج مطالعه حاضر، در مطالعهای در زمینه سنجش نگرش 380 نفر از دانشجویان پزشکی در اصفهان، نگرش دانشجویان نسبت به رشته پزشکی منفی تلقی گردید (11). در مطالعه law، نگرش منفی نسبت به حرفه پرستاری در بیش از 50 درصد دانشجویان دیده میشود که علت آن مربوط به جایگاه پایین حرفه پرستاری در اجتماع بود (12). همچنین karaoz در مطالعه خود به نگرش منفی جامعه به حرفه پرستاری اشاره می کند و اینکه رشته پرستاری تحت تاثیر اجتماع بوده و زمینه اجتماعی و انعکاس تصور از پرستاری از سوی رسانه ها و جامعه میتواند بر نگرش دانشجویان پرستاری نسبت به حرفه خود تاثیرگذار باشد (13). همچنین نتایج مطالعه جمالی (14) و مهرابیان (15)، در زمینه نگرش دانشجویان بهداشت محیط نسبت به رشته تحصیلی شان منفی بود.
در نتایج پژوهش کنونی، اکثریت دانشجویان، در پاسخ به سوال «درصورت شرکت مجدد در آزمون سراسری آیا مجدداً رشته مامایی را انتخاب میکنید؟» جواب مثبت دادند و نیز اکثریت افراد مورد پژوهش، اظهار کردند این رشته را برای تحصیل به دیگران توصیه می کنند که دلیل آن میتواند علاقه شخصی، عشق به این رشته، کمک به مادران و زنان باردار و حفظ سلامت جامعه و موفقیت و وجهه اجتماعی بالا این رشته باشد. صدر ارحامی و همکارانش نیز در نتایج پژوهش دریافتند که اکثریت دانشجویان پزشکی، افراد را به تحصیل در رشته پزشکی تشویق مینمودند و مایل بودند مجدداً رشته پزشکی را در آزمون سراسری انتخاب نمایند (9).
56/5 درصد افراد مورد مطالعه، معتقد بودند که مفید بودن رشته مامایی در مقاطع تحصیلی بالاتر، بیشتر احساس میشود همچنین اکثریت افراد، بیان کردند که علاقه شان به این رشته بیشتر شده است. علاقه به رشته تحصیلی میتواند موجب پیشرفت و ارتقای علمی شود.
در مطالعه حاضر، بین نمره نگرش نسبت به رشته تحصیلی و تحصیلات مادر، ارتباط آماری معنی داری وجود داشت. ولی بین سایر متغیرهای پژوهش با نگرش نسبت به رشته تحصیلی، ارتباط آماری معنیداری وجود نداشت.
نتایج مطالعه قادری و همکاران نیز بیانگر آن بود که ارتباط آماری معنیداری بین وضعیت تاهل و نمره نگرش نسبت به رشته تحصیلی وجود نداشته که با نتایج این همخوانی دارد (4). همچنین در مطالعه رجالی، بین متغیرهای سن، جنس، معدل دیپلم با نگرش دانشجویان به رشته تحصیلی از نظر آماری رابطه ای دیده نشد. در حالیکه بین رشته تحصیلی و تاهل و عضویت در کانونهای فرهنگی دانشکده، رابطه آماری معنی داری مشاهده گردید (2). همچنین نتایج مطالعه نظری و همکاران که در بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اهواز نشان داد که ارتباط معنی داری بین نگرش دانشجویان نسبت به رشته تحصیلی شان و مشخصات فردی و تحصیلی وجود ندارد (16).
با توجه به نتایج پژوهش حاضر، اکثریت دانشجویان نسبت به رشته تحصیلی خود نگرش مثبت داشتند. شناخت عوامل مؤثر بر نگرش دانشجویان مامایی از جمله ضرورت هایی است که می تواند در تدوین مقررات، فراهم نمودن امکانات مناسب، برنامه ریزی موفق برای تربیت نیروهای بهداشتی توانمند و ایجاد محیطی پرشور در دانشکده مؤثر باشد. همچنین اقداماتی مانند تعدیل ظرفیت پذیرش دانشجویان، توزیع مناسب نیروی انسانی، آشنایی کاملتر دانش آموزان با رشته های تحصیلی دانشگاهی قبل از شرکت در آزمون سراسری، در نگرش مثبت دانشجویان می تواند اثر گذار باشد.
از محدویت های این پژوهش می توان به عدم علاقه و اطمینان به تکمیل پرسشنامه ها توسط دانشجویان ذکر کرد که جهت کنترل محدودیت های این پژوهش، پژوهشگران تلاش کردند تا با ارائه توضیحات کافی و کسب اعتماد فرد از راه بکارگیری مهارت های ارتباط موثر تا حد ممکن، میزان پاسخگویی نمونه ها را به حداکثر برسانند.
قدردانی
پژوهشگران برخود لازم میدانند از کلیه دانشجویان و همکارانی که ما را در انجـام این تحقیق یاری رساندند، صمیمانه تشکر و قدردانی نمایند.