آﻣﻮزش ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻛﻨﻨﺪه ﻳﺎدﮔﻴﺮی در ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ در آن ﻣﺮﺑﻲ ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ و داﻧﺸﺠﻮ ﺑﻪ ﻳﻚ اﻧﺪازه ﻣﺸﺎرﻛﺖ دارﻧﺪ و ﻫﺪف آن اﻳﺠﺎد ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻗﺎﺑﻞاﻧﺪازهﮔﻴﺮی در داﻧﺸﺠﻮ ﺑﺮای اﻧﺠﺎم مراقبت های ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ است (1). آﻣﻮزش ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اوﻟﯿﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﯾﺎدﮔﯿﺮی و ﺷﮑﻞدﻫﯽ ﻫﻮﯾﺖ ﺣﺮﻓﻪ ای داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﮑﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد (2) و ﺑسیار حائز اهمیت بوده بطوری که به عنوان ﻗﻠﺐ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺣﺮﻓﻪﺍﻱ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺍست زیـرا ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ﻧـﻴﻤﻲ ﺍﺯ ﺯﻣﺎﻥ ﺁﻣﻮﺯﺷﻲ ﺩﺍﻧﺸﺠﻮﻳﺎﻥ علوم پزشکی ﺭﺍ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺩﻫﺪ ﻭ ﺍﺳﺎﺱ ﻛﺴﺐ ﻣﻬﺎﺭﺕ ﻫﺎﻱ ﺣﺮﻓﻪﺍﻱ ﺩﺭ آنها می باشد (3, 4). از آن جایی که رشته های پرستاری، مامایی و اتاق عمل هر سه جزء رشته های علوم پزشکی بوده که لازم است کار عملی به بهترین شکل ممکن آموزش داده شود در نتیجه آموزش بالینی از اهمیت خاصی برخوردار است، ﺑﻄﻮری ﻛﻪ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن در ﭘﺎﻳﺎن دوره ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﺧﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎدر ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﻬﺎرتﻫـﺎی ﻣﺨﺘﻠف را ﺑﺎ ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻻزم ﺑﻪ اﺟـﺮا درآوردﻧـﺪ (5)، از طرفی آﻣـﻮزش ﺑـﺎﻟﻴﻨﻲ، ﺑﺮای داﻧﺸﺠﻮ ﻓﺮﺻﺘﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲکند ﺗﺎ داﻧﺶ ﻧﻈﺮی ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻬﺎرتﻫﺎی ذﻫﻨﻲ، رواﻧﻲ و ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ ﻛﻪ ﺑـﺮای ﻣﺮاﻗﺒﺖ از ﺑﻴﻤـﺎر ﺿـﺮوری اﺳـﺖ، ﺗﺒـﺪﻳﻞ ﻛﻨـﺪ (6). ﺿـﻌﻒ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰی در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ اﻳﺠﺎد ﻣـیﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ در ﻧﻬﺎﻳــﺖ، ﺿــﻌﻒ ﻣﻬــﺎرت ﺣﺮﻓــﻪ ای و ﻛــﺎﻫﺶ ﻛــﺎرآﻳﻲ داﻧﺶ آموختگان را به دنبال خواهد داﺷﺖ (7)، ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻳـﺎدﮔﻴﺮی داﻧﺸـﺠﻮﻳﺎن علوم پزشکی در ﻣﺤﻴﻂﻫﺎی ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ ﺗﺎ ﺣﺪود زﻳﺎدی ﺗﺤﺖ ﺗـﺎﺛﻴﺮ ﻣﻴـﺰان اﺛﺮﺑﺨﺸـﻲ اﻳﻦ ﻣﺤﻴﻂ آﻣﻮزﺷﻲ ﻗﺮار دارد. از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ اﻳﻦ اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ، میﺗﻮان ﻣﺮﺑﻲ ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ، ﻣﺤﻴﻂ ﺑـﺎﻟﻴﻨﻲ. ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻓﺮدی داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ، ارزﺷـﻴﺎﺑﻲ ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰی آﻣﻮزﺷـی را ﻧﺎم ﺑرد (8). یکی دﻳﮕﺮ از ﻣــﺸﻜﻼت ﺑــﺴﻴﺎر ﺷــﺎﻳﻊ در آﻣــﻮزش ﺑــﺎﻟﻴﻨﻲ ﭘﺰﺷــﻜﻲ و علوم پزشکی (پرستاری، مامایی، اتاق عمل) ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﻛمتر ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻪ ﺷﺪه ﻋﻮاﻣـﻞ ﺗـﻨﺶزای ﻣﺤﻴﻂ بالینی داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﻴﻔﻴﺖ آﻣﻮزش ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار دﻫﺪ (9)، ﻋﻤﻮﻣﺎً اعتقاد بر این است که دانشجویان علوم پزشکی در ﻃﻮل دوره ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺑﺎ اﺳﺘﺮس ﻫﺎی ﺧﻴﻠﻲ زﻳﺎدی ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ. ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ وﺟﻮد ﻣﻴﺰان ﺑﺎﻻی ﺗﻨﺶ و اﺿﻄﺮاب در ﻃﻮل آﻣﻮزش ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ روی ﻳﺎدﮔﻴﺮی و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن اﺛﺮات ﻣﻨﻔﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ (10).
داﻧﺸﺠـﻮﻳـﺎن ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان درﻳـﺎﻓـﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪﻣﺎت آﻣﻮزﺷـﻲ،ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﺑﺮای ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﺸﻜﻼت آﻣﻮزش ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا ﺣﻀﻮر و ﺗﻌﺎﻣﻠﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﺑﻲ واﺳﻄﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ دارﻧﺪ. ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ وﺿﻌﻴﺖ آﻣﻮزش ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ، ﺑﻪ رﻓﻊ ﻳﺎ اﺻﻼح ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ ﻛﻤﻚ ﻧﻤﻮده و ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣـﻮﺟﺐ ﺑﻬﺒﻮد دﺳﺘﻴـﺎﺑـﻲ ﺑﻪ اﻫــﺪاف آﻣﻮزﺷﻲ، ﺗﺮﺑﻴﺖ اﻓﺮاد ﻣﺎﻫﺮ و اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺮاﻗﺒﺘﻲ ﺑﺎ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺷﻮد (7). داﻧﺸﮕﺎﻫ ﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺤﻴﻂ ﻳﺎدﮔﻴﺮی ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻻزم را ﺑﺮای ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺜﺒﺖ و ﺳﺎزﻧﺪه در ﻧﮕﺮش داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻓﺮاﻫﻢ آورﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﺸﻮﻳﻖ و اﻳﺠﺎد رﻏﺒﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ، ﻳﺎدﮔﻴﺮی ﭘﺎﻳﺪار و ﻣﺴﺘﻤﺮ فراهم ﮔﺮدد (11)، ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎی صورت گرفته در ﻣﻮرد وﺿﻌﻴﺖ آﻣﻮزش ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ، نشان از نارضایتی دانشجویان از وﺿﻌﻴﺖ آﻣﻮزش ﺑﺎﻟﻴنی دارد (12, 13) و این نارضایتی و مشکلات می تواند منجر به عدم تبحر بالینی دانشجویان گردد (14). بر اساس مطالعات رضایت از وضعیت آموزش بالینی بسیار مهم می باشد، و بر حسب مکان و زمان می تواند متغیر باشد (12, 13 )، لذا انجام پژوهش برای شناخت وضعیت موجود ضروری بهنظر میرسد. با توجه به اهمیت آموزش بالینی در شکل دهی مهارتهای اساسی و توانمندیهای حرفه ای دانشجویان، بهتر است برنامه ریزان آموزشی شرایطی مطلوب و متناسب با نیازهای آموزشی دانشجویان در بخش های بالینی فراهم آورند تا امکان دستیابی به اهداف آموزشی فراهم گردد. لذا این مطالعه با هدف بررسی رضایتمندی دانشجویان دانشکده پرستاری و مامایی از وضعیت آموزش بالینی در بیمارستانهای آموزشی انجام گردید.
روش ها
این مطالعه بصورت مقطعی از نوع توصیفی- تحلیلی بود. جامعه پژوهش را دانشجویان ترم آخر مشغول به تحصیل در دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان در سال 1392 به استثنای دانشجویان مهمان شامل 142 نفر از رشته های پرستاری، مامایی و اتاق عمل در مقاطع کاردانی و کارشناسی را تشکیل دادند. برای دانشجویانی که شرایط ورود به مطالعه را داشتند، یس از کسب رضایت آگاهانه و ارائه توضیحات لازم، پرسشنامه سنجش رضایتمندی از وضعیت آموزش بالینی توزیع شد. برای جمع آوری دادهها از پرسشنامه برگرفته از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت معصومه دل آرام (7) و پیمان (15) اﺳﺘﻔﺎده گردید. روایی و پایایی این پرسشنامه در مطالعه پیمان به روش آزمون مجدد مورد تایید قرار گرفته بود (15). این پرسشنامه رضایتمندی ﺣﺎوی 33 ﺳﺆال ﺳﻪ ﮔﺰﻳﻨﻪای (ﺑﻠﻪ، ﺗﺎ ﺣﺪودی، ﺧﻴﺮ) ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖ آﻣﻮزش ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ را در ﭘﻨﺞ ﺣﻴﻄﻪ ﺷﺎﻣﻞ اﻫﺪاف و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ آﻣﻮزﺷﻲ(11 ﺳﺆال)، ﻣﺮﺑﻲ (9 ﺳﺆال)، ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ داﻧﺸﺠﻮ (4 ﺳﺆال)، ﻣﺤﻴﻂ آﻣﻮزﺷﻲ (5 ﺳﺆال)، و ﻧﻈﺎرت و ارزﺷﻴﺎ ﺑﻲ (4 ﺳﺆال) و متغیرهای دموگرافیک شامل: جنس، رشته و مقطع تحصیلی ﺑﺮرﺳﻲ میکند. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﻮع ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﺣﻴﻄﻪﻫﺎ ﻳﻌﻨﻲ (ﺑﻠﻲ، ﺗﺎ ﺣﺪودی، ﺧﻴﺮ) ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻣﻴﺰان رﺿﺎﻳﺘﻤﻨﺪی ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد وﺿﻌﻴﺖ آﻣﻮزش ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ بود، ﻟﺬا ﺑﻪ ﺟﻮابﻫﺎی ﺑﻠﻪ ﻧﻤﺮه 100، ﺗﺎ ﺣﺪودی ﻧﻤﺮه 50 و ﺧﻴﺮ ﻧﻤﺮه ﺻﻔﺮ داده شد. ﺳﭙﺲ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻧﻤﺮات ﺑﺮای ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺳﺆاﻻت ﺑﻴﻦ ﺻﻔﺮ ﺗﺎ ﺻﺪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ گردید. ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ اﻣﺘﻴﺎزات در ﻫﺮ ﺣﻴﻄﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رضایتمندی ﺧﻮب70 ≤ ، ﻣﺘﻮﺳﻂ 69/9-40/1 ، ﺿﻌﻴﻒ 40≥ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ شد (1). ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺳﺆاﻻت ﻣﺬﻛﻮر، ﻣﺸﺨﺼﺎت دﻣﻮﮔﺮاﻓﻴﻚ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن شامل جنس، رشته و مقطع تحصیلی ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺶ ﻗﺮار گرفت. پس از جمع آوری پرسشنامه ها، داده ها وارد نرم افزار آماری SPSS.Ver. 18 گردید، و با استفاده از آمار توصیفی و آزمون های آماری t مستقل و آنالیز واریانس تجزیه و تحلیل گردید.
یافته ها
در مجموع 142 نفر 21/1درصد (30 نفر) پسر و 78/9 درصد (112 نفر) دختر و از نظر رشته تحصیلی 19 درصد پرستاری، 40/8 درصد مامایی و 40/1 درصد اتاق عمل و 52/1 درصد را دانشجویان کاردانی و 47/9درصد را دانشجویان کارشناسی تشکیل میدادند
براساس طبقه بندی انجام شده، در حیطه اهداف و برنامه آموزشی 76/8 درصد دانشجویان وضعیت را متوسط و تنها 21.1 درصد وضعیت را خوب گزارش کرده اند، از نظر رضایت از عملکرد مربی، 9/2 درصد دانشجویان عملکرد مربی را ضعیف و تنها 31/7 درصد خوب و مابقی عملکرد مربی را متوسط ارزیابی کرده اند. در حیطه برخورد با دانشجو 66/2 درصد از دانشجویان وضعیت را خوب و 33/1 درصد متوسط و تنها 0/7 درصد ضعیف گزارش کردند، در حیطهی محیط آموزشی 75/4 درصد دانشجویان وضعیت محیط آموزشی را خوب و تنها 2/8 درصد ضعیف و مابقی وضعیت محیط آموزش کارورزی را متوسط و در حیطهی نظارت و ارزشیابی 57 درصد دانشجویان سنجش ارزشیابی را خوب، 42/3 درصد متوسط و 0/7درصد ضعیف عنوان نمودند.
نتایج آزمونt مستقل نشان داد بین جنسیت و نمره کل رضایتمندی در دانشجویان مورد مطالعه رابطه معنی داری از نظر آماری وجود دارد (0/006=p)، براساس همین آزمون بین مقطع تحصیلی (کاردانی یا کارشناسی) با نمره رضایتمندی رابطه معنی داری مشاهده نگردید . براساس آزمون آنالیز واریانس بین نمره رضایتمندی و رشته افراد رابطه معنی داری وجود ندارد . جدول شماره یک رابطه بین برخی متغیرها و نمره کل رضایتمندی را نشان می دهد.
بحث و نتیجه گیری
براساس نتایج درصد زیادی از افراد رضایتمندی از وضعیت آموزش بالینی در حیطه برنامه ریزی و اهداف را متوسط گزارش کردهاند، در مطالعه سیاوش وهابی نشان داد که دانشجویان وضعیت آموزش بالینی در حیطه برنامه ریزی و اهداف را در حد خوب گزارش کرده اند (16)، در مطالعه فتوکیان نیز رضایت از برنامه ریزی و اهدف آموزشی در همین وضعیت قرار داشت و دانشجویان از رضایت متوسط تا خوب برخوردار بودند (17)، با توجه به اهمیت رضایت دانشجویان از برنامههای آموزشی، به نظر می رسد برنامهریزی و اجرای برنامه ها مرتبط با آموزش بالینی نیاز به تجدید نظر دارد (17, 18)، چرا که برنامه ریزی مناسب آموزشی می تواند منجر به افزایش کیفیت خدمات مراقبت و آموزش بالینی گردد (18)، نکته بسیار مهم در زمینه برنامهریزی آموزشی، انطباق اهداف با امکانات موجود و واقع بینانه بودن آن می باشد که می تواند برای هر دانشگاه با توجه به امکانات متفاوت باشد، در واقع بر اساس وضع موجود هر دانشگاه باید برنامه ریزی متناسب صورت گیرد (19).
نتایج مطالعه حاضر نشان داد، بیش از نیمی از دانشجویان رضایت از مربی را در سطح متوسط گزارش کرده اند، در مطالعه سیاوش وهابی نشان داد که رضایت از مربی را در سطح خوب (16) و مطالعه دارابی (20) رضایت دانشجویان از مربی را متوسط گزارش کرده بودند که با نتایج مطالعه حاضر همخوانی دارد. در مطالعه وهابی، دانشجویان کیفیت آموزش بالینی در حیطهی عملکرد مربیان بالینی را در حد نسبتاً مطلوب گزارش کردند (4)، بطور کلی در مطالعات انجام شده و مطالعه حاضر رضایت از مربی خیلی رضایت بخش نبوده (عمدتاً در سطح متوسط گزارش شده است) و یکی از مشکلات آموزش در عرصه بر اساس نظر دانشجویان، عدم نظارت کافی مربیان است از این رو رسیدگی به نحوه آموزش مربیان می تواند در بهبود وضعیت آموزش و یادگیری موثر باشد (17). بر اساس مطالعات صورت گرفته، یکی از مهمترین تعیین کننده های آموزش بالینی اثربخش، عملکرد مربیان بوده، زیرا مربی کسی است که با داشتن خصوصیاتی مثل برقراری ارتباط اثربخش، دانش و تجارب خود را به دانشجویان منتقل می نماید و میتوان گفت که پل ارتباطی بین تئوری و بالین است، لذا در برنامهریزی جهت بهبود آموزش بالینی، یکی از موارد مهم و قابل توجه مربی و عملکرد وی است (1).
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که رضایتمندی دانشجویان در حیطه برخورد با دانشجو وضعیت خوب 66/2 درصد و 33/1 درصد متوسط و تنها 0/7 درصد ضعیف گزارش کردند، که در راستای مطالعه سیاوش وهابی بوده که بیشتر دانشجویان همکاری محیط های بالینی را در حد خوب ارزیابی کردند (16)، یکی از عوامل موثر برآموزش، جو حاکم بر محیط آموزشی است که شامل نحوه ارتباط و برخورد پرسنل و دست اندرکاران محیط آموزشی است و مربیان نیز در ایجاد این جو، نقش بسزایی ایفا می کنند، از نظر دانشجویان محیطی مناسب یادگیری است که به دانشجویان احترام گذاشته و فرصت مناسب برای یادگیری و دستیابی اهداف به آنها داده شود (21). لذا توصیه می شود که به این مقوله توجه بیشتری مبذول شود، در این راستا معاونین و مدیران گروه های آموزشی دانشکده های پرستاری نقش بسیار مهمی دارند که یکی از این راهکارها، انتخاب مربیان کارآزموده، با تجربه و با معلومات کافی است (17).
رضایت دانشجویان در حیطه ی محیط آموزشی وضعیت به نسبت مطلوب بود، به گونه ای که 75/4 درصد دانشجویان وضعیت را خوب دانستند، که این نتیجه نسبت به مطالعه وهابی بهتر بوده (16)، البته در این حیطه نیازمند مداخلات برای بهتر شدن وضعیت نیز می باشد، بطوری که در مطالعه پیمان و همکاران نامناسب بودن محیط یکی از مشکلات عمده در کارآموزی گزارش شده (15)، از این رو مسئولان بخش درمان می بایست به این موضوع توجه بیشتری نموده و محیط کامل و مجهزی را برای دانشجویان کارورز فراهم کنند (16)، چرا که دسترسی ناکافی به امکانات آموزشی و رفاهی در بخش های بالینی از عوامل مشکل ساز برای یادگیری بوده (4)، لذا توصیه میگردد که دست اندرکاران به این نکته مهم که باعث ایجاد تنش و کاهش انگیزه یادگیری در دانشجویان می شود، توجه خاصی مبذول و از راهکارهای مناسبی در این زمینه استفاده نمایند (12).
در حیطه ی نظارت و ارزشیابی نیز 57 درصد دانشجویان وضعیت را خوب، 42/3 درصد متوسط و 0/7 درصد ضعیف گزارش نمودند، که نزدیک به مطالعه وهابی (16) و دارابی بوده (20)، که نشان از رضایت دانشجویان از وضعیت ارزشیابی اساتید و مهارت کافی آنان است (16)، در مطالعات صورت گرفته عدم وجود یک ابزار و شیوه مشخص برای ارزشیابی به عنوان یک مشکل در کارورزی مطرح شده است (15)، بطوری که در یک مطالعه بسیاری از دانشجویان خواستار تجدید نظر در شیوه ارزشیابی شده اند (15)، از این رو وجود شیوه های یکسان و مشخص ارزشیابی و کاربردی یکسان آن برای همه ی دانشجویان کارورز، ضروری به نظر می رسد. همچنین میانگین نمره رضایت پسران نسبت به دختران در سطح بالاتری قرار داشت، که با مطالعه طاهری هم خوانی دارد (22) شاید به دلیل طرز تفکر پسران بوده و تفاوت می تواند در شخصیت دو جنس در برخورد و نحوه مقابله با مشکلات باشد (22).
در کل درصد زیادی از دانشجویان نسبت به وضعیت کارآموزی رضایت کمتر از خوب( متوسط و ضعیف) داشته اند، که برای رفع اشکالات موجود در برنامه های کارآموزی اقدامات لازم باید بر اساس مشکلات بدست آمده از نتایج، انجام گیرد. بطور کلی در مطالعه حاضر از دیدگاه دانشجویان حیطه های ارزشیابی بالینی (اهداف و برنامه آموزشی)، (عملکرد مربی) و (نظارت و ارزشیابی) وضیعت نامناسب تری را دارا بودند، از این رو نیاز به بومی سازی و تناسب برنامه های آموزشی و امکانات موجود، استفاده از مربیان کارآمد و با روابط اجتماعی بالا و برخورد خوب با دانشجو و یـکسان کـردن شیـوه ارزشیابی برای همه دانشجویان ضروری به نظر می رسد.
قدردانی
نویسنده گان از معاونت تحقیقات دانشگاه علوم پزشکی زاهدان بخاطر حمایت های مالی این طرح و هم چنین دانشجویان که در اجرای این آن همکاری داشتند تشکر می نمایند.
.